Министерство сельского хозяйства республики казахстан

144 
 
УДК 631.45 
 
Салыкова А.С., Кайрат Ш., Алдабергенова Р.  
 
Казахский национальный аграрный университет 
 
СОДЕРЖАНИЕ ПОДВИЖНЫХ ФОРМ ОСНОВНЫХ ЭЛЕМЕНТОВ  
ПИТАНИЯ В ЛУГОВО-КАШТАНОВОЙ ПОЧВЕ 
 
Аннотация  
В статье приводится содержание подвижных форм основных элементов питания по 
фазам  вегетации  кукурузы  на  зерно  возделываемой  в  условиях  орошения  на  лугово-
каштановых почвах Алматинской области  
Ключевые слова: удобрения, почва, кукуруза, нитратный азот, подвижный фосфор, 
обменный калий, зерно, способ внесения.   
Введение  
Изучение динамики содержания подвижных форм питательных элементов в почве и 
влияние  связей  между  ними,  динамикой  накопления  сухого  вещества  и  урожайностью 
возделываемых культур имеет важное, как теоретическое, так и практическое значение. 
Кукуруза – одна  из  основных  культур  современного  мирового  земледелия.  Эта 
культура разностороннего использования и высокой урожайности.  
Результаты исследований  
Нашими  исследованиями  установлено,  что  содержание  нитратного  азота  в  лугово-
каштановой  почве  на  посевах  кукурузы  на  зерно  колебались  в  широких  пределах  в 
зависимости  от  норм  и  сочетаний  минеральных  удобрений,  а  также  от  способов  их 
внесения.  
Так    в  фазе 5-7 листьев  кукурузы  на  зерно,  при  содержании  нитратного  азота  на 
контрольном  варианте  в  слое 0-30 см  было  в  пределах 18,1 мг/кг  почвы,  внесение 
минеральных  удобрений,  особенно  азотных  содержание  нитратного  азота  повышалось  в 
1,5-2 раза.  
Наибольшее  содержание  нитратного  азота  в  эту  фазу  обнаружено  на  вариантах  с 
внесением N
150
Р
120
К
90 
 как локально, так и вразброс (47,5-48,3 мг/кг), с уменьшением этих 
же доз на половину снижается и их содержание до уровня 28-33 мг/кг. 
В фазу 10-12 листьев кукурузы в связи с потреблением азота нитратов оно несколько 
снижается, но усиливающийся процесс нитрификации оставляет уровень его содержания 
на достаточно высоком фоне для нормального азотного питания возделываемой кукурузы 
(22,7-43,1 мг/кг почвы) при содержании на контроле 17,9 мг/кг. 
В  дальнейшем  в  фазу  выметывания  метелки  кукурузы  происходит  снижение 
нитратного  азота  по  всем  вариантам  опыта,  но  оно  остается  довольно  высоким  на 
вариантах  с  внесением    N
150
Р
120
К
45
,  как  при  внесении  вразброс (26,3-33,1)
 
,  так  и 
локально-ленточно (24,3-35,7) мг/кг  почвы,  так  как  в  эту  фазу  развития  кукурузы 
процессы  потребления  нитратов  и  их  образование  в  процессе  нитрификации  идут 
параллельно и значительного их снижения не наблюдается, даже к фазе полной спелости 
зерна, по-видимому, с резким снижением потребления азота. 
Содержание подвижного фосфора в почве характеризует её плодородие. Фосфорные 
удобрения  действуют  положительно  на  урожай  сельскохозяйственных  культур  в  год  их 
внесения  и  обладают  высоким  последействием,  которое  иногда  по  эффективности 
превосходит их прямого действия. 
Подвижность  в  почве  фосфатов,  внесенных  фосфорных  удобрений  и  коэффициент 
их  использования  растениями  зависит  не  только  от  норм,  но  в  основном  от  сроков    и 
способов их внесения.  

145 
Наибольшее  содержание  подвижного  фосфора 46,1 мг/кг  отмечено  при  внесении 
N
150
Р
120
К
90 
- локально, тогда как эти же дозы, внесенные вразброс уступают в содержании 
подвижного фосфора на 8-9 мг/кг почвы.  
Следует  также  отметить,  что  локализованное  внесение  Р
60 
близка  по  содержанию 
подвижного фосфора (37 мг/кг) к варианту с внесением Р
120 
– вразброс (39,7 мг/кг). 
При внесении одинаковых доз фосфора различными способами: вразброс, локально 
и  локализовано  преимущество  в  подвижности  было  за  последним  (локализованным 
внесением фосфора) – содержание подвижного фосфора – 37,0, при локальном – 33,3  и 
при разбросном – 29,6 мг на 1 кг почвы. 
Далее  в  фазу 10-12 листьев  кукурузы,  выметывания  метелки  содержание 
подвижного  фосфора  снижается  значительно  по  всем  вариантам  опыта,  но 
закономерность в их величине сохраняется и к концу вегетации кукурузы оно снижается: 
на контроле от 20,1 мг/кг до 15,7 мг/кг, а на удобренных вариантах от 29,6-46,1 мг/кг до 
20,3-28,3 мг/кг почвы.  
Таким  образом,  подвижность  фосфатов,  внесенных  фосфорных  удобрений  было 
выше  на  вариантах  с  локальным  и  локализованным  внесением  удобрений,  ниже  при 
разбросном  внесении.
 
Поэтому  внесение  высоких  доз  фосфора  вразброс  не  имеет 
преимущества,  перед  локальным  и  тем  более  локализованными  способами  внесения 
фосфорных  удобрений  в  обеспечении  оптимального  уровня  фосфатного  режима 
орошаемых лугово-каштановых почв в фосфорном питании кукурузы. 
В минеральном питании  растений, наряду с азотом и фосфором большое значение 
принадлежит  калию,  выполняющему  большую  роль  в  физиолого-биохимических 
превращениях.  
Основным источником калия для питания растений является его обменная форма. 
Определение  содержания  обменного  калия  в  опытах  с  кукурузой  показало,  что 
изменялось не только от доз калийных удобрений, но и зависело от способов их внесения.  
Так,  в  фазу 5-7 листьев  кукурузы  от  внесения  удобрений  содержание  обменного 
калия колебалось от 514 мг/кг почвы на контрольном варианте, до 540-582 мг/кг почвы. 
При  этом,  максимальное  значение  его  было  при  внесении  N
150
Р
120
К
90 
–  локально – 582 
мг/кг и эту же дозу – вразброс – 571 мг/кг почвы.  
В процессе же питания и нарастания сухого вещества растения кукурузы в связи с их 
интенсивным потреблением, содержание обменного калия значительно снижается по всем 
вариантам  опыта.  Так,  в  фазу 10-12 листьев  кукурузы  на  вариантах  с  максимальными 
дозами  удобрений (N
150
Р
120
К
90
),  внесенных  как  вразброс,  так  и  локально – ленточным 
способами содержание обменного калия уменьшилось на 40-45 мг/кг почвы по сравнению 
с предыдущей фазой (5-7 листьев). 
Анализ  на  содержание  обменного  калия  в  фазу  выметывания  метелки  показывает, 
что на вариантах с внесением умеренных доз минеральных удобрений N
75
Р
60
К
45
 вразброс, 
локально-ленточно  и  локализованными  способами  потребление  калия  кукурузой 
повышается  при  последних  способах  и  несколько  ниже  при  разбросном  внесении 
удобрений, на что указывает более высокое содержание обменного калия в последние две 
фазы  на  вариантах  с  внесением  вразброс    N
75
Р
60
К
45 
 - 493 и 480 мг  на 1 кг  почвы,  а  на 
вариантах  с  локальным  и  локализованным  внесением  N
75
Р
60
К
45
 – содержание обменного 
калия  ниже – 480 и 468 мг/кг  почвы,  соответственно  в  фазу  выметывания  метелки  и 
полной спелости зерна. 
Выводы  
Таким образом, в отличие от динамики содержания нитратов в почве и подвижного 
фосфора,  которые  могут  в  течений  вегетации  вместе  с  их  потреблением  растением 
кукурузой    и  пополняется  за  счет  минерализации  органического  вещества  почвы,  с 
обменным калием этого не происходит и его содержание в почве от начала вегетации до 

146 
её  конца  снижается  и  наиболее  значительно  это  происходит  при  локальном  и 
локализованном внесении удобрений. 
Литература 
1  Кубарева  Л.С.  Локальное  внесение  удобрений – один  из  путей  повышения  их 
эффективности.  Бюл.  НИИ  удобрений  и  агропочвоведения  им.  Д.Н.Прянишникова.  М., 
1980. № 53, С. 3-7 
2  Трапезников  В.К.,  Тавильская  Н.Г.  и  др.  Физиологические  особенности 
формирования  урожая  яровой  пшеницы  и  кукурузы  при  разбросном  и  локальном 
внесении  удобрений.  Бюл.  НИИ  удобрений  и  агропочвоведения  им.  Д.Н.Прянишникова. 
М., 1980. № 53,  С. 16 
3 Соколов В.С., Гладыш О.Т., Кашеваров Н.И. Эффективность локального внесения 
минеральных  удобрений  под  кукурузу  в  Западной  Сибири.  Бюл.  НИИ  удобрений  и 
агропочвоведения им. Д.Н.Прянишникова. М., 1980. № 53, С. 50 
Салыкова А.С., Кайрат Ш., Алдабергенова Р.  
ШАЛҒЫНДЫ ҚАРА-ҚОҢЫР ТОПЫРАҚТАҒЫ НЕГІЗГІ ҚОРЕКТІК ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ 
ЖЫЛЖЫМАЛЫ ФОРМАЛАРЫНЫҢ МӨЛШЕРІ 
Мақалада  Алматы  облысы  суармалы  шалғынды  қара-қоңыр  топырақтары 
жағдайында  дəнге  өсірілген  жүгерінің  вегетация  фазалары  бойынша  негізгі  қоректік 
элементтерінің жылжымалы формаларының мөлшері келтірілген.   
Salykova A., Kairat Sh., Aldabergenova R.  
CONTENT OF MOBILE FORMS MAIN ELEMENTS NUTRITION IN MEADOW-
CHESTNUT SOILS 
The article presents the content of mobile forms of basic elements of power on phases of 
vegetation corn cultivated under irrigation in the meadow-chestnut soils of the Almaty region.  

147 
ƏОЖ 433 
Сейлхан А.С., Оразова А.Е., Куандыкова Э.М. 
Қазақ ұлттық аграрлық университеті 
Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университет 
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СЫРДАРИЯ ӨЗЕНІНІҢ ТАСҚЫНСУЫ БАР 
АЙМАҚТАРЫНА  БАҒА БЕРУ 
Аңдатпа  
Аталған  мақалада  Сырдария  өзенінен  жоғары  орналасқан  су  қоймаларындағы  су 
деңгейінің  төмендеуі  мезгілдік  өзгерістерге  тікелей  байланысты  əрі  ол  өз  кезегінде  су 
тапшылығына  əкеледі  бұл  мəселелерді  оңтайлы  шешу  жолдары  аталған  мақалада  
ұсынылып отыр. 
Кілт сөздер: су  тасқыны, су қоймасы, су  режімі, су деңгейі, су басу  қауіпі. 
Кіріспе  
Сырдария Орта Азиядағы ірі өзен Қарадария мен нарын өзендерінен Ферғана қазан 
шұңқырының  шығыс  бөлігіндегі  қосылған  жерінен  бастау  алып,  Арал  теңізіне  құяды. 
Ұзындығы Нарын өзенінен 2212 км, Қарадариядан 3019 км, су жинау алқабы 219 мың км
2
. 
Жоғары  бөлігіндегі  суы  Ферғана  аңғарындағы  егінді  суғаруға  көбірек  пайдаланылады, 
сондықтан,  көптеген  салаларының  суы  басты  арнаға  жетпейді.  Басты  салалары:  сол 
жағынан-Исфайрам, Шахимардан, Сох, Исфара, Қожабақырған, Ақсу; оң жағынан- Патша 
ата, Қасансай, Гавасай [1]. 
Арал  теңізі  алабы  сирек  шөл  зонасында  орналасқан.  Қазақстан  аумағы  арқылы  тек 
Сырдария өзені ағып өтеді. Сырдария өзені Қазақстан жерінен тыс Орталық Тянь – Шань 
тауларынан басталады. Жоғарғы ағысында Арыс жəне Келес өзендерінің салалары келіп, 
құяды,  өзеннің  жалпы  ұзындығы 2212 км,  оның 1400 км  Қазақстан  жерінде  құмды 
аңғармен ағып өтеді.  
Сырдария  өзенінің  алабы  егістік  алқаптарын  жасанды  суғарумен  айналысатын, 
ылғалға тапшы аумақта орналасқан. Өзен алабындағы негізгі суды тұтынушы-жыл сайын 
суға деген сұранысы көбейіп келе жатқан суармалы егін шаруашылығы. Сонымен қатар, 
суға деген сұраныс өнеркəсіп, қызмет көрсету жəне балық шаруашылықтары жағынан да 
туындап  отыр.  Осыған  байланысты  төмендегі  кестеде  көрсетілген  Арал-Сырдария 
алабының  су  шаруашылығы  басқармасының  (СШБ) 2004 жылғы  зерттеулері  бойынша 
алынған көрсеткіштерін мысалға алуға болады. 
Сырдария өзенінің су деңгейіне гидрометриялық бақылау жасау Қазақстанда 1910 -
1913  жылдары  төрт  гидропосттан  басталды:  Төманарық,  Қызылорда,  Қараөзек,  Қазалы. 
Қазіргі  уақытта 8 тірек  гидропосттар  жұмыс  істейді:  Чиназ – Көкбұлақ,  Шардара  су 
қоймасы, Көктөбе, Төменарық, Тасбөгет, Қараөзек, Қазалы жəне Қаратерең [2]. 
2010-2011  жылдардағы  су  тасқыны  кезіндегі  су  қоймасында  жинақталған  ағынның 
көлемі 2,2 млрд  текше  метрді  құрады.  Көктем  мен  жаз  айларында  Көксарайда  тұрған 
судың  артығын  Сырдария  арнасына  жəне  Кіші  Аралды  толтыру  үшін  жіберіп,  Шардара 
суын  кейiн  пайдалану  мүмкіндігі  туды.  Бұл  күрiш  өсіретін  облыстардың  суландыру 
жүйелерiн қамтамасыз етуге жəне балықтың көбейуiне септігін тигізеді [3]. 
Сырдария су жинағышының орташа биіктігі Амудариядан əлдеқайда төмен, соның 
нəтижесінде мəңгі қарлар мен мұздар бұл жерде аз дамыған. Сырдария бассейннің барлық 
ірі  өзендері  (Нарын,  Қарадария,  Шыршық  жəне  Сырдарияның  өзі)  қорегін  қар  мен 
мұздықтардан  алады.  Олардағы  судың  көп  мөлшерде  жұмсалуы  əсіресе  маусым 
айларында байқалады. 

148 
 
 
 
Сурет 1- Сырдария  өзенінің тасқын суы бар аймақтарының   
Қазақстан картасынан көрінісі 
 
Арал-Сырдария  бассейнінің  ауданы 345 мың  км
2
  жерді  алып  жатыр  жəне  ол  екі 
əкімшілік  облысты  қамтиды.  Олар:Оңтүстік  Қазақстан  жəне  Қызылорда  облыстары. 
Бассейн маңындағы халықтың саны 2,6 млн-ға жуық  (жалпы Республика халқының 17%), 
оның ішінде қала тұрғындары 1,2 млн адам (46% бассейін бойынша) жəне ауыл халқы 1,4 
млн адам (54%).  
Бассейннің  негізін  Сырдария  өзені  құрайды.  Нарын  бастауынан 3019 км  жер.  Өзен 
Қазақстан территориясы бойынша Шардара су қоймасынан Арал теңізіне дейін 1627 км-ге 
созылып  жатыр.Соның  ішінде  Оңтүстік  Қазақстан  облысында – 346 км,  Қызылорда 
облысында -1281 км-ге созылған. 
Арал-Сырдария су шаруашылық бассейнінде су қорларының сулылығы орта болған 
жылдары 17,92 км
3
/жыл, ал су аз жылдары 14,24 км
3
/жыл бағаланады. Мұндағы ағынның 
міндетті  шығыны 5,82 км3/жыл-мен  бағаланады. 2,8 км
3
/жыл  көлемдегі  ағын  су  өзен 
арналарының  жəне  су  қоймалардағы  судың  беткі  қабаттарының  булануына,  сондай-ақ 
өзен  арналарының  фильтрациясына  жұмсалады.  Арал  теңізінің  деңгейін  көтеруге 
бағытталған  экологиялық  бос  ағызу 3,1 км
3
/жыл  құрайды.  Сулылығы  орта  болатын 
жылдарда  қолдануға  арналған  су  қорлары 12,02 км
3
  –ді,  ал 20 жылда  бір  қайталанатын 
құрғақшылық жылдары олар 9,3 км
3
/жылды құрайды [4]. 
Арал-Сырдария  бассейні,  су  шаруашылығының  қиын  жағдайымен  сипатталады. 
Əсіресе  Сырдарияның  төменгі  аймағында  өзеннің  шынайы  тоқтауы  жəне  өзен  суының 
ластануының  жоғарылауы  табиғи  ортаның  Арал  аймағындағы  қоныс  жағдайының 
төмендеуіне  əкеледі
. 
Өзен  атырауы  өзінің  су  басқару  қабілетін  толық  жоғалтты.  Шөлді 
аймаққа  айналу  процесі 2 млн  га  жерді  қамтыды.  Сырдарияға  коллекторлы-дренаждық 
сулардың,  елді  мекендердің,өндіріс  пен  ауылшаруашылығының  ағынды  суларының 
Сырдария  өзеніне  келіп  құйылуы,  судың  химиялық,  бактериялық  лайлануына  əрі  елді 
мекендердегі  халықтың  ауруға  шалдығуына  əкеп  соғады.  Аймақтағы  су  проблемасын 
шешудің басты қиыншылығы-жер үсті су қорларының толығымен ауылшаруашылығында 
қолданылуы. 
Сырдария  өзен  бассейндерінің  ауданы  бастауынан  Төмен-Арық  теміржол  бекетіне 
дейін 21900 км2-ді  құрайды.  Ағын  қалыптасқан  аймақта  (бассейннің  таулы  бөлігінде) 
негізгі қоректену көзі-мезгілдік қар жамылғысының еріген сулары болып табылады. Оның 

149 
аз бөлігі “мəңгілік қар”, мұз жəне жаңбыр сулары. Сырдария өзен бассейннің су қорлары 
орта  есеппен  алғанда 37,9 км
2 
құрайды.  Ағынның 70%-ын  құрайтын  негізгі  көлемі 
бассейннің жоғарғы жағында Ферғана жазықтығынан шығарға дейінгі жерде қалыптасқан. 
Шардара  су  қоймасынан  жоғары  орналасқан  оң  жақ  жағалау  салаларының  ағыны 
Қазақстанға келетін жалпы су қорларының 21-23% құрайды. Арыс өзенінің жəне Қаратау 
жотасынан ағып жатқан басқа да өзен ағындарының Қазақстан жеріндегі еншісі 9-7%. 
Сырдария  өзен  бассейннің  су  қорлары  орта  есеппен  алғанда 37,9 км
2 
құрайды. 
Ағынның 70%-ын  құрайтын  негізгі  көлемі  бассейннің  жоғарғы  жағында  Ферғана 
жазықтығынан  шығарға  дейінгі  жерде  қалыптасқан.  Шардара  су  қоймасынан  жоғары 
орналасқан  оң  жақ  жағалау  салаларының  ағыны  Қазақстанға  келетін  жалпы  су 
қорларының 21-23% құрайды. Арыс өзенінің жəне Қаратау жотасынан ағып жатқан басқа 
да өзен ағындарының Қазақстан жеріндегі еншісі 9-7%. 
Зерттеу материалдары мен əдістері  
Тəжірибе  жүрген  жерде  төмендегідей    жүргізілді:  Математикалық  бақылау - бұл 
арна  арқылы  қажет  болса,  секундына 900 текше  метр  су  жіберуге  болады.  Қызылорда 
облысының негізгі аграрлық бағыты – күріш өсіру. Облысымызда 1992 жылға дейін 280 
мың гектар суармалы жер, оның 220 мың гектары инженерлік жүйеге келтірілген болатын, 
ал қазіргі уақытта суармалы жер көлемі 218 мың га, оның 175 мың га инженерлік жүйеде, 
60 мың гектардан астам жер түрлі себептермен егіс айналымынан шығып қалды.  
Облыс  көлемінде  егілетін  күріш  дақылының 30% астамы  Жаңақорған,  Шиелі 
аудандарында орналасқан. Жаңақорған ауданындағы Түгіскен алқабын (30 мың га) сумен 
қамтамасыз  ету  мақсатында  Келінтөбе  магистралды  каналы 1964 жылдары  салынған. 
Қайта  жаңғыртудан  кейінгі  каналдың  ұзындығы – 88,5 км,  су  өткізгіштігі – 102 м
3
/сек. 
Сонымен  қатар  Шиелі  ауданындағы  Жаңақорған-Шиелі  суармалы  алқабын (28 мың  га) 
сумен қамтамасыз етіп отырған Жаңа-Шиелі магистралды каналы 1950 жылы пайдалануға 
берілген,  қайта жаңғыртудан кейінгі ұзындығы – 20,4 км, су өтімдігі – 120 м
3
/сек [5]. 
Зерттеу нəтижелері   
Сырдария  өзенінен  жоғары  орналасқан  су  қоймаларындағы  су  көлемі  азайғанда, 
əсіресе шілде, тамыз айларында өзендегі су деңгейі түсіп жоғарыда аталған каналдарға су 
көлемі  жетіспей  су  тапшылығы  орын  алады,  нəтежиесінде  екі  ауданныңда  бірнеше 
жүздеген гектар ауыл шаруашылығы дақылдары судан қалып отырады. 
Аталған екі ауданның егістік жерлерін суландыру Сырдария өзеніндегі су деңгейіне 
тəуелді болғандықтан Шардара су қоймасы мен Көксарай су реттегіші жыл сайын тұрақты 
түрде  маусым  кезінде  (сəуір-тамыз  айларында) 600-750 м
3
/сек  су  көлемін  жіберіп 
отырады, ал екі ауданда су тіреуіш бөгеті салынып пайдалануға берілген уақыттан бастап 
аталған  қоймалардан  маусым  кезінде 550-650 м
3
/сек  дейін  азайту  мүмкіндігіне  қол 
жеткізіп 0,8-1,0 млд м
3
 су көлемін үнемдеуге мүмкіндік болды [6]. 
Арал маңайындағы шаруашылықтың тиімсіз жүргізілуінен Арал теңізі бассейніндегі 
елді  мекендерде  əлеуметтiк  жəне  экологиялық  мəселелер  ұлттық  деңгейге  көтерілді. 
Сырдария өзенінің төменгі сағасындағы су қорларының дефицитi жылына 1, 2 - 3, 5 текше 
км-ге жетедi. Ол Сырдария дельталарындағы экосистемалардың азып-тозуына əкеп соқты. 
Сырдария өзені Қызылорда жəне Оңтүстiк қазақстан облыстарын сумен қамтамасыз 
етудегі - негізгі  су  қоры,  ол  Қырғыз  Республикасының  аумағында  басталып,  Өзбекстан 
жəне  Тəжiкстан  Республикаларында  қалыптасады.  Өзен  үш  iрi  су  қоймаларымен 
реттелген.Сырдария  өзені  бассейнінің  Қазақстандық  бөлігінде  жалпы 2,5 миллионнан 
астам халық тұрады (Оңтүстiк Қазақстан облысында-1,998 млн, Қызылорда облысында – 
0,601  млн).  Мұндағы  халықтың  негізгі  жұмыс  саласы  ауылшаруашылығы  болып 
табылады.  Əсіресе    қысқы  мерзімде  тасталған  жоғарғы  өтімді  су  Қазақстан  аумағында 
төтенше  жағдайлар  туындатып,  үлкен  аумақтарды  су  басуда.  Нəтижесінде  Сырдария 
өзенінің төменгi сағасына түсетін су көлемi 1994 -2000 жылдар аралығындаы 10 км
3
-те 5, 

150 
 
4  км
3
ке  дейiн  азайды.  Сонымен  бiрге  Арал  теңізіндегі  судың  көлемі 230 км
3
  аспай, 
тұздылығы 46 мг/л жетті [7]. 
Қазақстан  Республикасының  экономикалық  дамуы  негiзiнен,  территориялық- 
өнеркəсiптiк  кешендерде,  облыстар  жəне  жеке  қалаларда  болсын,  көпшiлiгiнде  елдiң  су 
қорларымен қамтамасыздығына тəуелдi болады. Сырдария өзенінің жер бетіндегі су қоры 
орташа  сулылықта 100,5 км
3 
құрайды,  оның 56,5 км
3
  республиканың  аумағында 
қалыптасады.  Қалған 44, 0 км
3
  су  көршілес  мемлекеттерден  түседi:  Меншiктi  сумен 
қамтамасыздандыру 1 км
2 
жерге 37 мың м
3
 жəне бiр кiсiге 6, 0 мың м
3
-ке тең. Шардара су 
қоймасының    режимiнде  екi  кезең  айқын  ерекшеленедi:  қысқы – су  жинау  кезеңі  жəне 
жазғы - көлемнiң жұмыс кезеңі. Шардара су қоймасы өзеннің төменгі жағында орналасқан 
су тұтынушылардың суға деген қажеттіліктерін қанағаттандырады. 
 
Кесте 1- Сырдария өзен бассейнінде су қоймаларындағы су көлемдері, миллиард- м
3 
 
Су қоймасы 
Ел 
Өзен 
Толық көлем 
Пайдалы көлем 
Тоқтағұл 
Қырғызстан 
Нарын 
19,5 
14,0 
Шардара 
Қазақстан 
Сырдария 
5,2 
4,7 
Кайраккум 
Тəжікстан 
Сырдария 
3,4 
2,5 
Андижан 
Өзбекстан 
Қарадария 
1,9 
1,7 
Шарвак 
Өзбекстан 
Шыршик 
2,0 
1,6 
Басқалары 
 
 
4,0 
1,2 
Барлығы 
 
36,0
27,5 
 
Шардара су қоймасына Арнасайдан реттелмейтiн тасқындарды тастаудың шектелуi, 
артынан апаттық жағдайға əкелуі мүмкін жағдай жасалынған. Шардара су қоймасындағы 
барлық су жiбергiш имараттар өткiзгiштiк қабiлеті жобалықтан екi есе төмен жəне 2100-
2200  м
3
/с  құрайды,  оның  iшiнде  Сырдарияның  арнасына  тасталу  мүмкiндігі 1500-1600 
м
3
/с.  

жүктеу/скачать 3,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: