Монография \ «санат» а л м п и мп
|
Сөз өнері
| erri. 9p6ip
жаца шыгарманы “орыс eMipi ушш кджет мэшне кдрай багалады. Бул идея оныц букш эдеби кызметшдеп пафос болатын. Белинскийдщ езше тэн гажа- йып кугшнщ сыры да сол пафоста жатыр” (Чернышевский). Ленин Белинскийдщ тек эдеби-эстетикалык кдна емес, тарихи мэш зор саяси-элеуметпк кубылыс санатындагы кеп кырлы, сан сырлы тамаша творчествосын, ecipece ездерш Коршаган дуниеш халык муддесше сай езгертудщ револю- циялык теориясын 1здеген ерен ецбегш ете жогары багалап, оны Герцен мен Чернышевскийге коса Ресей социал-демок- ратиясыныц басы деп атады. Данышпан сыншыньщ элемге э й г т “Гогольге хатын” куш бугшге дешн мэнш жоймаган аса кунды кдзына деп кдрап, демократиялык баспасездщ сол кезде басуга руксат етшмеген шыгармаларыныц шпндеп ец тацдаулыларьшыц 6ipi ретшде таныды. “Диалектикалык материализмге эбден таяу келш, тарихи материализмнщ алдына жеткенде токхаган” (Ленин) майтал- ман философ-материалист, жалынд ььпублицист Александр Иванович Герценнщ (1812-1870) эстетикасындага ец езекп нэрсе де, Белинский секида, суреткер атаулыны ез дэутршщ YHi, ез заманьшдагы озат идеялардыц жаршысы болуга шакыруы. Ол ушш, Герценнщ ойынша, суреткер 63i eMip cypin отырган мезгщдщ муц-шерше, кекейкесп мэселеле- 67 рше терец бойлап, жанымен теб1рене, толгана 6uiyi шарт. Шын мэшндеп керкем шыгарма, Герценнщ; пшршше, килы-килы халык тагдырынан гана тумак, ал “акын мен суреткер ездершщ шын мэншдеп керкем шыгармаларында эркдшан халыкхык, болып кдлмак,” (“©ткендер мен ойлар”). Бул ретге Герценнщ “ Россияда революциялык идеялардьщ дамуы туралы” деген ютабында улы талант тек езшщ улттык топырагында гана туатъшьш айта келш, “жан туктрше дешн тап-таза агылшын Байрон мен жан туктрше дешн туп-тугел орыс Пушкинге” эркдйсысыньщ келешекке кезкдрасы тур гысынан творчестволык мшездеме 6epyi — оныц терец жене би тр эстетик екешне куэ. Кемецгер жазушы-философ, галым-сыншы Николай Гаврилович Чернышевский (1828-1889) еткен гасырдыц екшнп жартысындагы орыс революционер-демократ- тарьшыц кесем1 болды. Ол эдебиет пен енердщ когамдык кызмей туралы Белинский пшрлерш одан epi ерютетш, езшщ тамаша эстетикалык шмш усынды. Чернышевский жауынгер материалистпс философияныц программалык докуменп ретшде танылган “Онердщ болмыскд эстетикалык кдрым-кдтысы” атты тамаша диссертациялык ецбегшде керкем эдебиеттщ ем1рдеп орнын, максаты мен мшдетш белплеп бердо. Оньщ поаршше, суреткер емхрдщ тек кунгей бетш, жаксыльпс, жагын гана суреттеп тынбауы керек. 0М1рдщ Q3i кдндай жан-жакты болса, енер де сондай жан- жакты болуга тшс. Онер адамга керек нэрселерд1, адамды кызьщтырар кубылыстарды толык, кдмтуга жэне дурыс керсетуге мщдегп. Шындыкды адамдарга гылым к&ндай дэрежеде тусшдарш танытса, енер де солай eryi керек. Онер “ем1рдщ окулыгы” болуы шарт. Ол ушш, Чернышевскийше, ем1рдеп кез келген усак-туйекп жшке пзе бермей, жинакгау тэсип крлданылуга тшс. Бул арада сыншыныц тип туралы угымы жатыр. Адам ем1рд1 танып-бшумен тынбайды, оны ез муддесше сай езгертк!с1 келедь Демек, суреткер ез творчествосы аркылы адамныц осы максатына атсалысуы керек; ол уипн ез шыгармасында “суреттелш отырган eMip кубылыстарына уим шыгаруы кджет” . Бул арада “ Pycbri балтага шакырган” улы курескердщ енерге отты езек болуга тшс азаматтык, пафос туралы угымы жатыр. Чернышевский эстетикасы бойынша, жазушыныц кер- кемдж эдкй — реализм. Ал eMipfli шыншыддыкцен суреттеу — сулулыкка барар жол. Бул арада сыншыныц элеуметтгк идеал туралы угымы жатыр. 68 Чернышевскийдщ эстетикалык, принциптер1 мунымен бггпейдь Баскдсын айтпаганда, оньщ эдемипкке берген аныктамасыныц жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|