Монография \ 3 «санат» а л м п и 1МП
heM кец тыныспен тейрене бшсе, дамыту — аса acepni
жүктеу/скачать 12,37 Mb. Pdf көрінісі
|
kabdolov zeinolla soz oneri
- Бұл бет үшін навигация:
- 6ip Typi
- KepiHin турса, 6ip
| heM
кец тыныспен тейрене бшсе, дамыту — аса acepni, адам жанын баурагыш нэрсе! Ойткеш оныц эр бурылысында адамньщ api аяулы, api аскдк ce3iMi жатады. Мэселен, мына сощы шумакгагы эр сез — жай сез емес, жшт куйш тындаган кыздыц керемет куштарлыккд толы кейрепнщ оты мен epTi, дауылы мен жауыны... Осыган кдрап, куйте елтсен ханшаныц безгекгей безищеп, жанын коярга жер таппаган кым-кигаш кайсар кдлпын да, октиген кшктей омакдса кулал тускен аянышты халш де ебден сезш, т й т , керш отырамыз. Фигураныц 6ip Typi— свз орнын ауыстыру, яки инверсия (латынша — inversio — орын езгерту, тецкеру) — прозалык, acipece поэзиялык шыгармаларда свздердщ edemmezi грамматикалык тузыу тэрт16тен тыс, орындарын ауыстырып, взгеше mipnecmep КУРУ■ Тш мен стильдеп уйрениикп машыкган белек 6ip алуан мэнер одеп байкду уион бул тэалда де окга-текте орнымен колданудыц огаиггыгы жок, Кдзак жазушыларыныц шпнде инверсияга кебхрек бой уратын Рабиден Мустафин ед1. Оньщ романдарынан ж т ушырайтын ауыспалы иркестерге окырман кез 1 о баста бфаз тосыркай кдраганмен, кешн уйренш Kerri. Мысал келпреййс Сапардьщ Аманы... шанкэн боэдын басынан аса сеюрердей, ершен кетерш с, умтыла берсд1 алга... Ж аны цнан безгеш н келе бер, — цегендей, етпетшен туе in, кезш ен от шаша куршдеп жатыр кекжал... К,айтып тура алган ж о к , талш окп ар жуйемелдете тн д 1 щ екеге ( “Даушдан кейШ ")■ Осы уш сейлемнщ де аякталуы эдеттен тыс, уш сейлемнщ де сощы сездер! ез орындарынан ауысып тускен, жазылган емес, сейленген, окылган емес, есплген сездер секши окыс эсер тугызады. Инверсияныц кубылту купи де, мумкш, осында шыгар: Сен курметте оны! Тусшдщ бе, кдрагым? Ол акшага саткан жок,, Изеден gecin аяш н. Ериасеннен де устал журген ж$к, К,олтьщтагы узын таягын. (Э.Серсенбаев). Осы елещи эдеттеп занды пркестер TepTi6iMeH курсак, былай болар сдг . Ол аяшн пйзеден Kecin, ащиага саткан 239 жок;; крлтыктагы узын таягын ер 'ткеннен де устап журген жок, тустдщ бе, карагьш ? Сен оны курметте! Ал акын осы иркесп инверсия айшыгына салып, эдею “бузган” да, жай сез емес, елецге айналдырып, бурынгы угым устше ещц эсерл! жылу, кызу крскдн. Фигураныц 6ip Typi — сез тастап кету, яки эллипсис (грекше ellepsis — rycipin тастау, аттап айту) — свйлем штде немесе елец шумагында атап айтпаса да m y cm iK m i кейбгр свздерд! эдеш жазбай тастап кету. Ак кебитн... ак жузщ Сол майдандар... кдтгы айкдс Айнам еда 6ip кзрар. Еанде ме, ер Айдар? бтйзген тушм... куншам... вшкен курбан... аккдн жас... Тербетер меш, ойсалар. бтп жылдар... кеп айлар... (Ж.Саин). Осындагы эр ойдыц арасында жеке сез емес, бутш сурет не улкен шындык кэлып к,ойып отыр. Айталык, ак кебйс айна болу ушш тап-таза, меп-мелдар болса керек. Оны акын айтпайды. Айдарда еткен тун мен кун акынды тербету ушш олар — жай тун мен кун емес, ipi-ipi окщига, шындыквд, сырга толы тун мен кун. Оларды да автор айтпайды. Кдй майдан? Кдндай курбан? Жас теккен кшдер? Кдй тустагы жылдар мен айлар?.. Буларды да автор тэптшггеп жаткдн жок, бйткеш булардьщ б1ркдтары акданьщ шындыкцы сурет- теу тенденциясынан айкьгн KepiHin турса, 6ip алуаны жалпы логикадан TyciHiicri, ал кдйсыб1рш, lim i, айтудьщ кджеп жок. Эллипсис кейде эвфемизмнщ орнына да колданыла бередг кейб1р былапыт сездерд1 букпелей жумсартып жатпай-ак, тастап кетсе де тусшуге болады: — Шап, екеннщ... — дедам мен оган акырып ( “Mendipмахаббат ”). Мундай эллипсистщ Typnepi кеп-ак, оларды мысалга кептеп келпрш жатудьщ кажеп жок. Эллипсис кейде адамньщ шла халш, киын-киын кендл куйш, шым-шытырык, окдхау сезшдер1 мен угымдарын, шытырман психологиялык шр1мдерш ацгарту ушш де жумсалады. Ала-кула ой, кдыр-шиыр киял, api-cepi туе, кейб1р кияли шещщ окыс куйЬиш-суйшцш... Осылардыц бэрш эллипсис аркылы укгыруга болады. Мысалга акылы ауыскан Кдракездщ мьша сездерш альт кдральпс Жыгылып барам. Уйыкгайын ба? влеем бс?.. Кулап кетсм, тау басынан ушып келем... жерде тогай... квп тогай?.. Шакырады... Ив, ив, барам... Кслс жатырмын... тогай... 0 ... кайда K erri?.. (М.Эуезов.) 240 Осыны, ecipece сахнадан (Зэмзэгул-Кдракездщ аузынан) тындагандагы адамныц урейш ушыратын сумдык, эсер кейшкер сезше эллипсис аркылы дарып тур. Фигураньщ тагы 6ip Typi — жүктеу/скачать 12,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|