Монография \ 3 «санат» а л м п и 1МП


дамып, байыган сайын байып келе жатыр. Tin зады —



Pdf көрінісі
бет124/217
Дата24.11.2022
өлшемі12,37 Mb.
#52446
1   ...   120   121   122   123   124   125   126   127   ...   217
Байланысты:
kabdolov zeinolla soz oneri

дамып, байыган сайын байып келе жатыр. Tin зады — 
обьективп зад.
Эдеби шыгарма тш аркылы жазылса, тш сезден курала- 
ды. Ал эр сез о баста образдан туган (бул туралы 6i3 бурын 
да айтып еткенб1з — З.К,), келе-келе кеп образдар умы- 
тылган да, олардан туган сездер гана калган. Сондыкган 
образды mm деген угымды жацалык деу киын. Бул — ер 
сездщ табиги касиет1. Э цпм е осы касиеттщ куллх 
“купиясьш”, кубылысын, осынау образдылыкгыц innd 
сырын, сырткы сипатын epi незис, epi терец тусш л, соны 
кдламгерлйс кызметке шебер крлдана бкуде жатыр.
Ахмет Байтурсынов езшщ “Эдебиет таньггкышында” сез 
oHepi адам санасыныц уш непзше (акьшга, киялга, кещлге) 
•прелетшш айта келш: “пддщ мшдеп — акылдьщ ацдауьш 
андаганынша, киялдыц мецзеуш мецзегешнше, кендлдщ 
туюш туйгеншше айтуга жарау”* деп дейекгесе, 6i3 енда 
тшдеп турленулерге дал осы дойектеме тургысынан б1раз 
кез токтатып, олардыц сез внершдеп шсшухш сырларын 
байкдп кдраймыз. 
-

А.Байтурсынов.
Шыгармалары, Алматы, 1989, 141-бет.
193


Жазушыныц Tim шурайлы, сездак коры мол болуы керек. 
Бул — калам иесше койылар булжымас талап. Tin байлыгы 
сез енершдеп мазмун байлыгына экеледь Ал халыккд кажет 
шыгарма — мазмунды шыгарма.
Жазушыньщ 
Tini 
бай болуга тшс дегенде: ол езшщ сез 
корын молайту ушш ылги гана тыцнан сез жасасын деп 
ешим де айтпайды жене еркдшан олай ету мумкш де емес. 
Жазушы езшщ сез кррын молыкгыру ушш жалпы халыкгык 
тшдщ телегей-тендз бай кдзынасын, мумкшдтнше, молырак 
Hrepyi, 
оньщ килы-килы киын 
api 
кызьпс, кубылыстарын 
жете 
TyciHyi, 
эр сездщ м а т мен машнасындагы уланзгайыр 
езгертулер мен енденулерд!, ауысулар мен алмасуларды, 
кубылулар мен кулпыруларды дел ангара 
6uiyi 
кажет. Сонда 
гана жазушы “езшщ сез корын мейлшше байытып, ерюм 
6ip 
колданып ебден ыгыр кьшган арзан сездерге 
жоламайшн болады” (Беранже). Сонда гана жазушы ер 
сезда тандап, талгап тауып, ойды анык, сезгмда незис жетгазер 
тын жене тартымды суреттер жасай алады. Муньщ e3i 
жазушы тиишн уш турл1 утымдылыгына — дтдтке, 
ыщиамдыкка, сулулыкка — непзделу! шарт.
Тш байлыгыньщ кдйнар кездер1 коп. Солардьщ 6ipi —
евздердщ кеп магыналылыгы (полисемия). Эр сез жеке, атау 
куйшде турып-ак бфнеше магынага ие. Бул сырды лингвисгер 
сеэдеп тура магына жене туынды магына ретшде тусщщредо 
де, “тура машнадагы сездер заттар мен кубылыстарга, сапа 
мен белпге, ic-ерекетке тйселей багытталып, туынды 
магыналарга Караганда, айкын, дара кершетшш”* далелдейда. 
Бул, ерше, назар аударарлыкжайг. Б1ракбкэгекереп — бхрыщай 
лингвистик тургыдан даледденш, кррытылган туйщ-^гужырымдар 
гана емес, эр сездеп алп кзеиетпц едеби шыгармаларда кзлай 
KepiHyi. 
Керкем сез. теориясы, бэршен бурын соган назар 
аударады. Егер жазушы эр сездщ ар сипаттагы тура 
lieM 
туынды 
машналарын ж т айьфа таньш, еркдйсьюын тек ез орнында 
гана угымды крддана алса, сезбен жасалган суреттеп ой мен 
угым, сыр мен сезшдеодтне жетеда де, осы аркылы шыгармага 
ecqra эмоциялык куш дарытады. Ал баяндау мен суреттеудеп 
двлдж — жазушы шебертгшщ ец ipi курларыньщ 6ipi. 
Полисемюм кзламгер ушш тек осы жагдайда кажет. Мысалга 
дуние деген 6ip гана сезда алайык та, осы сеэде
II

К. Аханов
. Tin блш ш е Kipicne. Алматы, 1965, 154-бет.
194


ка шла магына бар екешн жене оларды кдламгерлер кдй 
ретте кдлай крлдантанын созджтен кдрап керелис. “ Дуние 
(зат eciM). 1. Ралам, букш влем, буюл жер жузь Дуниеде


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   120   121   122   123   124   125   126   127   ...   217




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет