.  Бул —  аса  курде-rii  дуние;  муныц  тур-тур 1

Тэсш демеюш, драматургия ушш орасан кажет нэрсе — 
тэсы.  Муньщ турлер1 
T iir r i 
кеп: тартыска адамдарды еселеп 
гарпзу (постепенный ввод)  тэсшгнен  эдем1 эсер,  сулу сыр 
(лирическое  замедление)  тэсипне  дешн,  окыс  танысу 
(неожиданное узнание) тэсшнен зат (вещь)  тэсипне дешн 
ондаган  типш  пзш  керсетуге  болар  еда.  BipaK буларда  да 
схема жок,  эр драматургтщ ез тэсщцер1 бар,  сондыкган эр 
тэсшд1 жеке-жеке мшездеу артык.
Эпос пен лирика сиякцы, драманьщ да б1рнеше жанрлык 
турлер1  бар.  Соньщ  6ipi  —  трагедия  (грекше  tragoidia  — 
текенщ  эш)  —  куд1рет  куш  neci,  галамат кдйсар,  акиык 
ер  де  ер  тулгалардьщ  жаратылыстагы,  жалпы  eMip-ripiiii- 
лжтеп  адам  жещп  болмас  асыцкы,  аскак  кедергшермен 
кесюлесше,  оныц  жан  дуниесшдеп  терец  теб1решстерге, 
ез1мен-езшщ  ш тей  арпалыстарына  курылган  курдел1 
сахналык шыгарма.  Трагедиядагы окигалар эдетте кдтерл!, 
кдйгылы  халден  туындап  тутасады  да,  бас  кдЬарманныц 
кдзасымен —  муцмен,  зармен —  б т п  отырады.
“Трагедия — поэзияныц шыцы, — дещд Илья Сельвин- 
ский.  — Сез енершщ  (тек сез гана емес-ау) барлык турше 
трагедия типзген кударетп ыкцал багзы заманнан 6epi эмбеге 
аян. Букш оркестрдщ бар екпшш ез уысында устап туратын 
контрабастыц  байыпты  философиясы  секитд1  трагедия 
пафосы да эдебиет дэрежесш улы дэу1рдщ иыгьша кетерш 
турады” .  Осы гатарде  улкен шындык бар.
Трагедия  ежелп  Эллада  елшде,  адам  баласьшьщ  сэби 
санасы mip карацгысьшдай Миф тугкьшыйда турган туста, 
кене  гректергё  кектем  сайын жуз!м  мен шарап  шаттыгын 
сыйга тартатьш теке турпатты Дионис кудайдыц куд1ретше 
бас  ию  сауыгы  мен  салтанатынан  туганы  белгип.  Мундай 
сайранды  уйымдастырушы  топ  хор  боп  косыла  жамырап, 
Дионис туралы ацыз — трагедия (трагос — теке, одэ — эн), 
яки  текенщ  энш  орындайтын  болтан.  Келе-келе  текенш 
энш орындаушылар тусш бояп кэд1мп теке туршде кшнгп, 
кимыл-козгалыстары аркылы кдльщ журткд текенщ азабы 
мен ажалын керсеткен.  Одан журт урейленген, елген текеш 
аяган.  Трагедия дуниеге о баста  осылай келген.  Кешн  бул 
шын мэншдеп театр енерше  айналган.
Дуниежузинк  драматургияда  трагедияныц  туцгыш 
классикалык улгшерш кене грецияньщ улы драматургтер1 
Эсхил  (б.э.б.  525-456  жж.),  Софокл  (б.э.б.  496-406  жж.), 
Эврипид  (б.э.б.  480-406 жж.) тугызган.  Бугшп енер  суйпш 
кауымда, айталык, “трагедия атасы” эсхилдщ “ Бугауланган 
Прометет” мен “ Парсыларын” немесе “Орестейя” трило-
330

гиясын, Софоклдьщ “Эдип патшасы” мен “Антигонасын” , 
Эврипидтщ  “ Медеясы”  мен  “Электрасьш”  бишейтшдер 
кемде  кем  шыгар.  Сайып  келгенде,  осылардыц  бэршщ 
пафосы  —  адамга  тэн  сана  мен  сез1мнщ  кушан,  адамныц 
улылыгы мен рухани сулулыгын дэрштеу. Булардьщ мэцплж 
шыгармалар  болу ce6e6i де —  сол.
Батые Европа эдебиетшде трагедия Ренессанс дэуаршде 
дамыды: Англияда Марло мен Шекспир, Францияда Корнель 
мен Расин,  Германияда Гете мен Шшшер тугызган кец ты- 
нысты  эпикалык сипаттагы  улы  шыгармаларда  адамга  тэн 
керемет  куштарлыкгар  мен  ешпендииктерге  толы  траге- 
диялык образдардьщ не 6ip тамаша Tmrrepi бар. Пушкиннщ 
“ Борис Годуновы” мен “ Шагын трагедияларынан” да бупн 
6ip  образдар  галереясын  жасап  алуга  болар  едь  Ал 
И.Сельнинскийдщ “ Командарм 2” мен Вс.  Вишневе кийдщ 
“ Оптимистйс  трагедиясы”  —  бул  жанрдыц  орыс  кецес 
эдебиетшдеп,  М.Эуезовтщ  “Ецшк  —  Кебеп”  мен  “ Кдра- 
K03i” ,  F. Мус1реповтьщ  “ Козы  Керпеш  —  Баян  сулу”  мен 
“Акдн cepi — Акгокшсы” — rcuipri кдзак эдебиетндеп жакры 
yjninepi.
Егеменс1з ел-журттыц ecipMe экшшшк, ел1рме белсен- 
дМк  есш  тандьфган  кешеп  жалган  жалаулы  туста  кейб1р 
эдебиет сыншылары  бул жанрдыц куш  eiri,  гумыры 6irri, 
61здщ  кецес  шындыгынан  трагедияльпс, шыгарма  тугызуга 
болмайды десп.  Агат niidp! Эбден болады.  Айталык,  кецес 
адамдарыныц басынан еткен отызыншы жылдардагы аштык 
пен  кыргын,  кыркыншы  жылдардагы  сурапыл  согыс, 
елушип жылдардагы кугын мен сургш ше;  букш халыктык 
кдс1рет емес пе? Жылдар бойы сахнада туспей келе жаткдн 
Шыцгыс  Айтматовтьщ  “Ана  —  Жер  ана”  пьесасы  ше; 
кдИармандык трагедия  емес  пе?  Сол  пьесадагы  Толганай 
ше;  кдйгылы образ  емес  пе?..
Ендеше, кецес драматургиясында да трагедиялык жанр 
бар.  Бул жанрдыц туындыларын Илья Сельвинский былай 
сипаттайды:  “ Кецес трагедиясы — философиялыктрагедия; 
6ipaK 
б1здщ когамныц философиясы — дерекс1з философия 
емес,  миллиондаган  адамдардыц  ум1т-арманымен  терец 
тамырлас  философия,  демек,  кецес  трагедиясы  —  терец 
психологиялык трагедия” .
Драматургияныц 6ip Typi —  комедия (грекше  komadia — 

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: