Заманауи білім беру ресурстары инклюзивті білім беруді дамытудың

6 
және педагогикалық жағдайлар жасалатын жүйелі-ұйымдастырылған қызмет» 
деп берілген [2]. 
«Білім туралы» Заңға сәйкес «Білім беру ұйымдарында психологиялық-
педагогикалық қолдап отыру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан 
Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 12 қаңтардағы № 6 
бұйрығында білім беру ұйымдарында психологиялық-педагогикалық қолдау 
тәртібі айқындалған [11]. Осы Қағидаларда білім беру ұйымдарында 
психологиялық-педагогикалық 
қолдаудың 
мынадай негізгі бағыттары 
көрсетіледі: 
1) тәрбиеленушінің/білім алушының ерекше білім беру қажеттіліктерін 
анықтауды және бағалауды; 
2) 
ерекше 
білім 
беру 
қажеттіліктері 
бар 
педагогтер 
мен 
тәрбиеленушінің/білім алушының отбасына консультативтік-әдістемелік көмек 
көрсетуді; 
3) ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдарды (балаларды) табысты 
оқыту, дамыту және әлеуметтендіру үшін әлеуметтік-психологиялық және 
педагогикалық жағдайлар жасауды қамтиды. 
Психологиялық-педагогикалық 
қолдап 
отырудың 
мазмұны 
оқу 
бағдарламалары мен оқу жоспарларының өзгеруімен қатар келесі әлеуметтік-
психологиялық және педагогикалық жағдайларды қамтиды: «белгілі бір 
психикалық функциялардың (қабылдау, есте сақтау, зейін, праксис) бұзылуынан 
туындаған нақты оқу қиындықтары бар оқушыларға қатысты қолданылатын 
баламалы оқыту әдістері мен технологиялары».
Сондай-ақ аталған Қағидаларда табысты оқыту, дамыту және 
әлеуметтендіру үшін әлеуметтік-психологиялық және педагогикалық жағдайлар 
ретінде келесілер келтірілген: «оқулықтарды, оқу-әдістемелік құралдарды 
таңдау, жеке оқу-әдістемелік кешендерді дайындау. Көру қабілеті зақымдалған 
балалар үшін (үлкен баспа кітаптары; зағиптарға арналған Брайль қарпімен 
басылған оқулықтар; рельефтік сызбалар, диаграммалар, арнайы муляждар), 
тірек-қимыл аппараты бұзылыстары бар балалар үшін (үлкен әріптермен 
жазылған рецепттер), есту қабілеті зақымдалған балалар үшін (символдарды 
пайдаланатын оқулықтар (қолмен сөйлеу); субтитрлері бар бейнелер; оқу 
компьютерлік бағдарламалар), зияты зақымдалған балалар үшін арнайы 
оқулықтар, жұмыс дәптерлері және басқа оқу құралдары қолданылады».
Кедергісіз орта құру және білім алушылардың білім беру ұйымына 
физикалық қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін оқу орнын бейімдеу 
мақсатында:
- қозғалысы шектелген балалар үшін: мектепке тасымалдау, пандустар, 
перилалар, көтергіштер, лифт, арнайы жабдықталған кабинет (үстел, орындық), 
көпшілік пайдаланатын орын (дәретхана, асхана); 
- көру қабілеті зақымдалған балалар (зағип балалар, нашар көретіндер): 
тактильді жолдар, тактильді нұсқауыштар, перилалар;
- есту қабілеті зақымдалған балалар (естімейтін, нашар еститін): визуалды 
кестелер, дыбыс күшейтетін жабдық.

7 
Оқу орнын бейімдеу оқу ортасын білім алушының жеке ерекшеліктеріне 
(дене ерекшеліктері (есту, көру): мінез-құлық ерекшеліктері) бейімдеуді 
көздейді.
Жалпы білім беру процесінде ерекше қажеттіліктері бар білім алушыларды 
қолдау ұжымдық жұмыс стилін, әртүрлі мамандардың (психолог, логопед, 
арнайы педагог, әлеуметтік педагог), педагогтер мен ата-аналардың тығыз 
қарым-қатынасын қамтиды. 
Білім берудің әрбір деңгейінде ерекше білім беруді қажет ететін білім 
алушыларды психологиялық-педагогикалық қолдау белгілі бір басым 
міндеттерді шешу арқылы жүзеге асырылады: 
- бастауыш мектепте – мектепте оқуға дайындықты анықтау, мектепке 
бейімделуді қамтамасыз ету, балалардың оқу іс-әрекетіне қызығушылығын 
арттыру, танымдық және оқу мотивациясын дамыту, баланың өз тәртібін 
реттеуін дамыту, тілек пен «үйрену қабілетін» қалыптастыруға қолдау көрсету, 
жеке ерекшеліктері мен әлеуетті мүмкіндіктерін ескере отырып әр білім 
алушының шығармашылық қабілеттерін дамыту; 
- негізгі мектепте – бұл білім алушының негізгі мектепке өтуін қолдау, 
оқытудың жаңа жағдайларына бейімделу, жеке және құндылық-семантикалық 
өзін-өзі анықтау және өзін-өзі дамыту міндеттерін шешуде қолдау, жеке 
мәселелер мен әлеуметтену мәселелерін шешуге көмектесу, өмірлік дағдыларды 
қалыптастыру, невроздардың алдын алу, ата-аналармен және құрдастарымен 
сындарлы қарым-қатынас орнатуға көмектесу; 
- жоғары мектепте – білім алушыға бейінді бағдарлауда және кәсіби өзін-өзі 
анықтауда көмек көрсету, экзистенциалдық проблемаларды шешуде қолдау 
(өзін-өзі тану, өмірдің мәнін іздеу, жеке сәйкестікке қол жеткізу), уақытша 
перспективаны дамыту, мақсат қою қабілеті, психоәлеуметтік құзыреттілікті 
дамыту. 
Ерекше білім беруді қажет ететін білім алушыларды психологиялық-
педагогикалық 
қолдауды 
мектептің 
педагогикалық 
ұжымымен 
ынтымақтастықта мамандар тобы жүзеге асырады. Мамандар тобының 
үйлесімді жұмысын қамтамасыз ету үшін мектепте психологиялық-
педагогикалық қолдау қызметі құрылады, ол жоғарыда аталған нормативтік 
құжаттарға сәйкес жалпы білім беретін мектептің толыққанды құрылымдық 
бөлімшесі болып табылады. 
Психологиялық-педагогикалық қолдау мамандары тиімді жұмыс істеу үшін 
ерекше білім беруді қажет ететін білім алушыларды қолдауды барынша 
дараландырудың командалық тәсілі мен технологияларын меңгеруі қажет. 
Сонымен қатар білім алушыны қолдаудағы, оның оқу процесін даралаудағы 
негізгі рөл педагогке тиесілі. 
Инклюзивті білім берудің тиімділігінің негізгі критерийі ерекше 
қажеттіліктері бар білім алушының сәтті әлеуметтенуі, мәдениетке қосылуы, 
академиялық білімді игерумен қатар әлеуметтік тәжірибесінің дамуы болып 
табылады.

8 
Ерекше білім беруді қажет ететін балаларды білім беру процесіне қосуда 
білім беру тетіктерін құру және жетілдіру жолында тұрған проблемаларды 
қозғай отырып, оқытудың дәстүрлі нысаны мен қағидаттарына, олардың 
икемсіздігі мен бейімделмеуіне байланысты кедергілер туралы сөз қозғау қажет. 
Негізгі кедергілердің бірі – жалпы білім беретін мектеп педагогтерінің ерекше 
білім беруді қажет ететін балалардың психофизикалық даму ерекшеліктері, білім 
беру процесін ұйымдастырудың әдістері мен технологиялары туралы 
түсініктердің жеткіліксіздігі. 
Мазмұнды өзгерістер инклюзивті білім берудің барлық сатыларында 
инклюзивті білім беру әдіснамасын, психологиялық-педагогикалық қолдау 
технологияларын әзірлеуге қатысты. Қазіргі мектептегі білім беру процесін 
жетілдіру тек оқытылатын пәндердің мазмұнын өзгертуді ғана емес, сонымен 
қатар оқыту әдістемесіне көзқарастарды өзгертуді, әдістемелік әдістердің 
арсеналын кеңейтуді, сабақ барысында білім алушылардың қызметін 
жандандыруды қамтиды. Білім алушының пассивті әсер ету объектісі болмауы 
маңызды. Сондықтан сабақтарда танымдық белсенділікті арттыру, білім 
алушылардың ой-өрісін және олардың жалпы мәдениетін кеңейту үшін 
қолданылатын оқытудың ең оңтайлы нысандарын, әдістерін, технологиялары 
мен құралдарын анықтау қажет. 
Инклюзивті білім беру жағдайында педагогтердің кәсіби дамуы 
педагогтерде инклюзивті білім берудің жеке көзқарастарын және оны 
ұйымдастырудың әлеуметтік маңыздылығын қалыптастыруды көздейтін 
педагогикалық құндылықтарға негізделуі керек, бұл педагогтердің инклюзивті 
білім берумен байланысты қызметті жүзеге асыруға жеке-кәсіби дамуы мен 
мотивациялық-құндылық дайындығының көрсеткіші болады. 
Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспарында 
«Білім беру саласындағы қолжетімділік пен теңдікті қамтамасыз ету: Қазақстан 
үшін 2025 жылға қарай түбегейлі өзгерістер: тұрғылықты жерімен және 
әлеуметтік мәртебесімен байланысты білім беру сапасындағы алшақтықтардан 
сапалы білімге қолжетімділікті теңестіруге» міндеті айқындалған. Барлық білім 
беру ұйымдарында инклюзивті білім беру үшін жағдайлар жасалатын болады. 
Сондай-ақ «Сапалы білім беру» ұлттық жобасында мектептерді жайлы, 
қауіпсіз және заманауи білім беру ортасымен қамтамасыз ету міндеті 
айқындалған. 
Осыған байланысты педагогтер инклюзивті тәжірибені дамытуға 
байланысты кәсіби ізденістерін балалардың жеке білім беру қажеттіліктерін 
жүзеге асыруға бағыттауы керек. Инклюзивті білім берудің мәні балалардың 
барлық түрлі қажеттіліктерін: психофизикалық, әлеуметтік-экономикалық, 
мінез-құлық, тілдік және уақытша өмірлік қиындықтарды қамту болып 
табылады. Алайда қазіргі уақытта жалпы білім беретін мектептердің педагогтері 
үшін ерекше білім беруді қажет ететін бала оқитын сыныпта білім беру процесін 
ұйымдастыру қиын. Оқытуға кедергілерді жою мәселелерімен қатар, сапалы 
білім беру процесін қамтамасыз ету үшін арнайы жағдайлар мен ресурстарды 
дайындау маңызды мәселе болып табылады. 

9 
Білім беру ресурстары деп көптеген зерттеу авторлары білім беру ұйымы 
мен оқу процесін басқаруды қамтамасыз ететін ортаның барлық құрамдас 
бөліктерін түсінеді: адами, материалдық, материалдық емес аудиовизуалды орта. 
Бұған білім беру ұйымы барлық балалар үшін мағыналы және саналы оқу процесі 
үшін пайдаланатын басқа да негізгі материалдар кіреді. Білім беру ресурстары 
оқу-әдістемелік кешенді білдіретін барлық табиғи және жасанды 
материалдарды: оқулықтар, көрнекілік, оқыту немесе оқыту процесінде 
қолданылатын ілеспе материалдың барлық түрлерін қамтиды. Білім беру 
ресурстарына кадрлық әлеует те, нақты объектілер, үлгілер немесе модельдер, 
білім беру ұйымының ғимараттары және білім алушылардың оқуын жеңілдету 
үшін кез келген уақытта өздерімен бірге болуы тиіс қарындаштар, қаламдар және 
дәптерлер сияқты басқа да негізгі материалдар кіреді. Білім беру ресурстары оқу 
үшін қолайлы ортаны дамытуда маңызды рөл атқаратыны сөзсіз. Оларды толық 
және ұтымды пайдалану педагогке осы материалдарды қолданбай-ақ кез келген 
жеке күш-жігерге қарағанда құнды және күшті бағыт бере алады [12].
Білім беру ресурстарын мақсатқа сай пайдалану білім алушылардың 
эмоциялық жағдайын арттыруға ықпал етеді, оқу мақсаттарына қол жеткізуге 
қызмет етеді. Білім беру ресурстарының қолжетімділігі білім беру ұйымын 
басқаруды тиімді етеді, осылайша білім беру жүйесінің тиімділігін арттырады. 
Білім беру процесін тиімді басқару сапалы нәтижелерге әкеледі. Сонымен қатар 
ресурстардың жетіспеушілігі оқу мақсаттарына жетуге кедергі келтіреді. 
Авторлар [12] сипатына қарай білім беру ресурстарын бірнеше топқа бөледі: 
- әрбір білім беру ұйымының маңызды құрамдас бөлігі болып табылатын 

жүктеу/скачать 2,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: