Монография \ 3 «санат» а л м п и 1МП
жүктеу/скачать 12,37 Mb. Pdf көрінісі
|
kabdolov zeinolla soz oneri
| TipiHmiKTeri тыц к,убылыстарды бейнелеу керепне
жаратуына да эбден болады. Дулыга сыймас басьща Асау кун, келдам кдсьща (Т.Жароков). . | Бул жолдар акынныц “ Кун тш катты” поэмасынан j алынды. Цоэмада (отызыншы жылдарда жазылганына карамастан) дэл бугшп шындык, — адам баласыныц гарыигкд самгау эрекет! жырланатыны мэл1м. Демек, сырттай ойлап кдрасак, космостагы кубылысты суреттеуге архаизм ара- ластыру мулде мумкш емес сиякгы. Ал мунда, керюшше, акын дулыга деген баяшньщ батырлары киетш тем 1 рден жасалган бас кшмд1 6ip турл1 кдйтадан жацгырта сыр- лагандай децгелентш экеп кунге кипзгенде, жараскдн да калган. Егер дулыганыц орнына автор бврйс сыймас немесе шляпа сыймас басына десе, xici кулгендей оспадарлык, болар ед1. Дулыга кдз1р архаизмдйс сипатган арыльт, жацарып келедк согыс такырыбына жазылган шыгармалардыц б1ркдтарында, acipece полковник Бауыржан Момышулыныц жауынгерлж жазбаларында, дулыга орысша каска деген сездщ баламына алынып жур. Сондай-ак, K£3ipri кдзак типнде кдйта жасарып, тыц магына тауып журген кене сездер кеп. Бул — ете дурыс нэрсе. Оз торге, отагасым — Ойсылкдра, Кдадасы ел1мсактьщ ойшыл, дана! ( К, Шанштбаев). Тамаша гой! Осы жолдардагы отагасьты, яки будан да repi ескшеу Ойсылкара мен элшсакты “осы кундешйрудщ” Tiirri де кажей жок, Кдскдсы, кенеул1 создерд1 кенертпеген жен. Мумкш кддарынша, архаизмдерден молырак, хабардар болу тек кдлам иелер1 гана емес, жалпы эдебиет суйетш, ез халкыныц аргы-берп мэдениетш кдц1рлейтш журттыц 204 бэршс керек. Б1з, эрине, кез келген сауатты idci Орхон жазу- ларындагы жырларды туп нускдсынан окдот туешеш, я болмаса “ Кодекс-куманикус” пен “ Кудатгу бшктеп” ежелп угымдарды ежжтей алатын болсын демейм1з. Ен; женщ, томендеп тэр1зда, кэдомп акца-текпе жырау толгауына толы- гырак тушыну ушш де кеййр кене сездердщ крргасындай ауыр салмагы мен Саф таза магынасын саралап тусгну шарт: Алп, алп, баскан, алп баекдн Арабы торьгм езщсщ. Жазылы, алтын, кол кескен Алдаспакым езщсщ! Едшден шыккан сызашык Bis квргенде тебшпге жетер-жетпес су еда, Телегейдсй жайкэлтып, Жаркыраган беренда, Тендз етсе, тенда en i: Жагасына кыршын бггкен тал еда, Жалырагык жайкалтып, Терек етсе, reropi erri: Т еб и тн щ астынан ‘ Ала балта суырысьш, TenciHicin келгенде, Тец атаньщ улы едщ, — Дереженда артык етсе, Tenipi eni! (Швлгез). Суреткердщ сез корын молайтьш, тган байытар тага 6ip кдйнар булак, — неологизм (грекше neos — жаца, logos — сез) — жалпы кргамдык, дамумен сабакщас тыщан туган соны магыналы сездер. Бул — толассыз болып отыратын кубылыс. Б щ щ деу1р1м1здщ галым мен техникадагы ушан- тещз жацалыктары тшде бурын болмаган жаца атаулар экелед1 Оларды эдебиегге де солай, жацаша атамаскэ болмайды. Мысал ушш Р.Мустафцннщ “ Караганды” романынан 6ipep узшда келйретк: Мсйрам бой жазуга вагоннан тусть Кун коцыр адырдан асып кетш л, свулеи сонау бшктердщ басында гана кэлган. Станция тау боктершде. Алысырак, жазыкга yftip-yftip мал, жаца коные колхоз коралары кэрауытады. Аншы ма, тыгылган кулак па, сонау тауда тас арасынан алд еим нщ басы кылтывдайды... Ауыл; станция, мал, поезд араласкан кен далага кез ж !берт турып, — кдзак даласы кзйнап жатыр, — деди Мвйрам. Тагы да осы романнан: 205 Комбайн жайындагы булардыц б ел гш таласына Жанеб1п мен Щербаков уйренгсн. Сезге араласпай, ашык, шахтаныц ер кершюше куныга карап келеш. К ^ры к-оты з вагонды Sip-ак TipKen, поезд забойда тур, ею экскаватор CKi тустан тиеп жатыр. Мше, осы узшдшердеп вагон, станция, колхоз, кулак, поезд, комбайн, щахта, забой, экскаватор деген сездердщ 6api — Неологизмдер — казак, типнде бурын болмаган, Кдзаннан кейш гана енген сездер. Бул свздерде, 6ip жагынан, техникага байланысты профессионалдык сипат та бар. Асылы, эдебиетте оныц тш керкемдшне закым келйрер техницизм, профессионализм деген турлерше онша еуес болудыц Keperi жок,- BipaK, “ Караганды” секции жумысшылар емгршен жазыЛган шытармаларда шыли кдзакы халде кдлу тым киын; жогарыдагыдай сездерд1 орнымен колданып, ер нэрсещ ез атымен атау эбден дурыс. Жаца сездердщ эр ттлде оцай турак,тап, жарасымды орын тебетш турлер1 — сол тшде бурыннан бар сездер непзшде жасалган неологизмдер: miniui, ушкыш, екпшдi, mdipic, yzirmui, тыцайткщи, хатшы, уй/'рме, окулык, т. б. Булар K33ipri кдзак, тшшдеп кдшаннан келе жаткдн сездермен жжс1з жалгасып, жаксы уйлесш табады. Тш халыкгМ. Жазушы тшда хаЛЫк,тан уйренедь Сейте тура жазушы халыккд тш уйретуге де тшс. М.Горький 6ip кезде жаца, социалистис мэдениет жасау мшдеттерш талдап тусцдаре келш, жазушылар алдында тш устартар тыц сездер тугызу мшдей де турганьш атап айткдн-ды. Бул мэселеге кезшде М.Эуезов айрыкдха мэн берген болатын, кейш Г.Жарылгапов б1ркыдыру ецбек cii*ipfli. Оныц мороженое, шампанское, остановка деген тэр жүктеу/скачать 12,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|