Монография \ 3 «санат» а л м п и 1мп &5,O0 L


рде де бар жэне бугшп б1здегщей 6ipey емес, б1рнешеу. 0p6ip



Pdf көрінісі
бет284/298
Дата29.01.2022
өлшемі12,37 Mb.
#24525
1   ...   280   281   282   283   284   285   286   287   ...   298
Байланысты:
kabdolov zeinolla soz oneri

1
рде де бар жэне бугшп б1здегщей 6ipey емес, б1рнешеу.
0p6ip  эдеби  агымды  эр  когамдагы  эртурл1  элеуметтпс 
жагдай тугызады. 0p6ip эдеби агым — эр дэ>ардеп идеоло- 
гиялык курестщ эдебиеттеп Kepimci.
Эдеби  агым  —  тарихи  категория:  белгип 6ip  когамдык, 
жуйенщ белгип кезендеп белгип саяси-элеуметттк сипатына 
сэйкес  туады  да,  сонымен  6ipre  дамып,  6ipre  жогалып 
отырады.
Элем эдебиетшщ тарихында 9p6ip эдеби агымньщ кдлай 
пайда  болып,  кдлай  дамыганын,  кдлай  кубылып,  кдлай 
курыганьш  эдебиеттщ  теориясы  емес,  эдебиеттщ  тарихы 
тексередь  Сондыктан  6i3  жалпы  эдеби  дамудьщ  кезец- 
кезендершде  туган  кейб1р  эйгЬп  агымдарды  гана  мысал 
ретшде атап,  аз сезбен мгнездейм1з де,  к,оямыз.
XVII гасырдьщ аяк, жагында туьш, XVIII гасырдыц орта 
тусына  дешн  енер  атаулыньщ  бэр1нде,  9cipece  Еуропа 
эдебиетшде  орасан  кец  epic  алган  журткд  мэлш  агым 
классицизм  (латынша  classicys —  улгш,  енегел! багыт).
Сез  енершдеп  ep6ip  агымныц  тууында  таза  эдеби 
“купиялармен” кдтар, когамдык, сыр мен себеп болатынын 
да айттьщ.  Классицизмшц туган тусы — Еуропа елдершде 
абсолютизм  дэу1рлеген  кез.  Ол  туста  елдеп  барлык, 
устемдж дворяндар сословиесшде, барлык, билпс монарх 
колында  болатын;  солардыц  ыклалымен  журт  назары 
сарайга  ауган,  журттыц  6epi  сарай  мацындагы  ат 
тебелшдей “асыл нэсшдер”  (аксуйектер)  аузына кдраган 
кез ед1.  К,огам емхршдей осы хал ез кезшщ эдебиетгне де 
эсер епп, оньщ дамуында езгеше 6ip енегел1 багыт атанган 
классицизм агымын  белгшед1.
Бул агымньщ екшдер1 (ecipece  Расин, Корнель, Мольер 
сияк,ты  француз  драматургтары)  баягы  кене  дуние 
классикасын ездерше енеге тупы (классицизм аталу ce6e6i 
де  сондыктан);  эдеби  шыгармаларын  сол  улпмен жазды. 
Француз  акыны  Буало  езшщ  “Поэтикалык,  енер”  деген 
белгип поэмасында 
Tirrri 
классицизм агымыныц творчест- 
волык принциптерш белгшеп берд1.
340


Классицистер  кдлязяынан  туган  шыгамалардьщ  непзп 
такырыбы,  ежелп  грек  эдебиетщдеп  сиякгы,  ел  вм1ршщ 
елеул1, 
ip i 
окдгалары;  непзп  идеясы  —  елдщ  елдпш 
коргаушы 
“ecci3 
ерлердщ” кднды жорыкгары мен дурбелец 
саясаты;  непзп  кдИармандары  —  карапайымдар  емес, 
кастерлшер  — колбасылар,  корольдар, патшалар.
Классицистер жазган жанрлар да, кэд1мп антик эдебие- 
тщдегщей,  трагедия,  комедия,  батырлык поэма,  желгабаз 
ода... Булардыц rim де сол коне эдебиеттеп кетерщю пафос, 
шешен  Ьэм  косем  сез  рухындагы  бояма  диалогтар  мен 
монологтар,  кугццбалам  акыл-накылдар,  атам  замангы 
архоизмдерге толы ecipe айшыктар болатын. Адам образдары 
да  тым  6ip  жакты  —  не  MiHci3  жаксылар,  не  icKe  алгысыз 
жамандар  кейпшде  кершдь  Оныц  устше  бул  агымныц 
керкем  шыгарма  мазмуны  мен  тш ш ш е  коятын  катал 
талабы, дэл1рек айткднда, кэдгмп “уш 6ipnbc” (уакмт бгрлЫ, 
орын 6ipniri, окцга 6ipniri) атанган булжымас шарты болды. 
“Уш  б1рлйже”  багынган  шыгарманыц  мазмуны:  a)  6ip-aK 
теулгк шпндеп  шындык,  э)  тек  6ip  орында  ететш тартыс, 
б)  6ip  гана  сюжетпк желшщ  бойьшда жататын  окига;  бул 
уш талап булжымай  орындалуы шарт.
Классицистер кдламынан туган керкем шыгармалардьщ 
ец  жаксы  улгшер1  патриотизм,  улт  макганышы,  когам 
адцындагы  борыш,  аскак, мудделер  ушш  айкас  секщгц  эп- 
эсем идеялык принциптер усынып, непзшен, пгыншылдык 
тенденцияда жазыла турса да,  агымныц жогарыда айтылган 
ушы-киырсыз  шарттылыгы  мен  жасандылыгы  сез  енерш 
акикдт  ем1рден  алшак  экетш,  “енердщ  табшилыгы  мен 
ерюндшн талак етп; шындыкга болтан адамдар орнына 
eiu6ip 
едце, 
eur6ip 
жерде болматан дерекшз  елестер  каптал кета” 
(Белинский). Нэтижесшде, эдеби агым классикалык сипатган 
эншешн схемага кешщ бара жатгы.  Адамдар жерде кэлды; 
агым аспанда журд1.  Кдрапайым калыц букара мулде каламга 
ш1кпей  койды.  Адамга  тэн  нэз1к  сез1мдер  мен  терец 
Te6ipemcrep 
орын лешрген жел сез, айгай-сурец басып 
Kerri.
Осы  туста  (XVIII  гасырдыц  орта  кезшде) 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   280   281   282   283   284   285   286   287   ...   298




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет