Біз адам қаңқасында 200-ден астам сүйек бар екенін білеміз.
Сүйектің сыртында бұлшықеттер,сіңірлер бекінетін әр түрлі жүлгелер, төмпешіктер, қантамырлары мен жүйкелер өтетін шұрықтар болады.
Ал сендер ойланып көрдіңдер ме? ол сүйектер бір-бірімен байланыса ма?
Ғалымдардың пайымдауынша сүйектердің 360- тай түрі бір-бірімен байланысады.
Жалпы сүйектердің байланыс типтерін атқаратын қызметіне қарай 3 топқа бөлеміз.
Сүйектің байланысу түрлері
Сабақтың тақырыбы мен мақсатын анықтау үшін оқушыларға адам қаңқасы моделін ұсынып, ондағы сүйектердің қозғалысын анықтау ұсынылады. Оқушылар әрбір екі сүйектің арасындағы байланысына назар аударады.
Оқушыларға адам қаңқасы моделі, ақпараттық парақшалар мен суреттерді пайдалана отырып, сүйектердің арасындағы байланыс түлерін түсіндіру.Оқушылардың назарын сүйектердің арасындағы байланыстардың ерекшеліктеріне аудару маңызды.
Сүйектің байланысу түрлері
Оқушыларға адам қаңқасы моделі, ақпараттық парақшалар мен суреттерді пайдалана отырып, сүйектердің арасындағы байланыс түлерін түсіндіру.Оқушылардың назарын сүйектердің арасындағы байланыстардың ерекшеліктеріне аудару маңызды.
Қозғалмайтын байланысқа бас сүйек және жамбас сүйегі жатады. Қозғалмайтын байланысты атақты ғалым Гиппократ зерттеген. Қозғалмайтын сүйектер сүйек жігі арқылы бірігіп байланысады, яғни 1- сүйектің 2-ші сүйекпен бірігуі.Олар фибриозды талшықтар арқылы біріккен. Ми сауытының сүйектерін бір-бірімен қозғалмайтын боп ,жік арқылы байланысқанын бас сүйек қаңқасынан көруге болады.Байланыстың мұндай түрі қозғалмайтын байланыс деп аталады.Оған бас сүйегі-ми сауыты мен жамбас сүйегі-сегізкөз жатады. Ал жамбас сүйегінің жік арқылы байланысқанын көре алмаймыз себебі жамбасқа күш түскендіктен сүйектері бірігіп тұтасып кеткен
Кейбір байланыстағы сүйектер қозғалады,бірақ аз шектеулі қозғалыста болады. Мұндай байланыс жартылай қозғалмалы деп аталады. Олар өзара талшықты шеміршектермен байланысады және ішкі мүшелердің қозғалуы мен қорғанышын қамтамасыз етеді. Жартылай қозғалатын сүйектерге омыртқа жотасы және кеуде қуысы жатады.Омыртқа жотасынының арасында шеміршектер болады сол арқылы олар бір-бірімен байланысады,олар омыртқаны қоғайды, иілгіштігі жұлынның қозғалуын қамтамасыз етеді.Кеуде қуысын яғни, төс, арқа омыртқасы және 10 қабырға арасын шеміршекпен байланысады.
Байланыстардың үшінші тобы қозғалмалы немесе буындық байланыстар деп аталады.Бұлар синовиалды қозғалмалы сүйектер. Бұл сүйектер буын арқылы екі немесе бірнеше сүйектермен байланысады. Егер буында екі сүйек байланысса оның бірі буын басы,екіншісі буын соңы болып табылады.Мысалы бас сүйектің қарақұс тесігіне сақина тәрізді омыртқа буыны еніп тұрады,ол бас сүйегін қозғалысқа әкеледі.
Сүйектің бір-бірімен байланысатын шеті жылтыр, тегіс шеміршекпен қапталған. Қозғалу кезінде шеміршек үйкелісті азайтып, оның жасушасы синовалды сұйықтықты бөледі, буынның жұмысын әлсіретеді.
Қозғалмалы сүйектерге жататын сүйектер- олар,астыңғы жақ сүйегі, аяқ-қол сүйектері ,тізе,шынтақ сүйектері
3минут . Тапсырма- 1. А. Сүйектің байланыс типін анықтаңыз
Жауабы: Г- ми сауытының сүйектері.
Д- омыртқа арасындағы шеміршек арқылы жартылай
қозғалатын байланыс сүйектері,
Е - буын арқылы байланысқан қозғалатын сүйектер
Ә. Суретте көрсетілген байланысты сипаттаңыз.
Жауабы: Ми сауытының тігіскен байланысы.
Б. А. Суреттегі сүйектерді қазақша атап, байланысу түрлерін
түсіндіріңіз.
Ә.Сүйектерді атап, байланысу түрлерін сипаттаңыз
А Ә
Жауабы: А. Бұғана,жауырын,тоқпан.
Ә. Ортан жілік, жамбас сүйегі, шат сүйегі қозғалмайтын буын.
4 минут
Тапсырма- 2 Тақырыпқа қатысты тест сұрағына жауап бер.
1.Бір – бірімен қозғалмай байланысқан сүйектер:
а) бас сүйегі в) арқа омыртқасы с) иық белдеуі д) сегізсөз
омыртқалары е) асықты жілік
2. Жілік майы бұл:
а) майлы ұлпа в)қан жасайтын мүше с)эпителий ұлпасы
д)көмірсулар жинақталатын орны е) тұз жинақталатын орын
3. Ұзын сүйекке жататын:
а)жамбас в)жауырын с)омыртқа д)жілік е)төс сүйегі
4. Сүйекің қозғалмалы байланысын қалай атайды:
а)буын в)иілу с)шеміршек д) байланысу е)сіңірлену
5 Тірек- қимыл жүйесінің негізгі элементі:
а) сүйектер в)сіңірлер с)буындар д)бұлшық еттер е)майлар
6. Қысқа сүйекке жатады:
а)иық сүйектері в)жауырын, бас с)шынтақ д)тобық е) жамбас
7. Ұзын сүйекке жататын:
а)жамбас в)жауырын с)омыртқа д)жілік е)төс сүйегі
8. Бас сүйегінің жұп санды сүйектері:
а)маңдай в)самай с)шүйде д)жақ е)төбе
9. Сүйек дегеніміз:
а) сүйек ұлпасы, сүйек қабығы, сүйек майы, қан және
лимфа тамырларынан, жүйкеден тұратын күрделі мүше
в) сүйек ұлпасы, сүйек қабығы, сүйек майы, қан және
лимфа тамырларынан тұратын күрделі мүше
с) сүйек ұлпасы, сүйек қабығы, сүйек майынан тұратын күрделі мүше
д) сүйек қабығы, сүйек майы, қан және лимфа тамырларынан,
жүйкеден тұратын күрделі мүше е) сүйек майы, қан және лимфа \
тамырларынан, жүйкеден тұратын күрделі мүше
10. Бас сүйегінің жұп санды сүйектері:
а) маңдай в)самай с)шүйде д)жақ е)төбе
Жауабы: 1-а. 2-а.3-д. 4-с.5-д.6-в.7-д.8-д.9-а.10-д.
3минут
Тапсырма- 3 Қатені дұрыста. Әр сұрақ 1 ұпай
1. Қозғалмалы байланыс қай сүйектерде? (бас, жамбас)
2. Қозғалмайтын байланыс ( тізе, шынтақ, саусақ)
3. Аз қимылдайтын буын (омыртқа жотасы)
Жауабы: 1.Тізе,шынтақ,саусақ. 2.Бас,жамбас. 3.Омыртқа жотасы.
Сабағымызды қорытындылайық.
Сонымен, сүйектің байланысу түрлерінің 3 типі бар
Қозғалмайтын,жартылай қозғалатын және қозғалатын .Бұларды дене мүшелеріміздегі сүйектерге мән бергенде , қозғалғанда біле аламыз.
Сің түрлері
| 
