Монография \ «санат» а л м п и мп
шзге шартты турде уялайды. Сол аркылы 6ip
|
Сөз өнері
- Бұл бет үшін навигация:
- 6ipre 6i3
- “6i3” деген булыцплр б1рдецесше сайып, карсы болса, енд! 6ipeynep
| 1
шзге шартты турде уялайды. Сол аркылы 6ip кезде улы Пушкшпйц арманын аялаган асыл эйедцщ, afrreyip, галамат Kici болганын тусшем1з де, оган акдамен 6ipre 6i3 де суйсшем1з. Мше, лирикалык, образды окырман осылай кдбыддайды. Лирикалык, К/аЬарман деген термин мацыцда талас та жок емес: б1реулер муны А.Белыйдыц лирикалык “мен” суреттелер санадагы “6i3” деген булыцплр б1рдецесше сайып, карсы болса, енд! 6ipeynep А.Блокгыц лирикасына байланысты Ю. Тынянов ©те орынды енпзген термин деп крлдап шыгады. Сондай-ак лирикалык, каЬарманныц ушм ретш деп кеШпр астары н Н .Грибачев ж аты ркаса, О.Бергтольц жан сала жактайды”*. Мундай таластар болтай, бола берсш, 6ipaK эйтеу!р эдебиеттщ лирика деген теп бар да лирикалык образ жасалмай турмайтыны хак, Драмалык образ — эпикалык не лирикалык образдар сегадгц к»газ бетшде емес, тура ем1рдщ ез аясында — сахнада кезбе-кез, колма-кол жасалатын керкем бейне. Муны кейде тура “сахналык бейне” ** деп те атай беред!. Антигона мен Огелло, Тартюф пен Хлестаков, Сатин мен Яровая, Кдрабай мен Телкара, Жузтайлак лен Сеуле — 6epi де драмалык образдар, ейткет буларды 6i3 тек кана сахнадан, актерлердщ ойындары аркылы жузбе-жуз керш, таньщык Айталык, казак сахнасыныц хця тасы секщц Келлекидщ сахнада жасап, оны керген адамдар санасыцда жартастай шаншылтып тастап кеткен сахналык бейнелер1 кщшт десещзхш!.. * Разговоры перед съездом. Сборник статей. М., “Советский писа тель”, 1954, стр. 265-292. ** НАкимов. О театре. JI.- М., “ Искусство”, 1962, стр. 20. 128 Жалгыз-ак, драмалык образдыц 6ip кемипн жерг эпикалык не лирикалык образдар секщщ клал бепнде бар кдсиетш сакгап кзлып, мэцп eMip суре алмайды; эр образ езш жасаган акгермен 6ipre кетеда, кергеи адам санасында тек 9cepi мен eneci гана кдлады. Бул ретге кейде ep6ip сахналык бейненщ гумыры бар кешпк тэрцда. Алайда драмалык образ, гумырыныц муншалык кыскалыгыньщ есесше, 6ip кершсе де бгрегей, кэщмп ripinepuie дидарласып, оларды крлма-кол куцдарш не жылатып, куантьш не суйсштш, суйпзш не жек керпзш, oirreyip, пкелей ыкдал жасап, ойлантып, Te6ipemin кетеда. Бул тургыдан алганда драмалык образдыц эстетикалык жэне тэрбиелпс мэш орасан улкен epi куши. Драмалык образдыц жасалу тэсшдер1 де езшше белек. Эпикалык образ кец кулашты баяндаулар мен суреттеулер аркылы, лирикалык образ турлйле кендл Kytoiepi мен шабытты толганыстар аркылы жасалса, драмалык образ шиелешскен тартыстар мен кым-кигаш кимыл-эрекеттер аркылы жасалады. Эрине, бук — сахнада психологиялык ой образын жасауга болмайды деген байлау емес. Кдндай да болсын, парасат пен ойсыз, сыр мен c©3iMci3 образ жасау мумкш емес. BipaK бул сахнадагы шешуш нэрсе кимыл- эреюет, тартыс пен кдкгыгыс екенш де жоккд шыгармаса керек. Кдншама ойшыл адамньщ драмалы образын жасамак болсацыз да, 6opi6ip, оны сахнага жетелеп экелот, уш сагат бойы ун-туназ, кимыл-крзгалыссыз ойлантып коя алмай- сыз. Ондай жым-жырт “ойшылга” театр керуцц журт уш сагат тупл уш минут та шыдап отырмайды. Демек, драмалык образ оймен катар 1ске, сезгммен 6ipre кимылга курылады. 1с-эрекетйц, кимыл-харекеттш, сахнада драмалык образ жасау ушш кдншалык кджет екенш, кандай шешутш рел аткдратынын Юрий Олеша “Драматургтьщ жазбаларында” аса эдем1 айтады: “YftipiMfli Kici деседа. YftipiMfli xicrnep бар. YftipiMci3 idcbiep — эжептеу1р акылды, бшмдх, адал, сергек, 6ipaK журек жылытар yffipiMi жок Kicuiep де болады. Крнакгыкган 6ipre кайткьщ келмейтш, кдшып кутылгыц келспн Kicinep де жок емес. Алайда Э р адам... элгшердщ эркдйсысы эрекет устшде, пайдалы кимыл устшде, кджетп харакет устшде еркдшан yitipiMfli... Тйлгкындау сахнасы, жауаптау сахнасы, соттау сахнасы — оЬыныц 6dpi пьеса ушш кдндай утымды, керуий журткд кдндай суйюмд1!” *. Сондыктан болса керек, драмалык шыгарма жазудыц, * Советские драматурги о своем творчестве. “Искусство”, М., 1967, стр. 68-69. 129 драмалык образ жасаудъщ жолдары кептен коп. Оган кейш — кезщце токуаламыз. Ендеше, &з дел осы арада ер жанрдьщ езгеш елтне байланысты емес, жалпы эдебиеттщ бар жанрга б1рдей ортак табитатынан туган ер алуан тэсшдер аркылы жасалып, ек- шелген, ез ерекшелЬсгерхмен сараланган б1рнеше образдыц турлерше гана аз-кем назар аударып етпекшз. Образдыц жасалу тэсшне байланысты турлерш таратып, бас-басына сипаттама бермес бурын, жалпы едемшк туралы шмде 61рнеше (комедия жене трагедия, героика жене фан тастика дегендер терйда) эстетикалык, категориялар болаты- нын бшу шарт. Комедия акцкдт шьшдыкуагы не адам мшез1 мен бтм щ деп кулкип жайлардан туса, трагедия бутан кдрама-кдрсы кдйгылы кубылыстардан туатыны; героика аса 6ip асыл, аяулы касиеттерден туса, фантастика асынкы, аскдк, эрекетгерден туатыны мел1м. M ike, осы тэсшдердщ эркдйсысына лайык, геройлык, трагедиялык, фантастикальщ образдар болатыны сющты, комедиялык, тэсш арщллы керкем образдыц юморлыкжене сатиралык турлер1 жасалады. Юморлык, образ — кулкш кейшкер; юмор — ем1рдеп жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|