шығармалары һэм Мүхтар Әуезовтің жиырма томдық шығармалар

Абай әлемінің ғыл ым и-теориял ы қ негізін салушы Мұхтар Әуезовтің 
тікелей өз ойлары, болжамдары, пікірлері.
Абайдың 150 жылдық мерейтойы қарсаңында қазақ баспасөз 
бетінде  жарияланған  материалдарды  һэм  шет  елдерде  шыққан 
басылымдарды қазақ оқырманы қолына қашан ұстар екен? Күдер 
үзген  қазақ Аллаға тапсыра салады  ғой,  бүлай  ету,  әрине,  оңай 
жол,себебі бүл үрдіс шығынсыз, көп ойлауды талап етпейді. Бүл, 
әзірше, соңғы төртінші тірек.  Талдауға,  зертгеуге, танып білуге 
ұсынып отырған Абай әлемінің тың өрісін - «Абай жаңа кезеңде» 
деп атап, ал ізденісіміздің гылыми-теориялық, эрі әдістемелік негізін 
«Абай  жұмбақтығы  -  философиялық мэселе» деген тың қағида 
төңірегінде топтастырып, шоғьфландырмақшьгмыз.
Еліміздіңтэуелсіздігін қорғап сақгайтын, насихаттап, зерттеп, 
мүнымен  қатар  өніп-өсу  жолындағы  «көкірегі  көзді»,  «ойлы 
жастарды» тэрбиелейтін, олардың тэнін де, жанын да, рухын да 
шынықтыратын  мүқалмас,  тозбас  қүрал:  ол  -  халқымыздың 
мыңжылдық тарихының берген де,  берер де сабақтары.  Бүгінгі 
күннің ең айшыкты табиги да, тарихи да түтастық көрінісі:  ол - 
халқымыздың үлттық жэне үлтжандылық қасиетгері. Ал, бүлар 
болса  Мұхтар  Әуезов  зерттеуінде,  талдауында  -  Абай  әлемінің 
тарихи да, теориялықта негізі.
¥лы даналар, әсіресе, ғасырлар алмасып, дэуірлер өзгерген 
кезеңде қайта туып, ескі-қүсқьщан арылып, шаң-тозаңнан тазарып, 
жаңгырагыны - тіршілік заңдылығы. Абайдың тарихи түлға ретіндегі 
бітімі бүгінгі кезеңде осыған орай жаңа сұраныстарғадалаптарға 
сай  жаңаша  өмір  сүруі  -  тарих  дамуының  заңдылыгы.  КПСС 
идеологиясыньщ үстемдігі заманында Абайдың қоғамдық қызметі 
мен сан алуан шығармашылығы, көзқарасы жалаң «ағаріушылық» 
пен «моральдықгың» шырмауындаөмір сүріп келді.
Абайдың тарихи тұлғасының әлемдік деңгейге көтерілу сыры 
-қазақ  халқының  жасампаз  еңбегіне,  қоғамдық  қызметіне,
43

ойшылдығы қасиеттеріне байланысты. Абай жұмбақтығы сыры 
Абай философиясы жүйесі - үшкілге тікелей қатысты. Ізденісіміздің 
ғылыми-тёориялық, философиялық негізі - «Абай Ү шкіпі».
Ұсынып отырған еңбекті 3 кітапқа белуге тура келді (Бірінші 
бөлім  -  кітап,  Екінші  бөлім  -  2-ші  кітап,  Үшінші  бөлім  жэне
Социологиялық талдаудың ұсыныстары - 3-ші кітап).
«Абай жұмбақтығы - философиялық мэселе» - деп атадық.
Еңбек негізінен үш бөлімнен түрады:
Бүгінгі кезең талаптары /кіріспе орнына/
Бірінші бөлім: Абай әлемі мэселелері;
Екінші бөлім: Абай философиясы;
Үшінші бөлім: Абай мен Мұхтар Эуезов XXI ғасырда.
Социологиялықталдаудың үсыныстары /қосымшасы ретінде:
біріниіі-бесінші кесгелер бойынша/.
44

БІРІНШІ  БӨЛІМ.
АБАИ ӘЛЕМІ
I  ТАРАУ.  АБАИ  ӘЛЕМІНІҢ  МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1.1.  Т А Р И Х  Қ О Й Н А У Ы Н А Н :
Қ О Р Қ Ы Т   А Т А Д А Н ,  Қ О Н А Е В Қ А   Д Е Й ІН
Абай  элемінің  ұлттық  жэне  тарихи  тамырлары  ғасырлар 
өңірімен қойнауларын бойлап кетеді. Егер ғасырлар тарихына көз 
жүгіртіп, «терең ғылым» логикасымен қарап, ой тұжырымдасақ: 
«Қорқыт Атадан Қонаевқа дейінгі өмір» деп түйсек, ой орынды 
болар.
Тарихымыздың ондаған ғасырларға созылған шежіре беттері 
сырын ашып, ой жүгіртетін азалы кезеңдерінің бірі 
-Қорцьіт Атадан 
Қонаевқа дейінгі «Елім-ай!»  тагдыры.
Өткен жэне қазіргі, жаңа тарихымызды жадымызда сақгап, 
ойша қайталап, жаңғыртып, салыстырып отыру - халқымыздың 
үлттық жэне ұлт жандылығыньщ ең абыройлы, азаматгық борышы. 
Қазақтың бүгінгі саналы, ойлы жас буыны 
Қорқыт Атаны
 «біле 
ме  екен?»  деген  күдік  «көкіректі»  еріксіз  мазалайды.  Ұлтгық 
таңгажайыптарымызды дэріптеп, пір тұіу - ел билеуге кірісіп жатқан 
қазіргі  ұрпаққа  тарихи  қажеттілік,  себ еб і,  халқымыздың 
тұтастығының, бірлігінің жэне ұлттық саналығының кепілі, эрі 
қамалы.  Кіндік  кесіліп,  қан  тамған,  өсіп,  өніп  жетілген,  кісілік 
қатарьша көтерген Елінді, Жеріңді, Хапқьщды білу, сыйлау - ұлтгық 
борышымыз.
45

Мыңжылдық тарихымызды ғасырлар бойы  езгілеген  Ресей 
патшалығы отарлау саясаты, бүның табиғи да, тарихи да жалғасы, 
кейінгі  70  жыл  бойы  жан  д ү н и ем ізд і,  арымыз  бен
ұятымызды,арманымыз бен намысымызды жаныштаған КПСС
үстемдігі еді.
Н Р __ ....ыздың  бетке  ұстары,  халқымыздың,  жеріміздщ,
мемлекеттігіміздің  бірлігі  мен  тұтастыгын  сақтап,  қоргаған 
Абылайхан,  Есімхан, Кенесарыдай - еліміздің тэуелсіздігі үшін 
күрескен үлтгык қайраткерлерімізді: хан-төре түқымы деп, «талтық 
жауымыз» деген өрескел «идеологиялық бұрмалаумен» ұлы Абай 
айтқандай, «шынның бетін бояп», бетімізге қара күйе жагылды.
КПСС  саясатшылыры  ойлап  тапқан:  «орысшыл  болсаң, 
прогресшілсің» деген үнсіз, тілсіз саясатын бетке үстап әуре болдық. 
Орысша оқыдық, сөйледік, ойладық, тек енді шіркеуде шоқыну ғана
қалып  еді. 
«Мың  өліп,
  д
Жұбан  Молдағалиев
айтпаса керек.
алысқан Қорқыт Ата бейнесін көз алдымызға
келтіріп, батыр түлғасын қабылдау үшін аңызға айналған 
туралы ұлы Мұхтар Әуезовтің терең, философиялық о
алайық. Қорқыт
Мұхтар Әуезов: 
«Қорқыт
жырларында
Сыпыра жырау сияқты...  Сыпыра жыраудан айырмасы.  бұл  - 
мінсіз  дүрыс  адам,  жөні  -  дүрыс,  оң  кейіпкердің  жәрдемшісі 
болып  жүреді.  Және  үнемі  хан  қасында  о ты рван  Сыпыра 
жырау дай хан сарайының зана ақылшысы емес, баласыз amasa, 
панасыз жасқа  да  атальщ жәрдем,  жақсылық  етіп  жүретін 
көмекіиі  қария  болады.  Бұл  соңгы  кескін  бітім,  кейде  қазақ 
аңызындагы Асанқайгыга ұқсаңқырап отырады
»,-дейді 
(18 т.,
236  б:).
 
.  ■
  ,  :
Қазақ аңыз ертегілеріндегі Қорқыт бейнесінің ерекшеліктерін 
Мұхтар Әуезов жан-жакты аша отырып, философиялық та көзқарас
46

деп  айрықша  мэн  берген. 
«Қорқыт  сөз  атасы  емес,  -  дейді 
Мұхтар Әуезов,  - күй атасы, жер үстіндегі адам баласы білген 
ән-күйдің  өз  атасы  болады.  Және  бір  зор,  айқын  тұрган 
ерекіиелігі  -  өлімге  царсы  алысуы.  Бүл  мұсылманшылық 
үгымында қүдай бұйрыгына,  тагдырга қарсы іиыққан күпірлік 
есепті болгандықтан,  Шыгыстагы көп әңгіме Қорқытты тек 
ақылгой,  дача қарт қылып әкетсе де,  қазақ әңгіме-аңызіТоныц 
қасиет-ерекшелігін,  сол  тагдырмен  алысушы  болуына  саяды»
(Сонда,  237 б.).
Қазақ  аңыз-ертегісі  Қорқытқа  адамдық сипат беріп,  бұған: 
«жақсы өмір үшін табанды түрде күрес» деп үміт артады. 
«Қорңыт 
адам тірлігі шақты болганына наразы.  Өлім деген обыр барына 
наразы.  Өлімнен  қүтылам  деп  шарқ  үрады,  шар-тарапты 
кезеді.  Бірақ  қай  тарапца  барса  да,  алдынан  азынап  түрган 
көр  иіыгады.  «Кімнің  көрі?»  -  деп  сүраса:  «Бұл  -  Қорқыттың 
көрі»,  - деген жауап алады»
  -дейді 
(Сонда,  237 б.).
«Қорқыттың  көрі»  деген  ұғымға  Мұхтар  Әуезов  ғылыми 
түсініктің ең бай арнасы - халық көзқарасы диалектикасын шебер 
пайдаланып, бұның өмірлік жэне философиялық сипатына, мэніне 
айрықша ден  қоя  білген.  Міне, төменде осының сөзбен жеткізе 
алмайтын, бірақ ой меңгерген үлгісімен танысайық. «Осы әңгіменің 
өзін де халықгың жеңіл ғана, үстірг қана емес, мұндағы «көр» дегені 
дэл көрдің өзі емес, эрбір тозбақ, өлмектің бейнесі, елесі деп білу 
керек. Шартараптың бэрінде Қорқыт көрдің өзін көрмейді, жүгірген 
аң  өлексесін,  ұшқан  құс  жемтігін,  құлаған  ағаш,  қураған  шөп 
кзлдығын көреді. Оларда да бір шақга өмір, тірлік болған, енді сол 
өмір  бітіп,  жоқтық  жүтып  бара  жатқан  халдерін  көргенде,  осы 
жайларды  «көрге»  санайды.  Бүлар  осылай  өлді,  сен  де  солай 
өлмексің, бітпексің деген елесті береді, ойды ойлатады.
Қорқыт - эр заттың өлімінен өзінің ажалы мен көрін көргендей 
болады.  «Қайда  да  барса  Қорқыттың  көрі»  дегеннің  халық 
аузындағы  мағынасы  осы.  Философиялық,  поэзиялық  зор
47

мағына».(Сонда, 
237 б.).
  Қорқыт жайын қорыта келіп, бұл адам: 
«Өлімге  қарсы  амал  тапқан  жан  болды.  Өйткені,  бұл  аңыздың 
өмірлік, философиялық шын терең мағынасы: өзі өлсе де артына 
өлместік мұра қалдырған адам, өлмеген адам деп саналуға тиіс», -
дейді 
Мұхтар Әуезов  (Сонда,  238 б.).
Қорқыт Ата туралы ұлы ойшыл-жазушы Мұхтар Әуезовтің ой 
толғаныстарымен  танысқанда,  қазақ  халқының  тарихи  тұлға 
бітіміне  ден  ризасың,  сарқылмас  халық даналығынан  еселеген 
рухани  күш-жігер  аласың.  Ғасырлар  бойы  әлем  халықтарының 
жогын іздеп, мұратына жету үшін «өлімге қарсы амал тапкан адам» 
деп,  қастерлейтін  ұлы  күрескер,  ақылгөй  Қорқыт  Ата  -  қазақ
халқының перзенті.
Тарих қойнауына бір сәт ой тоқтатсақ, еріксіз көне тарих пен
жаңа тарихты салыстырасың. Өткенге оралу, қайталау, салыстыру
-диалектикалық зандылық. С он да, ең алдымен көз алдыңа келетіні
-тарихи тұлғалар. 
Қорңыттан Қонаевқа дейіп
  деудің бір  сыры
осында болар. Қонаевтың Қорқыт Атаға қатысы қандай? - деген
сұрақтың  тууы  да  заңды.  Сонда,  дәлелім із  бар  ма  десек?
Жауабымыз, әрине, тікелей:
- 
Біріншіден,
  Қонаевты Қорқыт Атамен байланыстыратын 
-қазақ халқының елдігі, ұлттығы мен мемлекеттігінін қалыптасуы,
дамутарихы. 
$ІІ
-  Екініиіден,
  екеуі  де  -  Қорқыт  Ата  да,  Қонаев  та  -  казак 
халқының  ұлы  перзентгері,  тарихи  тұлғалар.  Мэселен,  кейінгі 
дерекгерге қараганда, Қарақожа ұлы Қорқыт Ата казіргі Сырдария 
өзенінің төменгі жағасында, Жаңакент (Иеникент) қаласында (VIII- 
IX ғғ.) өмір сүрген. Қорқыт Ата туралы толығырак деректі «Қорқыт 
Ата кітабы» шығармасынан караңыз 
(Қорцыт Ата кітабы.  Түрік 
тілінен  аударган Балтабек Ысңаңов.  Алматы:  Жазушы,  1994,
160)
- 
Халқымыздың коне жэне жаңа тарихы тілдескенде: «Кезшде 
жеткізе алмаған», «Іште жалын дерт болып, шыға алмай жүрген» 
дегендейін, іште сақгалған сырлар коп! Дербес ел, тәуелсіз мемлекет
48

болам  десең  -  «мені  аттап  кетпе»  деп,  бугінгі  ұрпақтан  өтініп 
тұрғандай сезінесің.
Қорқыт  Ата  -  аңыз  ертегілерде  қалыптаскан  тарихи  тұлға. 
«Өмірді сүщді соншалық оттай жанды күйінде суреттеу аркылы 
халық Қорқьпты өмір, тірлік үшін алысушының ең зоры епсен. Сол 
себеггп кейін шаманизм нанымы бойынша ауруды бағып, өліммен 
алысқан бакс ы атаулының барлығы Қоркыт күйін тартып, алйІЬагын 
болған. Ол күй - әмір тірлікті қоргау, арашалау күйі болғандықган, 
бар бақсының сиыну күйі болды» 
(Сопда, 238 б.).
 Ғасьфлар бойы 
ұрпақган ұргіакка Қорқыт Ата бейнесі аңыз эңгіме, ертегі арқалы 
жетіп, халқымыздың жады ңд а сақталып келеді.
Д.А. Қонаев та тарихи тұлға, әрине, Қорқыт Ата сияқты атағы 
жер жүзіне әйгілі болмаса да, кеңес империясы заманында қазақ 
елінің  басшысы,  КПСС-тің  Саяси  Бюросының  мүшесі  ретінде, 
шетелдік мемлекетгерге танымал қайраткер. КПСС-тің өктемдік, 
жаныштау жүиесі үстемдік еткен шақга да халқыньщ қамқоршысы 
болып,  өз  шама-шарқынша  Қазақ  КСР  шаруашылығы  мен
мәдениеті, білімі мен ғылымының дамуына отыз жыл бойы үлес
қосқан белгілі партия жэне мемлекет қайраткері, көрнекті ғалым,
академик.  Ресей  патшалығының  отарлау  саясатының  табиғи
жалғасы, кеңес империясының Қазакстанда орыстандыру саясатын
жеделдете жүргізген шактың өзінде халқьша адал қызмет жасаған,
ұлтжанды, өз халқыньщ азаматы болатьш. Бүпнде де, Дінмүхамед
Қонаевтың өмірі - тарих, қазіргі және келешек үрпақтарға да тәлім-
тэрбие боларлық, өнеге тұтарлық іс тындырған партия, мемлекет 
жэне қоғам кайраткер і.
Мүхтар  Әуезовтің  жүз  жылдығы  қарсаңьшда  -  ЮНЕСКО 
шешімімен өткен Хальщаралық Әуезов жылында баспасөз бетінде 
ұлы оишыл-жазушы, ғалым өмірі мен шығармашыльнъша арналған 
сан алуан іуындылар басылып жатты. Осылардың ішінде тарихи 
құндылығымен козге түсегін «Мэңгілік мекгебі» деген естелік-эссе. 
Бұның авторы - Д. А. Қонаев. Естелік-эссені қаз қалпында қағазға 
түсіріп, баспаға берген жазушы Серік Әбдірайымұлы, Халыкаралық
49

Д. А. Қонаев қорьтның вице-президенп. Осы естелік-эсседен үзінді 
келтірейік.
«Министрлер Кеңесінің мекен-жайы, - деп бастайды Д. А.Қонаев, 
осы күнгі Жүргенов атындағы көркемөнер институты орналасқан 
үйде еді. Соның екінші қабатына көтеріліп, үзақ әңгімелестік. Бұл 
кезде  «Абай  жолы»  эпопеясының  алғаш  кітаптары  шығып, 
оқырманнан  лайықты  бағасын  ала  бастаған.  Өмір  күрмеуі  мол 
жұмбаққа толы,  оның сырын үғуға үмтылу  керек, бэрін  білдім, 
бэріне  қанықтым  деу  -  ағаттық.  Дарынға,  талантқа  қашан  да 
тосқауыл көп. Алдынан ор қазбаса, артынан сөз ілестірмесе, бұл 
қазекемнің ішкені  бойға сіңген бе?  Мүқаңның етегінен тартып, 
шаужайына жармасып, шығармаларынан қайдағы жоқ феодализм, 
адамның  үш  үйықтаса  түсіне  кірмейтін  үлтшылдық,  ескіні 
көксеушілік сарын бар деп, беттері бүлк етпестен жала жабуға дейін 
барғанды қайтерсіз», - деп, ойын түйіндеген. Зиялы, парасатты, 
ақылды  адамның осы  бір  сөздерінің тасасында,  ойлауды  талап 
ететін, «бүл қазекемнің» ары мен ұятына сын боларлық, қаншама 
пікірлер зілі бойын жасырып тұрған дай сезінесің. Тарих шындықгың 
бетіндегі талай “жалған бояулардың  сырын ашар, алтынды тот
баспайды. 
'
Д.А. Қонаевтың атымен еліміздің мыңжылдықтарихының жаңа 
кезеңі  байланысты  десек ,  ақиқатқа  сэйкес  болар.  Орыс 
империясының  соңғы  патшасы  М.С.  Горбачевтің  нұсқауымен 
Д.А.Қонаевтың  Қазақстан  Компартиясы  бірінші  хатшылығы 
қызметінен куылуы - намыстан өртенген жаңаұрпақгьщ Желтоқсан 
көтерілісін жеделдетуге түрткі болды. Желтоқсан көтерілісіне де 
жиырма жыл толды, элі де жарасынан жазылмай, қайғы жүгінен 
белі  майысқан,  намыстан  өртенген  «саналы  жандар» ұлы  Абай
айтатын:
Бір күшті көп тентекті жыга алмай жүр,
Іште жалын  дерт  болып,  шыга алмай жүр, 
дегендейін,  шараеыздықтың  қамауынан  шыға  алмай,  зілмен
тұншыққан «жаны жаралы» адамдар ісі элі талай әңгіме болар...
50

Желтоқсан  көтерілісінің  тарихи  маңызы  сол,  үлкен  саясат 
маңында  жүргендердің  мэдениеттілігі  туралы  мәселеге  ой 
тоқтатып,  көңіл  аударып,  сонау  Бұхар  жырау  заманынан  бері 
азатшыл, бостандық үшін күрескерлердіц ұлтгык ұранына айналган: 
«Оян, қазақ!»
  деген  философиялық  ұранды  алдыңа  көлденең 
тартады. Осыған тікелей байланысты мэдениет қайраткерлерінің 
екі өкшінің пікірлеріне «герең ой» көзімен қарапык: 
біреуі
 - о^Ьістың 
қазіргі белгілі ақыны Евгений Евтушенко болса, 
екіишісі
 - қазақ 
мәдениетінің өкілі Хасен Қожа Ахмег.
«...И только совесть - власть?!» - деген айдармен жүргізілген 
эңгіме барысында журналист Наталья Желнорованьщ сүрақгарына 
Евгений  Евтушенконың  қайырган  жауаптарында  айрықша 
баиқалатын гуманиспк, кісілік сипатгарына токтап өтелік.
Сонымен,  сұрақ:  «Интеллигенция  и власть. Может ли быть 
между ними родство по крови, а не пролитая кровь?».
Жауап:  -  Есть  выражение  Карлайля,  что  все  революции 
задумываются  идеалистами,  осуществляются  фанатиками,  а 
плодами их пользуются негодяи. Когда Ельцину было плохо, он попал 
в опалу, мы - люди, никогда не были врагами Горбачева, защищали 
Ельцина, его право критиковать первого человека в государстве. 
Думаю, у нас не было ни одного генерального секретаря, к которому 
бы так хорошо относилась интеллигенция, как к Горбачеву. Но, его 
беда, что он позволил разъединить себя с интеллегенцией. А Ельцин 
оседлал эту волну, она его же привела к власти. Но, что получилось 
сейчас? Я отказался от награды - ордена Дружбы народов - из-за 
войны  в  Чечне.  Эта  война  от  бескультурья:  достаточно  было 
прочитать «Хаджи Мурата», чтобы не начинать ее. Но, ни один из 
наших власть имущих людей его никогда не читал. Они говорят, 
что сначала надо провести экономические реформы, а потом уж 
думать о культуре. Чушь! Экономические реформы не получаются 
по  той  «простой»  причине,  что  в  обществе  не  достает  как  раз 
культуры (особенно в верхах). В результате - дикая диспропорция 
заработков коммерческих людей и интеллигенции».
51

Иэ,  бізде  де  экономикалық реформаның  басталкыда  қарық 
қылғаны шамапы.  Білім мен ғылымға деген  қамқорлық жоқгың 
қасы. Енді 2030-шы жыпдары қарық боламыз деп, Н.С. Хрущевтің 
80-ші жылдардағы «коммунизмі» сияқгы, сағым қумақшымыз. Заң 
ұстап, билік айтқандар күнде ауысып жатса, бұқара хапық кімге 
шағымын айтады? Егер ешкім еш нәрсеге жауап бермесе, үкімет 
не үшін жауап береді, жыл саиын ауысып жатса? Не басы, неаяғы
жоқреформағажауапкершілікті кім алады? Қорқыт Атадай өлімнің 
өзімен алысқан қарапайым қазаққа жанашыр қайраткерлер бар ма
қазір?  -  деген  сұрақ,  әзірше,  жауапсыз  қалып  отырған  сиякты.
Мысалға Евгений Евтушенконың сүхбатын жалғастырайық.
Сұрақ:  «Но  маловероятно,  чтобы  наши  власти  стали 
культурными. (Біздің де басшыларымыздың қүлағына алтын сырта/ 
калам иесі/). А потом зачем им меняться, если их и так выбирают?
Жауап: «На последних выборах интеллигенция была загнана в 
капкан.  Мы  выбрали  Ельцина  потому,  что  он  чуть-чуть  лучше 
Зюганова.  Но сейчас Борис Николаевич должен  думать о своем 
наследнике.  Потому  что,  в  нем  самом  образовалась  какая-то 
деревянность по отношению к страданиям  человеческим. Я  его 
видел плачущим у гроба его матери и сопереживал ему. А, теперь, 
у скольких гробов из Чечни плакала вся страна?! Сопереживал ли 
он? Не знаю. Но он и окружающие его люди все время проявляют
свое равнодушие к культуре. А равнодушие - невольная агрессия. 
Я бы сказал так:  власть, которая разъединена с интеллигенцией,
обречена на гибель.
От всех трагедий,  обыватели,
вы  заслонились  животом.
Вы  всех поэтов убиваете, 
чтобы цитировать потам!»
Қоғам  өмірінде  мәдениеттің  алатын  орнына  тоқтай  келіп,
Евгений Евтушенко түйін ойын: «Одна из функций интеллигенций I 
предупреждать. Может быть, писатели - не главный ум нации, но 
они ее инстинкт» 
(«Аргументы и факты», №  44,  1996).
52

Үлы Абай да:
Қарыны  ток, қас надан үқпас сөзді,
Сөзді ұгар,  көкірегі болса көзді.
Қадіріп жақсы  сөздің білер 
Таппай айтпа оган да айтар 'сөзді,  - 
деп үн қосып, кешегі, бүгінгі үлкен саясат маңында жүргендердің
мәдениетсіздігін бетіне басып, надандықтан сақгандырыіттұрған 
жоқ па?! Жазушыларды ұлттың басшы ақылшысы болмаса да, бірақ 
Абай айтқандай, бұның «көкірегі болса көзді», яғни «ее (нации / 
қалам иесі/) инстинкт» дегенмен бара-бар пікір.
Білім  мен  м әдени ет  коғам  өм ір ін де,  эсір есе,  үкімет 
орындарында қалай бағаланып, қызмег атқаратыны туралы Евгений 
Евтушенконың  ойы  қазақ  интеллигенті  Хасен  Қожа  Ахметтің 
Желтоқсан  көтерілісі  жөнінде  айтқан  пікірімен  үндестігін, 
ұқсастығын  байқауға  болады .  М әдениет  өкілдерінің  ой 
толғаныстары нэр алатын  көзі:  ол -  халқымыздың ұлттық жэне 
ұлтжандылық қасиеттері.
Ұлттық  -  саяси-әлеуметтік,  мэдени  жэне  философиялык 
мэселелердің жиынтығы, тұтастық қагида екеніне айрықша мэн 
бермекпіз. Бүл дегеніңіз, Кенесарыдай болмаса да, бітеу құлдық 
сананы  оятқан  Бұхар  жырау  бабамыздың  ісін  жалғастырған 

жүктеу/скачать 19,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: