Kici  кулерлис  кубылыстардьщ  енердеп  ceyneci

лысгардын; ед 6ip майда, зиянсыз турлер1 алынады. Юмордаш 
куша —  еж;  ал  эзш келемежгс  айналса  —  ирония,  келемеж 
яи^ьт мыскдлга айналып, сын удей туссе — сарказм болтаны...
Кдзак  эдебиетшщ  тарихьша  баксак,  баягы  аты  шулы 
эпенд1 Кржанасырдан куш кешеп озлшздщ Мыркымбайга 
дешн  юморлык,  образдыц  талай  тамаша  турлерш  тауып, 
тануга болады.  Солардыц кдйсысын алмацыз, адам бойын- 
дагы кемшшктер ылти гана эзш-ажуамен сыналган.  Юмор­
лык образдыц бул сипаты шп кунге сол кдлпыцда.  Мысалы, 
Рабиден  Мустафин Олжабскгщ (“ Шыганак” романында) 
оспадар  кылыктарына,  окш ау  м ш ездерш е  кднша 
кулгенмен,  бул  адамды  ш тей  унатып,  оныц  адалдыгына 
окырманныц  да  ыкыласын  аудара  отырады.  Ce6e6i, 
автордагы макрат —  Олжабектерда курту емес,  тузеу.
Кдзак драматуршясьщдагы коптеген юморлых образдар* 
дыц шпндеп ерекше нускдларыныц 6ipi — Рабит MycipenoB- 
тщ  К,оцкдйы  (“Акдн  cepi  —  Акгокгы”).  Ад ал  epi  ацкду, 
дэрменс1з epi дацгой Крцкдйдыц театр сахнасывда атавдгы 
Серке  Кожамкулов  жасаган  бейнеш  керген  адашшц  кез 
алдынан кетпей кояды.  Крцкдй образыньщ эсеряшш сон­
дай, ол бупнде ел аузында кудды Кожанасыр сегалде ацызта 
айналып  кетп.  MycipenoB  пьесасын  керген,  не  окыган 
адамньщ есшде шыгар, уппнип сурет Акгокшньщ узатылу 
тойына эзфленген ауыл 1ргесшде жалгыз, жер-кеккс сыймай 
купсгп отырган Конхэйдыц мына сезшен басталады:
— 
Солай  болдыц,  Крнкайым!  Таре  тукымына  куда  болдыц, 
Крцкдй,атыц к^ранга да тусп... Tenipi дсген,, далага шыгып, желпшш 
6ip альюсам, т щ п  уйге сы я алад> ем^сдш . Куш  кеше ею  Kici бас крсса, 
ер и м н щ  аузынй 6ip кдрап, тупйе тусшбей, кайтып келш кдтМйынан 
сурайтын  Крнкай!  М ш е,  и м   болдын  бупн!  KiM  болдыц деймш  мен 
саган!! Байкзш ы,  езщ дьеэщ :  ю мнщ   колы  батар  екен  кабыргана?.. 
(Кдранып).  Туу-туу!  Кдптап  келеш  кара  курттай!..  Осынын  6epi д е  
Крцкэйдыч тойына барамыз дед атонды -ау, е? Мына думанда кузып 
кетш ,  6ipcyiHe 
finiM 
ra in  кетш журмесе жарар еда... Тоба де,  Крнкай, 
тоба  де!..  Bspi  де  хаз1регпч  аркасы!  Kici  дец  жары кгы к  xaaiperri 
айгсаншы. Аузында алласы отырса, к ец ш н д е мен сиякты  6ip жазган 
тагы турады. Ш ы цтас тукымыньщ сауырынан басып-басып байкэды 
да,  6ip  маркасцасы н  “ M e,  Крнкай!”
деп  устата  салды!  Ертен 
Актокгыны узатып апарганда, атымды байлап яЛгкэн 
6ipeyiHe: 
"Уай, 
сен тере тукымы болганда, кдйсысыныц баласы «Цч?” — деп сурасам, 
содан аргынын кереп де ж ок маган...  “Улкен куданын ез!н тарт, езш  
тарт!”  деп,  ш ацыраккз  аса жвнелгенде елш   кетсем де  мейлУ. .
Коцкдйдыц  осынау  6ip  гана  монологынан  оньщ  6i3 
жогарыда айткзн буюл мшез1 мен болмысы тугел квршш
131

тур.  Уэйда,  6ip  жагынан,  соны  ацгартса,  екапш  жагынан, 
драматургияда юморлык образ жасаудьщ ynrici icneni. Bcipe- 
се, автордьщ ез кейткергне кдрым-кдтысы кызык;  Крндайга 
ол журтпен хрсыла кулш, оньщ жоцжердсн жжлгаддей кдлган 
желгабыздыгын  ажуалайды,  “кднды  мойын  хаз1реттщ” 
кэмшысыньщ ушында кшз доптай домаланып турып, езшщ 
осы  халше  шугарлж  еткен мусюн  кейпш  ecipKeitfli,  кднша 
купшдегенмен  тшек-муддеа  6ip  уыс  куйю  екенш  келеке 
кылады.  Осыньщ 6epi — юмордьщ сарабдал сыны.
Юмор  бар  жерде  ылги  сын  бар  деуге  де  болмайды. 
Юморда  жазушы  журткд  тиер  пэлендей  пвле-желес1  жок, 
6ip  алуан  окщау  кимылдар  мен  кубылыстарды  жай  гана 
кецивд  кулиге  айналдырып,  окырманньщ  ойын  кезеп, 
бойын  ceprrryi  де  ыкгимал.  Бул  айткднымыз  аз.  Мундай 
жагдайда  куша  ой  квзеу,  бой  серпту  куралы  гана  емес, 
автордьщ  окырманга  63i  суреттеп  танытып  отырган  eMip 
шындыгын  жинакхау,  адам  мшезш  ашу,  эдеби  образцы 
даралау  тэсипне  де  айналады.  Сонымен  катар  мундай 
жагдайда кули окырманга айрыкдга эдем! веер етедо, керкем 
шыгармага взгеше эмоциялык, жылылык вкелед!, жаркын, 
жайдары шырай бередь  Бул туста внердеп юморлык тэсш 
(эстетикалык  категория)  мен  ем1рдеп  юморлык  сез1м 
(мэдени фактор) уштасып кегедь Муньщ улпеш де алыстан 
1здеп жатпай-ак влг1 суреткер1м1здщ езшен табуга болады.
Айталык,  “Кдзак солдаты” ; осы романныц вн бойында 
жып-жылы, жайма-шуак юмор жел1 тартьщ жаткдн жок па? 
Мунда  Рабит  MycipenoB  езшщ  унамды  кейшкерлершщ 
берше, ecipece Кдйрошкд ылгижымиып, куле кдрайды.  Бул
— сынаудан емес, суйсшуден туган кулю.  Бул аркылы дкушы 
едеби  кдЬарман  бойындагы  жамандыкты  — "мшда  емес, 
жаксылыкгы — кдеиетп тусшед1 жене муны жай ащирмай, 
серпше отырып, сергек угады. Бул — кулюнщ куш.; кулюнщ 
6ip алуан тэрбиелж мэш де осында жатыр.
Хамит Ергалиев “Улкен жолдьщ уетшдеп” бас кейшке- 
рш былай мшездейд!:
Житпердач  алдында 
Шынын айтар  алдында
Одан  аскан к^шжац  жок,. 
Щылым тартып  алатын.
Эйслдердан алдында 
©ripiK айтар  алдында
Одан  момын 6ip  жан жок. 
Bip хотели  кдлатын.
Осында юмор бар да,  сын жок,  Акын  жай  e3i де  кулш, 
езгеш де кущцрш, сол кулю аркылы ак, жаркын, кенуда кейш- 
кердщ Keffoip кьшыгын зшдз ажуалап, мшезш аша тусш огыр.
132

Ал сатирада олай емес.

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: