Монография \ «санат» а л м п и мп
Kici кулерлис кубылыстардьщ енердеп ceyneci
|
Сөз өнері
| Kici
кулерлис кубылыстардьщ енердеп ceyneci. Кулю жок жерде юмор да жок. Ал кулю т еншешн жецш-желт нэрсе деуге болмайды. Кулюде зор кргамдык, сипат, элеуметпк сыр жатады. Маркс былай дейда: “Буюл дуниежузшк тарихи форматами, акырты фазий — оныц комедиясы. Bip жолы Эсхилдщ “Бугауланган Прометейнде” Kaciperri халде еле жараланган грек кудайлары Лукианньщ “Сейлесулершде” кулкш халде кдйтадан елуге мажбур болды. Тарихшц булай жылжитын себебг не? Адам баласы ез вткец1мен култ коштасып отырган ce6e6i — сол.'”*. Демек, кулю — адам баласыныц жалпы тарихи “жылжуындаты” 6ip турда 6ip кызык, багдар: бутан кдрап 6i3 адам санасыныц сэбшпк кезш де, есейген шашн да байкдл, багалай аламыз. 9м1рдеп немесе адам мшезшдеп непзаздокп, Черны шевский айткдндай, “сырты буркелген iimri куйкшк пен куыс кеуделжп” , жалпы кргам пршшшндеп кедерп мен кесел атаулыныц бэрш кулюмен туйреп, жерлеп отыруга болады. Бул ретте, кулю — ем1рдеп есю мен жацаныц ара- сында болып жаткдн курестщ жауынгерлйс куралы. Эрине, эсгегиканыц комедиялык; категориясындаты юмор- дыц, сатираныц, иронияныц, сарказмныц, гротескщщ эркдй- сысындагы кулюнщ сипаты эр белек. Юморда кулкш кубы- * КМаркс. Соч., М., т. 1, стр. 389. 130 лысгардын; ед 6ip майда, зиянсыз турлер1 алынады. Юмордаш куша — еж; ал эзш келемежгс айналса — ирония, келемеж яи^ьт мыскдлга айналып, сын удей туссе — сарказм болтаны... Кдзак эдебиетшщ тарихьша баксак, баягы аты шулы эпенд1 Кржанасырдан куш кешеп озлшздщ Мыркымбайга дешн юморлык, образдыц талай тамаша турлерш тауып, тануга болады. Солардыц кдйсысын алмацыз, адам бойын- дагы кемшшктер ылти гана эзш-ажуамен сыналган. Юмор лык образдыц бул сипаты шп кунге сол кдлпыцда. Мысалы, Рабиден Мустафин Олжабскгщ (“ Шыганак” романында) оспадар кылыктарына, окш ау м ш ездерш е кднша кулгенмен, бул адамды ш тей унатып, оныц адалдыгына окырманныц да ыкыласын аудара отырады. Ce6e6i, автордагы макрат — Олжабектерда курту емес, тузеу. Кдзак драматуршясьщдагы коптеген юморлых образдар* дыц шпндеп ерекше нускдларыныц 6ipi — Рабит MycipenoB- тщ К,оцкдйы (“Акдн cepi — Акгокгы”). Ад ал epi ацкду, дэрменс1з epi дацгой Крцкдйдыц театр сахнасывда атавдгы Серке Кожамкулов жасаган бейнеш керген адашшц кез алдынан кетпей кояды. Крцкдй образыньщ эсеряшш сон дай, ол бупнде ел аузында кудды Кожанасыр сегалде ацызта айналып кетп. MycipenoB пьесасын керген, не окыган адамньщ есшде шыгар, уппнип сурет Акгокшньщ узатылу тойына эзфленген ауыл 1ргесшде жалгыз, жер-кеккс сыймай купсгп отырган Конхэйдыц мына сезшен басталады: — Солай болдыц, Крнкайым! Таре тукымына куда болдыц, Крцкдй,атыц к^ранга да тусп... Tenipi дсген,, далага шыгып, желпшш 6ip альюсам, т щ п уйге сы я алад> ем^сдш . Куш кеше ею Kici бас крсса, ер и м н щ аузынй 6ip кдрап, тупйе тусшбей, кайтып келш кдтМйынан сурайтын Крнкай! М ш е, и м болдын бупн! KiM болдыц деймш мен саган!! Байкзш ы, езщ дьеэщ : ю мнщ колы батар екен кабыргана?.. (Кдранып). Туу-туу! Кдптап келеш кара курттай!.. Осынын 6epi д е Крцкэйдыч тойына барамыз дед атонды -ау, е? Мына думанда кузып кетш , 6ipcyiHe finiM ra in кетш журмесе жарар еда... Тоба де, Крнкай, тоба де!.. Bspi де хаз1регпч аркасы! Kici дец жары кгы к xaaiperri айгсаншы. Аузында алласы отырса, к ец ш н д е мен сиякты 6ip жазган тагы турады. Ш ы цтас тукымыньщ сауырынан басып-басып байкэды да, 6ip маркасцасы н “ M e, Крнкай!” деп устата салды! Ертен Актокгыны узатып апарганда, атымды байлап яЛгкэн 6ipeyiHe: "Уай, сен тере тукымы болганда, кдйсысыныц баласы «Цч?” — деп сурасам, содан аргынын кереп де ж ок маган... “Улкен куданын ез!н тарт, езш тарт!” деп, ш ацыраккз аса жвнелгенде елш кетсем де мейлУ. . Коцкдйдыц осынау 6ip гана монологынан оньщ 6i3 жогарыда айткзн буюл мшез1 мен болмысы тугел квршш 131 тур. Уэйда, 6ip жагынан, соны ацгартса, екапш жагынан, драматургияда юморлык образ жасаудьщ ynrici icneni. Bcipe- се, автордьщ ез кейткергне кдрым-кдтысы кызык; Крндайга ол журтпен хрсыла кулш, оньщ жоцжердсн жжлгаддей кдлган желгабыздыгын ажуалайды, “кднды мойын хаз1реттщ” кэмшысыньщ ушында кшз доптай домаланып турып, езшщ осы халше шугарлж еткен мусюн кейпш жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|