Монография \ 3 «санат» а л м п и 1мп &5,O0 L
j u u u и | О и и О j u U и и|
жүктеу/скачать 12,37 Mb. Pdf көрінісі
|
| j u u u и | О и и О j u U и и|
Бул — А.Квятовский салган тактометрдщ схемасы***. --uu— ди—ии—UU-UU-0 Бул — Г.Абрамович салган гекзаметрдщ схемасы****. :ХХХХ: :ХХХ: :ХХХХХ: :ХХХ: :ХХХХ: :ХХХ: :ХХХХХ: :ХХХ: Бул — КгЖумалиев салган силлабикалык, кдзак еле- щндеп жеп-сепз буынды жолдар араласып келш отыратын жырдыц схемасы*****. Мундай схемалар эдебиеттщ теориялык мэселелерш козгайтын Л.Щепилованыц йтабында да, lim i, елец туралы шмнщ “дэстурл! турлер1 тар, туйык, тозды” деп сын айтып отырган Л.Тимофеевтщ ез кдтабында да баршылык, Схемалар 6ip жагынан, елецганудыц таза ш м ретщцеп “тар, туйык” аясыцда кджет те шыгар. Дегенмен, осы схемалардыц кай-кдйсысы болсын елецнщ шла мазмунынан repi сырткы тишине жетелей береди Ал б1рыщай гашиш кызыкгап, бул “гылымды” уйренш, тйш игерш алган Kici • В.Жирмунский. Введение в метрику, теория стиха. Л., “АСАДЕМ1А”, 1925, стр. 154. ** В.Томашеккий. Теория литературы. “ Поэтика”, Госиздат, Л., 1925, стр. 79. *** А.Квятковский. Поэтический словарь. М., “Сов.Энциклопедия”, 1966, стр. 339. ГЛбрамович. Введение в литературоведение. М., “ Просвещение”, 1965, стр. 185. ***** КЖумажее. “Эдебиет теориясы”. Алматы, 1960, 170-бет. 250 он жерден “ж1б1 тузу, у т суду елец жазсын, 6epi6ip. Ол — поэзия емес” (Брюсов). Ce6e6i, поэтикалык. шыгарма схемамен жазылмайды. Абай аса биоп айткдн: вленге еримшн-ак бар таласы, Сонда да солардьщ бар тандамасы. Iuii алтын, сырты куше сез жаксысын Кдзазсгын келюпрер кдй баласы? Асылы, кдзак; влещ хакында азды-Kemi ой айтыльш, пш р корытыла кдлган жагдайда Абайдыц осы шумашнан туатын тушн еркэшан естс болтаны жен; влецнщ теориясы мен пракгикасыныц арасы алшак Kemeyi шарт. Сондыкган 6i3 елецгануда колданылып журген журткд мэлам дэстурл1 белгшерда (—, и) тек елец жуйелершщ таза теориялык мэселелерш пайымдау барасында — улп ретшде гана аздап пайдаланып, одан api acipece буын мен уйкде тустарында б1рыцгай пшпннен туган схемаларды, мум- кшдшнше, орагытып втуз» дурыс керемЬ. 0лец влшемдерш тексеру устшде эдебиепш галымдар амалсыз урынып кдлып журген кейб1р пшшшйлдйсген осы жолмен гана арылуга болатын тэродь II — Адал шыным, — дейд1 Маяковский, — ямб деген не, хорей деген не, — йлген емеепш, би тм де келмейш. Сонда ол н е т бшген? “0лец атаулыныц непз1 болып табылатын, оныц ен бойында ылги дуршдеп туратын ыргакты” (курсив б1здпа З.К,) гана бшген. Ыргак деген не? Ыргак, яки ритм (грекше rhytmos — шамалас, молшерлес, сайма-сай) — кцмылдыц, кубшыстыц, уннщ жуйе/ii, мерзшд1, мвлшерлi кайталануы. Ыргак — жасанды емес, табиги нэрсе, енерге гана емес, ем1рдщ езше де тен нэрсе: мезгшмен келш, мерз1м1мен кетш туратын жаз бен кыс, кектем мен куз, куннщ шыгуы мен батуы, толкынныц жагага согуы мен кдйтуьг, -♦Дютчевше айтсак, мэцгшк тасу, тартылу — туп-тугел ыргакты кубылыстар. Адамныц аяк алысы, журек согысы... — 6api ыргак, Мше, осылар секщц, елец де, бершен бурын, ыргаккд негхзделеда. Жогарыда Александр Блоктыц “акын — ундестис улы” , акындык — “сез бен дыбысты ундестйже экелу” деген 251 тушнда niidpiHe айрыкдха назар аударуымыз жайдан-жай емес. Поэзиядагы улы кдсиет — ундестж — гармония! Ал сез бен дыбысты ундестжке экелетш куш — ыргак. Владимир Маяковскийдщ: “влецдеп непзп куш, непзп куат — ыргак”, — fleyi де сондыктан болса керек. В.Маяковский езшщ “ Олендо калай жасау кажет?” деген келем1 шагын болганмен, мазмуны терец макдласында елецнщ тууын, демек, акындьпс, енердщ киын жэне кызык купиясын соншалык тартымды толгайды. Bcipece, акынныц Сергей Есенинге арналган еленднщ тууы айта калгандай!.. Бул эцпмесшде де ец шешунй релдо акын ыргакда береда. Оньщ айтуынша, бэршен бурын жазылар елецнщ ыргагы туады. 03i сол жаца ыргакгы шггей кайталап, колын роныц ыщсшымен сермеп, аягын соныц эуешмен басып, мурнымен эндетш келе жатады: жүктеу/скачать 12,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|