бұның  тамырлары  тереңде,  гасырлар  қойнауларында  жатыр

Басқаша  түсінудің  қисыны  жоқ  сияқты.  ¥лттық  көзқарасты 
менсінбеу,  елемеу  кеңес  империясы  саясатының  таяздығын, 
бейшаралыгын танытып, күйреуіне тарихи себептерінің бірі болды
емес пе?
Қазіргі жағдайда елімізді өркениет жолына ынталандыратын 
қуатгы қарудың бірі - халкымыздьщ ұлтгық идеологиясы. Қандай 
да  ел  өзінің  ішкі  және  сыртқы  саясаты  тағдырын  мемлбКетіне 
жүктейтіні - тарихи қажеттілік. Мемлекеттіктің іргетасын қалап, 
тарихын калылтасыратьш белгілі бір халық. Қазіргі өтпелі кезеңге 
ауадай қажет:  ол - ұлттық көзқарас,  қоғамдық, әлеуметтік пікір, 
ой,идеялар,  соның  ішінде  «Ұлттық  идея»  т.т.,  яки  «Ұлттық
идеология»,  ыздщ пікірімізше, қазақ халқының мың жылдық тарихы 
біпе білсек, осының куәсі.
Біздің эңгіме етпегіміз - XIX ғасырдың ортасы XX ғасырдың
басында өмір сүрген ұлы ойшыл Абай шығармашылығы негізін
қүрған ұлттық идеология мэселелері. XX ғасырда Абай әлемінің
тарихын зерттеп, ғылыми-теориялық негізін салып, үлттық және
ұлтжандылық сипаггарын зерттеген ұлы ғалым-жазушы - Мұхтар 
Әуезов.
Ә зірш е,  ел ім ізде  жүріп  жатқан  нарықтық  өзгерістер 
айтарлықтай дэрежеде халқымызды қарық қылмаса да, болашақ 
өзгерістерге  бастар  халқымыздың  елдік  тұтастығын,  тэуелсіз 
мемлекеттігін нығайту жолындагы алгаш түсаукесер қадамы.
Дүниежүзілік деңгейдегі тарихи түлғалар қатарына көтерілген 
қазақ  халқының  үлы  перзентгері  -  Абай  мен  Мұхтар  Әуезов.
ьүлданалардың қазірп қоғам өмірінде алатын орнын жан-жақты 
зерттеп, тану үдерісі жаңа кезеңге кезігіп отыр. Социалистік реализм 
білім, ғылым салаларында үстемдік, өктемдік жасаған шагында 
ұлттық  мәдениет  мәселелері  КПСС  саясатының  багуында 
болатьш. Ғылым мен теория КПСС идеологиясымен уланған заман 
болатын. Абай айтатын: «Бұл не деген заманга ісім түсті?!» - деген 
философиялық ойында терең сыр бар емес пе. Аумапы-төкпелі, қиян-
33

кескі күрес үстінде өткен замандардың куәгері болған ұлы Мұхтар 
Әуезов: «Заман сырын есіңнен қалт жіберме! Мені ұғамын десең, 
әділ бол, ақиқат жольга ұстан» - деп, бүгінгі, болашақ ұрпақгарды
сақгандырып тұрғандай сезінесің. XX ғасьф мэдениеп жетіспктерін 
ХХТ ғасыр өркениетіне табыс етіп, сабактастырып, жалғастьфатын 
қазақ елі атынан әлемдік гуманизм елшілері - АбайҚұнанбайүлы
мен Мүхтар Әуезов.
Мыңжылдық  тарихымыздың  Абай  мен  Мұхтар  Әуезовтей 
даналарға арнапған беттерін бүгінгі күн талаптарына сай жаңғырту
- тарихи қажеттілік. Адамдық эрі үлттық борышымыз. Абай мен 
Мүхтардың өмірі мен шығармашылығы туралы ақиқатты әрқилы 
идеологияландырған бүрмапаудан, соқырлыктан, метафизикалық 
сыңаржақтылықган  тазартып,  азат  ету  -  Абай  әлемінің  кезек
күттірмейтін тың мәселесі. 
,
Ғасьфдан астам уақыт ішінде Абай туралы жазылған еңбектер
тау-тау,  өз  алдына  жеке  тарих,  бұиы  тексеріп  талдау  ісі  кезек 
күттірмейтін мэселе.  Осыған орай  айта кететін жайт.  ол - Абйй 
дэу ірінің табиғи жалғасы Мүхгар Әуезов дэуірінің үмытыл а бастауы, 
эсіресе,  философиялық  сипаты  ескерілмей  келеді.  Жаңа  кезең 
Абайды тану мәселелерін Мүхтар Өуезов айтқандай. «Абайдың 
барлық мүрасын алғанда (лирикасы, поэмалары, қарасөздері), көп 
шығармаларында көрініп отьфатын анық ойшылдық көзқарастар, 
терең толғаулар болады. Бүлар катты ескершіп, зерпгтеліп, зерделеніл 
отьфылуы  керек.  Жэне  осындай  ойшылдық  белгілерін  жеке 
философиясы деп атамасақ та, ақынның даналық,философиялық 
көзқарастары деген түрде мейліише түгел қамтып, тексеріп, талдай
білуіміз керек».
Бүгіпгі кезең Абай элемі децгейін дүниежүзілік өзгерістермен 
қабыстьфып, осылардың талаптарына сай зертгеу, айрықша ескеру
-  заман  талабы.  Абай  тұлғасы   -  оның  ж еке-даралы гы , 
таңғажайыптылығы,  ал  бітімі  -  тек  Абайдың  Абайлығьтна тэн: 
ойшылдығы мен даналығы; таланты мен дарындылығы; қоғамдық
34

болжағыштығы  мен  саяси  көрегендігі  т.  б.  да  қасиеттерімен 
сипатгалады.
«Сахара үнсіздігін» мекендеп, ғасырлар бойы бүгіліп, буылып 
өскен  қазақ  хаяқының  батыр  тұлғасы  мен  даналық  бітіміне 
гаңданбасқа болмайды. Әлемдік мэдениетке «Отырар өркениетін» 
өмірге келпрген халық. Артьша «өлмейтін сөз қалдырған» Абайдай 
ұлы перзентін тудырған халық. 
**
Әлемнің табиги  жаратылысы  бір  нүктеден  (электрон,  гена, 
затпен  өріс,  элі  сондайдың  талайы  ашыла  жатар)  басталып, 
тарап,тіршілікке ие болады деген ғылыми  болжамы логикалық 
ойлауда неге саяды? - десек, жауабы: «бір сөзге», философиялык 
тілде -категорияға саяды. Сонда, осы қағидага сүйеніп айтпағымыз: 
Абай әлемі «үшкіл» ұғымына саяды деген қағиданы диалекитика 
тұргысынан жан-жақты зерттеу - ізденісіміздің мақсатты бағыты. 
Абай  мен  Мұхтар  Ә уезов  мұраларын  ұлы  ғалым-жазушы 
айткандай: «мейлінше тугел қамтып, тексеріп, талдай білуіміз керек»
- деген ғылыми-теориялық эрі әдістемелік қағидасы Абай әлемін 
танудың «басты шарты». 
—L
Абайдың «оқы», «үйрен» жэне «ойлан» атты философиялық 
түйін-тұжырымы - «қырық жамау» жүректің - «ойлы көзі», «терең 
ойы», «шын ақылы», «әділетті ақылы».
Абайдың  тікелей  өз  шыгармалары  мен  Мұхтар  Әуезовтің 
жиырма  томдық  ш^іғармалар  жинагын  жан-жақты  пайдалана 
отырып,  мұқият  зерттеліп,  қалыптасқан  гылыми-теориялық, 
эдістемелік  қағидалар  сапасында  қабылдап,  ұсынып  отырған 
тақырыбымызды тұжыры м дасақ, Абайдың дана ойшылдығының 
сьфы - қоғамдық, саяси-әлеумегтік қызмегі мен өмір сүрген ортасы, 
заман  талаптары  әсерімен  қалыптасқан  қоғамдық-саяси  жэне 
фил ософиял ық көзқарастары болмақ.
Ағаргушылық, педагогикалық, психологиялық, эстетикалық, 
сазгерлікт.б. көзқарастары зертгеліп, танылып, қазақ ғылымында 
көрініс ала бастаганы жұртшылыққа белгілі.
35

Абай мен Мұхтар Әуезовпгей ұлы даналардың шығармашылық 
қызметінің қоғамдық-саяси жэне философиялық жүйесін тақырып 
етіп алудың себебі: бұлар элі де болса жетік зерттелмей, ғылыми
ізденістерден қағыс қалып келеді.
«Білім-гылым  үйренбекке талап  қылушыларға әуел  білмек
керек. Талаптың өзінің біраз шарттары бар. Оларды білмек керек.
Оларды білмей, іздегеніміз табылмас» - дейді Абай.
Абай философиялықтанымы мен логикасы алда, бүл туралы 
жеке-дара, арнайы сөз болады. «Әуел білмек керек» деген ғылыми- 
теориялық, эрі эдістемелік қатидаға сүйенсек, бұл дегеніңіз, Абай 
мен Мүхтар Әуезов шыгармашылығын зертгеп, еңбектерін мұқият 
оқып, танып, біліп барып, тек осындай қадам жасағанда ғана, жан- 
жақты талдауға мүмкіндік береді.
Абай шығармашылыгына диалектикалық түтастық сипат беріп,
мұның мазмүны мен мәнін ашатын «Ү шкіл» атгы теорияның ғылыми 
мүмкіндіктерін іс жүзінде байқап, сынамақпыз. Ү шкіл төңірегіне 
ізденісіміздің мына багыттарын шоғырландырмақшымыз. Басын
ашыпайтсақ,олар: 
, 
^  л  5 
■,і
 
4
.
- 
біріншісі
—Абайдың қоғамдық-саяси көзқарасы;
- 
екіншісі
—Абай мен Мүхтар Әуезов шығармашылығы, бүның
халыктық, ұлттық және үлтжандылық қасиеттері;
- 
үшіншісі —
 біздің түсінігімізде ең талас, тартыс тудыратын
мәселе: ол - Абай философиясы туралы ойлар, болжамдар.
Абай философиясы мәселелерін жиынтыктап, түжырымдап 
топтастырып, бұның жүйесін, жұмбақгыгын, «ниеттеніп білмекке»
бет қойдық.
Қазақ халқының батыр түлға бітіміне кенеше жабысып, қалмай
8  #
келе жатқан «көшпенді», «надан» деген  оисыз,  мисыз  гпкірлер, 
өлш ем дер,  ғылымдыққа  д әм ел і.  Бұл  қағидалар  орыс
пагшалыгының отарлау саясаты мен идеологиясыныңтаяздығын 
көрсетті. Қазақхалқын жаппай орыстандыруға багытталган КПСС- 
тің ұлт саясатының бейшаралығын бүгінгі тарихтың өзі дәлелдеп
отыремеспе?!
36

«Абай кім?» деген cay ал бүгінгі кезеңце тың талаптарды қойып 
р. Бүл сұрақбүгінгі де, ертеңгі де ұрпақтарды, ягни бұлардың
оірде оірін жаибарақат, немқұрайды қалдырмайды.  Немесе:  «Е. 
Абайма, болса қайтейін!» деген керенаулық фолмас деп ойлаймыз.
Жүрегі - айна,  көңілі - ояу,
Сөз тыңдамас ол баяу,
Өз онері түр таяу,
Уқпасын ба сөзді тез,
 - деп, Абай хапқының мэдениегін, өнерін,
тағдырын келешек ұрпақгарға аманат етіп тапсырып, қазіргі жэне
болашақ буындарға деген тарихи сенімі зор еді. Иә, «Абай - кім?». 
Бүл мәңгілік сұрақ.
Себебі, ұлы ойшылдың мәдени, философиялық және әдеби- 
көркем мұрапары мол, арнасы кең дүниежүзілік өркениет мүхитына 
құятын айдынды өзендерінің бірі  емес пе?!  Оның шипалы суын 
ішіп,«көкорай бэйшешек атқан», сұлу қыздың жасыл жібек ұзын, 
әдемі бұрымындай толқындаған көк орманынан ақыл сая тауып, 
тылсымалып, жоғын іздеп, барына жаңа қоныс, жаңа өріс таппай 
ма?! Сол қоныс, ссш өріс, бүгінде Абай әлемі - Абай өмірі мен ісі: 
ұлы ақын,ойшыл, философ, психолог, оазгер, саясатшы, тарихшы,
қогам, мемлекет қайраткері т.с.с. айта беруге, тізбегін жалғастыра 
беруге болады.
Абай туралы шәкірттері, замандастары қапдырған естелікгері, 
еңбектері  ғасыр  бойы,  әлі  де,  бір  сэтке  толастамай  тексеріліп, 
зерттеліп келе жатқан тарих деректері, жазыльш жатқан еңбектер, 
кітаптар, міне бүгінгі кезбен Абай әлемі осындай. Абай элемінің 
жаңа  өрісі  кеңейіп,  ЮНЕСКО-ның  шешімімен  1995  жыл  - 
Халықаралық Абай жылы аталып, Абаидьщ 150 жылдық мерейтойы 
элемдік деңгейдегі салтанатпен өтгі.
Қазақ  мәдениетінде,  дүниежүзілік  өркениет  өрісінде  Абай 
орыны ерекше. Абай ага мекенінен шығып, тіпті қазақ жерінен асып
талабы
оишылдың рухани, адами
37

Жолдастық,  сұхбаттастық - бір үлкен іс,
Оныц  цадірін  ж етесіз  адам  білмес,
  -  деп,  дүниеж үзі
парасатшыл  қауымымен  ақыл  дүкенін  құруға  алғаш  сапарга
шығуьш «Халыкаралық Абай жылы» салтанагы іс жүзінде таньпты.
Абай жанкүйерлерінің оргақ парызы - ұлы ойшылдьщ элемдік тарихи
түлғасьш «көңіл ашығымызда» кіршіксіз таза үстап, баи мүраларын
элем жұргшылығына жан-жақгы таныстыру.
Абай мен Мүхтар Әуезов - ойшылдық пен даналықтың егізі,
бірі-бірінсіз  өркениет  шыңына  көтерілуі  мүмкін  емес.  Абай 
даналығы  Мүхтар  Эуезов  даналығын  тудырды,  XX  ғасырдың 
Абайы өмірге келді. Абайдың өлмес, өшпес, мэңгілік шыгармалары 
дүниежүзілік өркениеттің жарық жүлдыздарының бірі. Мұхтар 
Әуезовгің «Абай»,«Абай жолы» роман-эпопеясы элемдік өркениег 
қорына  кірді,  Абай  әлемдік тарихи  тұлға сапасында танылуы  - 
Мүхтар Әуезовтің шығармашылық қызметінің үлы табысы, жемісі.
Мұхтар Әуезов тек Абайтану элемі шаңырағын көтеріп қана 
қойған  жоқ,  мұның  тарихын  зерттеп,  ғылыми-теориялық  та, 
эдістемелік мәселелер жүйесін қалыптастырды. Абай элемі тарихы 
Мүхтар Әуезовтің «терең ой», «терең ғылым» түрғысынан жан- 
жақгы зерттеліп, танылуы - бүгінгі кезеңнің тарихи табысы.
Абай  әлемінің  элі  де  болса  игерілмеген  тың  мэселелері 
көп.Өйткені өріс үнемі өніп, өсіп, жаңарьш отырады емес пе? «Абай 
кім?» - деген сұрақ - тарихи қальштасқан философ иялық түтастықка 
мегзейтін  тұжырымдаманың  өзекті  бағыты.  Абай  -  ұлы  ақын, 
ағартушы екенін баладан қарияға дейін біледі. Ал Абай - көреген 
саясатшы,  иэ, Абайда даналарға тэн ойлар бар, бірақ қатардағы 
«философиялық көзқарас» дегеннен жоғары түратын философиялық
жүйе бар ма? - деп ойлануға жағдайлар туғандай.
Біз  ұсынып  отырған:  «Абай  кім?»  -  деген  тарихи  сұрақ  - 
түтастық қағида. Әсіресе, дәуірлер алмасқан шакта «Абай кім?» - 
деген  сұрақтың  қайта тууы  -заңды  қүбылыс.  Өз  кезегін  күтуі  - 
ақиқатталабы. Қазіргі заманда «Абай әлемі» - үйреншікті, етене
38

жақын «Абайды тану» ілімі, белгілі бір мағынада өзі де жаңа ой 
толғау  мен  ізденуді  талап  ететін  жаңа  кезеңге  тал  болып  отыр 
гой.«Абай әлемі», әрине, Абайды танумен бара-бар деу асығыстық 
болар.
А
 —
 
\ 
*■
 
* з
«Абайды  тану - жалпы  қазақ әдебиетін тану тэрізді  элі жас 
ғылым» - деп, Мұхтар Әуезов Абайды тану ілімінің жалпы жағдайы 
қандай  күйде  екенін  таныстыра  отырып,  бұл  ғылымныңХасты 
бағыты «Абай мұрасы жайында» болатындығын баса ескертеді.
Абай мұрасына күдікпен, сыңаржакгылықпен қараған, ізденісі 
«күдік,  жеміссіз тұл сөз болып  шыққан» - деген  С.Нұрышевтің 
мақаласын  сын  көзбен  талдап,  Мүхтар  Әуезов  Абайды  тану  - 
түтасты қ мэселе екенін диалектиканың жан-жақтылық қағидасы 
тұрғысынан негіздегенін көреміз. Абайды тану ілімінің «жетіскен 
шама-шарқымен қатар элі олқылығы, кемшілігі де көп. Бірақ, бұл 
үрдіс  өсіп  келе  жатқан  жэне  қазақ әдебиетінің  өзге тарауларын 
тануымыздан гөрі өнімдірек өскелеңдеп келе жатқан ғылым тарауы 
екенін де жұртшылық біледі.  Бізде Абайды тану жұмысына тек 
әдебиетші ғана атсалысып отырган жоқ, тарихшылар, тілшілер,
көркемөнер зерттеушілері, педагогтар, тағы да осыларға жалғас 
эр саланың мамандары тарапынан үлестер қосылып келеді» - деп 
ескертеді Мүхтар Әуезов.
«Бірақ  шын  мол  еңбек  нәтижелерін  беру  жолында,  элі  де 
алдарымызда  түрған  қарыз-міндеттер  көп.  Абайды  танудың 
олқылығы көп дегенді эдейі алға салып айтып отырмыз.
Сондай  ретте ойлауды  керек  ететін  жайдың бірі  - Абайдың 
мүрасы  турасында.  Бұл  жөнінде  зерттеу,  сынау,  ойлану  керек 
болатын  жайлар аз емее» деп,  Мұхтар Әуезов  Абайды танудың 
өзіндік логикасы мен заңдылығы бар екеніне айрықша мән беріп, 
осы  іске  бар  өмірін  сарп  етті  емес  пе?  Алдағы  ізденістер  мен 
зерттеулерімізде  үлы  ғалым-жазушының  осы  пікірін  ғылыми- 
эдістемелік  қағида  санасында  қабылдап,  Абай  әлемін  танудың 
ғылыми-теориялық негізі ретінде пайдаланбақпыз.
39

I
I
«Абайды танудың олқылығы көп» деген қағиданың танымдық 
ж әне  логикалық  мэнін  т у сін у   үш ін  «П уш кинтануды ң» 
қағидаларымен  сапыстырып,  талдап,  тексеруді  орынды  деп 
ойлаймыз. Пушкинді тану іліміне қатысты дереісгерді зергтеуде екі 
мэселенің басын ашып, мұнымен қатар қорытынды түйін-пікірін 
де тұжырымдаған белгілі пушкинтанушы-ғалым Семен Франк:
- 
бірін ш іден ,  Пуш кинге  қатысты  деген  деректерді, 
материалдарды  жинағанда,  сұрыптап  қарастырғанда,  тіпті 
данышпан  ақынның  аяғы  аттаған  көшесі,  нэрсе  алған  дүкені, 
аялдама жасаған қонақ үйі т.т. - бэрін де қажег деп тапқанның өзінде 
де, тым рабайсыз асып-таспайық деп ескертеді;
- 
екіншіден,  «пушкинтануда»  мынаны  қүнарлы  даму  мен 
шексіз,мақсатсыз  далитудың  арасындағы  айырмашылықты 
ажырата білу керек дейді орыс ғалымы. Қандай да дерек, материал 
болмасын Пушкин туралы, мұның керектігі данышпан ақын турапы 
қандай да бір жиынтықтұгастықгы жасау мақсатына қажетгілігімен 
ақтапатын болсын деп, түйін ойын қорытқан Семен Франк.
Жиынтық  тұтастық  философиялық  ұғым.  Мысалға,  осы 
тұрғыдан Абайдың тарихи тұлға бітімін құратын ең өзекті деген 
жақтарының  эрбірін  бүгінгі  тапаптар  түрғысынан  жиынтық 
тұтастық 
деп 
қабылдап 
айтсақ, 
олар: 
«Абай 
әлеуметтанушы»,«Абай  -  саясатшы»,  «Абай  -  философ»  (жетік 
зерттелмеген  жаңа  қырлары)  т.с.с.  үлы  ойшылдың  қараусыз,
бағусыз, зерделенусіз жатқан жақтары, қырлары көп қой.
Мұхтар Әуезовтің Абайды  жан-жақты тану туралы ойлары 
Семен Франктің «пушкинтану» жөніндегі пікірлерімен үндесіп, 
сабақтасып  жатыр.  «Абай  өмірбаянын  «биографизмнің»  тар 
шеңберінен  шығару  керек.  Оның  творчестволық  өмір  жолын 
реформадан кейінгі дэуір шындыгының нақгы жағдайлары белгіледі.
Бүл жағдай жазушының жаңатипін тугызды. Аптынсаринде, Абай 
да осындай жазушылар болды, олар өздері туып өскен феодалдық 
ортадан  қол  үзіп,  феодализмнің  кертартпа  негіздеріне  карсы 
шаруапар наразьшығын білдірушілерге айналды», - деген Мұхтар
40

Эуезов пікірі жаңа кезеңнің талабын да ескерген, яғниАбайдың 
тарихи тұлға бітімін диалектикалық тұтастық тұрғыдан қарауды 
тапап  етеді.  Осы  себепті  «Абай  творчествосының  халықтыгын 
зерттеу - айрықша маңызды міндеттің бірі», - дейді Мұхтар Әуезов.
Пушкин туралы Ресейлік жэне әлемдік деңгейде қалыптасқан 
ілім  бар,  ал  Абай  болса  әлемдік  деңгейдегі  тарихи  тұлғалар 
қатарына, міне, жаңа ғана көтеріле бастады. Бұган себеп:  199^жылы 
өткен Абайдың жүз елу жыпдық мерейтойын - «Халықаралық Абай 
жылы» салтанатымен өткізу туралы ЮНЕСКО шешімі.
Сонымен,  1995 жылдан бастап Абайды тану ілімі өзінің даму 
тарихында тың  кезең бастады, дүниежүзілік тұғырга көтерілді. 
Бүдан былай «Абайтану» - Абай әлемі болып жаңа тарихын бастауы
- жаңа кезеңнің заңды талабы. Дүниежүзілік қауым Абайды Мүхтар 
Әуезовтің қаламынан шыққан үлы туынды «Абай» романы, «Абай 
жолы» роман-эпопеясы арқылы ғана емес, енді үлы ойшылдың өз 
шыгармаларымен тікелей тілдесіп, танысады.
Мұхтар Эуезов айтатын: «Абайды танудың олқылығы көп», - 
деуінің бір сыры - үлы Абай туралы замандастары жазьт қалдырған 
естел ік тер дің ,  тарихи  дер ек тер дің   өте  тапшылыгы. 
Осы«олқылыкггардың» орнынтолтыру үшін Абай мүраларының 
жоғын  тауып,  барын  толықтырып,  Абайды  Абай  еткен 
даналығы,ойшылдығы,  ақындығы  туралы  тарихты  ғылыми- 
теориялық жүйеге келтіру қажет. Абайдың тұлға бітімін әлемдік 
тарихи тұлғалар қатарына жеткізу мақсатындатеңдесі жоқ ерлік 
еңбек еткен адам: ол
XX ғасыр Абайы - Мұхтар Әуезов еді. Сондықган да, Абай 
өмірімен  қызметін,  әдеби  және ғылыми  мүраларын  жан-жакты 
зерттеп,  танып,  біліп  барып  меңгерудің  бірден-бір  теориялық- 
методологиялық негізі - Мұхтар Әуезов еңбектері.
Бүрынгылардың ескермеген, қолдары жетпеген Абай элемінің 
тың жақтарын, деректерді  іздестіру,  табу,  ашу - диалектикалық 
заңдылық. Абайды танып, жан-жақгы зергтеу арқылы Абай элемінің 
тарихын, жүйеге келтіру, барға бас шүлғып, ат басын тежеу емес.
41

Абай әлемін тану - белгіліден белгісізге жогарылап, өрлеитін 
диалектикалық үрдіс.
«Абай кім?» - мэңгілік сұрақ дедік. Бұл әр ұрпакгы мазалайтын
да, толғандыратын да қайшылыкты мәселе. Абай әлемі салалары 
санғилы - үнемі жаңа деректермен, пікірлермен толықтырылып,
байытылып  отыратын  ғылыми  ізденістердің  алуан  жолдары. 
Өткен«Халықаралық  Абай  жылы»  -  «Абай  әлемі»  мэселелерін 
тануды элемдік өзгерістерге сай, бағыттауды талап етеді.
Абай  өмірі  мен  қоғамдық  ісіне  нәр  беріп,  ой  талғамы  мен 
көзқарасы бағыттарын анықтайтын осынау XX ғасыр басында өзі 
ұсынған, ұстанған болашақ қоғамда үстем етеді деп армандаған - 
«Бірлік»  саясаты,  «Береке»  шаруашылығы,  «Шын  пейіл» 
философиялық санасы деп қабылдасақ, Абайдың философиялык 
(қара) сөздері үлы ойшылдың ойлау логикасьша қаишы келмес деген 
пікірді I ізденісіміздің арқауы жэне мақсатты бағыты деп танимыз.
Сонымен, ізденістеріміздіңтүрагы, шығар биігі, ойымыздың 
арқа түтар тірегі, логикалық жүйесін нэрлендірепн үлттық та, тарихи 
да тамырларын анықтасақ, Абай әлемінің тікелей өрісіне жақындай 
түскендейміз. Бүл дегеніңіз - Абай элемінің мәселелері. Басын ашып 
айтсақ, олар: Абай өмір сүрген қоғамы мен дәуірі; тіршілік қүрып, 
қызмет  еткен  әлеуметтік  ортасы;  жеке-дара  тарихи  түлғасы; 
шығармашылығы: поэзиясы, философиялық (қара) сөздері, саяси- 
әлеуметтік көзқарастары, аудармалары. Абай әлемін жан-жакты 
зерттеуде  айрықша  қызмет  атқаратын  ұлы  Абайды ң  өз 

жүктеу/скачать 19,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: