Монография \ «санат» а л м п и мп
ipre езгерш, ешу-есу, сену- жану, еейру-жацару секида api
|
Сөз өнері
| 6ipre
езгерш, ешу-есу, сену- жану, еейру-жацару секида api киын, epi кызык даму процестерш бастан Keinipe кемелденш келш жегп. Романныц туу тарихын топшылаудагы эр тарап пйарлер- д1 ез алдьша койганда, дэл осы атаудыц шыгу тегшщ езш эрим эр турл1 пайымдайды: 6ipeynep орта гасырдагы эпика лык шыгармалардыц роман (conte roman) тщдершде жазы- луына байланыстьфса, енд1 б1реулер келемд1 эпостьщ кене- дуниедеп Рим (Roma) сулулыгына уксастыгынан пайда болтан термин деседь Романныц тууы туралы пЬарлер де эр тарап: б1реулер бул жанрдьщ алгашкы белгшерш антик дэу1ршщ аяк жагы- нан тауып жатса, 6ipeyrcep кене шыгыо эдебиетшен 1здевди де, ещц б1реулер Орта гасырдыц рыцарьлык эпосынан е р б т п шыгарады. Ал роман теориясы мен тарихьша сощы кезде кеб1рек уцшген В.Кожинов болса, элп тирлердщ 308 бэрше карама-карсы, бурыннан келе жаткан “дестурлерд1 роман белгип магьшада Tiirri жокда шыгарып, ез бепмен окщау, осы кунп ем1рдщ туп-тура ез топырагынан ecin- ендГ’* деген жаца концепция усынады. Мундагы максат — жанрдыц тууын элдеб1р тштнщ тштге квш-yi тэр^здд тайыз угынбай, терец мазмун метаморфозасы ретшде парыкгау. Сез жок, романныц тууы — кездейсок кубылыс емес, жалпы когам eMipi мен адам тагдырыныц тарихи езгеру зандылыкгарына тыгыз байланысты нэрсе. Прозалык эпос — Ояну демарше дешнп сез енершде жецад орын тебе коймаган, Ken-Kecip ecci3 де кезс1з адуындыкка толы Кене дэу1р мен Орта гасыр эдебиетше тэн аскак вуендерден баскаша, деу1рдщ e3i тугызган “керкемдЪсжацалык” ; енде- ше, роман “эпостыц жацгырган сояуы емес, жаца бутагы” екеш де рас. Бул шындыкгы мойындай тура, романныц эмбрионалъ кушн Эллинизм тусына апаратын кейб1р гылыми топшылауларга багып тым epire кетпегенмен, б1здщ эраньщ II-III гасыр ларындагы Апулейдщ “Алтын eceri” мен Лонгтыц “Дафнис Ьэм Хлоясы” бул жанрдагы алгашкы адымдар екенш естен шыгармау керек. Сонда гана 6i3 бул жанрдыц туу, калыптасу, даму жолдарын тарихгык тургыдан барлап, белгип 6ip гылымдык жуйеге сала аламыз. Романныц даму жолдары — ез алдына жеке тарих болса, сол тарихтыц кезец-кезендершде туып, кдлыптаскан жанр лык турлер1 тагы да кеп. Орта гасырдыц “Тристан мен Изольдасынан” Ояну дэу1ршщ “ Гаргантюа мен Панта- грэлше” келетш рыцарьлык эпостыц бар буралацьш тугел козгамай-ак, М.Сервантестщ “Дон Кихотындагы” с е р т к сипатты айтканныц езшде 6ipa3 шеж1ре шерткен болар едж. Б1рак бул — эдебиеттщ теориясы емес, тарихына катысты эцпме. Сондыкган 6i3 романныц эр тустагы жекелеген жанрлык yrcruiepi ретшде Лесаж ден койган плуттык роман, Дюма кеп жазган авантюралык, роман, Вальтер-Скоттан басталатын тарихи роман, Бальзактан былайгы психология- лык, роман, Жюль Верн ербтсен фантастикалык, роман, Чернышевский тугызган публицистикалык роман... болганьш атап кана тьшамыз. Ойткет романды булайша турлещдрш, эр тургне мшездеме берш тугесу Timi мумкш емес. Турлер шекшз; туган устше туындай бередь Мэселен, 6ip гана Б.Томашевскийдщ e3i утопиялык роман, семьяльпс, роман, мещандьпс, роман, бульварлык роман, роман-кунделж, * В.Кожинов. Происхождение романа. М., “Советский писатель”, 1963, стр. 125. 309 роман-фельетон... деп жшке пзе женелгевде ондаган турд1 жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|