Монография «Тұран-Астана»

7.  102(173-174) Қаруыңның барында қайрат қылмаи, 
Қаңғып өткен өмірдің бәрі де жел.
8.  118-119Үш-ақнәрсе-адамныңқасиеті:
Ыстық қайрат, ңұрлы ақыл, жылы жүрек.
9.143(227) Аспаса ақыл қайратган,
Тереңіне бармас үстірттер.
10.  157(237) Жылы мен суықтың бэрін көріп,
Қайран көңіл қайыспай қайратетгі.
11.165(251) Қайраггы алып бойдағы,
Басымды қайғы қаңғыртар. 
V  ИН
1.  21(35-38) Толқынын жүрегіңнің хаггай таныр, Жүрек
2.  30(53-54) Қылт етпеге көңілінің кешуі жоқ,
Жүрегінде жатады өкпе сызы. 
Дос-асықтыңболмайды бөтендігі,
Қосылған бос аспайды жүрек жігі.
3.  32(5 8-62) Орыс сыяз қылдырса,
Болыс елін қармайды.
Қу старшин, аш билер 
Аз жүрегін жалғайды.
4.  33(63-64) Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп,
Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы.
5.  35(66-67) Біреуцің кісісі өлсе, қаралы - ол,
Қаза көрген жүрегі жаралы -  ол.
6.  41(74)Сөзайтаалмайбөгеліп,
Дүрсіл қағып жүрегі.
Тұрмап па еді сүйеніп,
Тамаққа кіріп иегі?
7.  43(76-79) Сыяз бар десе жүрегім 
Орнықпайды суылдап...
Сасып қалдым, күн қысқа,
Жүрек кетті дүпілдеп.
100

8.  46(83) Жүрегі айна, көңілі -  ояу,
Сөз тыңдамас ол баяу,
Өз өнері тұр таяу,
Ұқпасын ба сөзді тез?
9.  47(85-90) Алыстан сермеп,
Жүректен тербеп,
Шымырлап бойға жайылған;
Қиуадан шауып,
Қисынын тауып,
Тағына жетіп қайырған.
10.  50(95) Жылытқан тұла бойды ыстық жүрек... 
Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста,
Сонда толық боласың өзгеден бөлек...
Ақыл да, ашу да жоқ, күлкі де жоқ,
Тулап қайнап бір жүрек қылады әлек.
11.  53(98-100) Ет жүрек өртенді,
От болып жанып,
Жалын шалып,
Ішіме...
Шын жүрек -  бір жүрек,
Қайта толқып,
Жолдан қорқып 
Айнымас.
12.  54(101-102) Жүрек балқып игенде,
Ішкі сырды түйгенде,
Іздеп табар сұңқармын 
Жарастықты шүйгенде.
13.  55(103-104) Мұны оқыса кім танып, 
Жүрегіне отжанып,
Сөзді ұғарлық жан тапса,
Айтса жарар эн салып.
101

14.  56(105) Аласы аз қара көзі аиналаиын, 
Жүрекке ыстықтиіп салган сайын... 
Егер қолыңтисе білегіне,
J1 үпілдеп қан соғады жүрегіне.
15.  58(107)Жастықтыңоты, қайдасың, 
Жүректі түртіп қозғамай?
16.  63(113-114) Жасжүрегім 
Жаңды менің
Жай таба алмай, япырым-ай!
17.  65(117-118)Тыңдамасаешадам,
Өз жүрегім толғансын.
Әр сөзіне қарасаң,
Іштегі дертім қозгалсын.
18.  66( 119) Ішем деп бейнет сусынын Жүре 
Асау жүрек алқынар...
Тартқан бейнет, өткен жас 
Жүректің отын сөндірмес.
Махаббат -  өмір көркі, рас,
Өлген соң да үндемес...
Жүрегі жүмсақ білген қүл,
Шын дос таппай тыншымас.
Пайда, мақтан бәрі—түл,
Доссыз ауыз түшымас.
19.  72(130) Жүректің көзі ашылса. 
Хақтықтыңтүсер сәулесі...
Жүректе айна жоқ болса,
Сөз болмайды өңгесі.
20.  73( 131 -132) Жастықтың оты жалындап 
Жас жүректе жанған шақ.
21.  74( 133-135) Қызарып, сүрланып, 
Лүпілдеп жүрегі...
102

Аяңдап ақырын,
Жүрекпен алысып...
Жүрекке құйылып,
Жан рахат бір сэуле...
Жүрегі елжіреп,
Буындар босанып...
Жүрек тіл, терең ой,
Сол күн қайда едің?
22.  75(135-137) Жүректен қозғайын,
Әдептен озбайын...
Жүректе оты жоқ
Адамда ми болмас...
23.  81(145) Жүрегім, ойбай, соқпа енді!
Бола берме тым күлкі...
Сенісерге жан таба алмай,
Сенделді ит жүрек.
24.  83(148) Жау жомарт қүбылмай,
Жақсы өмірің бүзылмай,
Жас қуатың тозылмай,
Жалын жүрек суынбай.
25.  88(155) Үрпиген жүрек басылмай, Жүрек 
Талапты көңіл елермес.
26.  96(164-166) Жүрегім суылдап,
Сүйегім шымырлап,..
27.  98(168-169) Жүректің сөзін сөйле, тіл, 
Жалған жоқ бояма...
Жас жүрегім қозғалса,
Бір Аллаға тілегім.
28.  101(172) Көздің жасы, жүректің қаныменен, 
Ертуге болмайды ішкі мүзын.
103

29.  107(180) Жүрегі жыл ы, бойы құрыш,
Туысы жаннан бөлек-ті...
Боямасыз ақ көңіл,
Кірлетпей кетті жүректі.
30.  109(182-183) Тәкәппар, жалған онда жоқ,
Айнымас жүрек, күлкің бал.
31.112(186) Кәркиден, пілдей қуатты,
Т ағы, арыстан жүректі.
32.  114(190-193)Қараңғытүндеқапалық 
Жүректі басты, шықпас күн...
Ү мітсіз өмір бітірді 
Жүрекке мүз болып ерімес...
Жүректегі жазылмай,
Тағдырдың салдың сызығын.
33.  120(200-201) Сән-салтанат жұбантпас жас жүректі, 
Кім де болса түрғысын көксемек-ті.
34.  123(205) Кірлеген жүрек өз ішін
Тұра алмас әсте жуынбай...
Ызалы жүрек,
Долы қол,
Улы сия, ащы тіл 
Не жазып кетсе, жайы -  сол,
Жек көрсеңдер, өзің біл.
35.  131 (214) Жүрегіңнің сүңгі де, түбін көзде,
Сонан тапқан -  шын асыл, тастай көрме.
36.  136 (215) Ынталы жүрек, шын көңіл,
Өзгесі хаққа қол емес...
Жүректің ақыл суаты
Махаббат қылса тэңірі үшін. 
—
37.  137(220) Көңіл ім энді үғады, Жүрек 
Жүрегім боңды жылытып.
104

38.  13 8( 221) Сұлулығын қояйын, мінезі артық 
Ақылды, асыл жүрек, сөзі майда...
39.  140(224) Ақы лмен ойлап білген сөз 
Бойыңа жұқпас, сырғанар.
Ынталы жүрек сезген сөз
Бар тамырды қуапар.
40.  141 (225) Ет жүрексіз ерніңнің айтпа сөзін, 
Тіл үйренген нэпсінің қу мінезін.
41.
Тілде сүйек, ерінде жиек бар ма/ 
Шымылдық болып көрсетпес шынның жүзін
маидандасқан
Қайран менің жүрегім мұз болмай ма!..
Асау жүрек аяғын шалыс басқан 
Жерін тауып, артқыға сөз болмай ма!..
Жүрегімнің түбіне терең бойла,
Мен бір жұмбак адаммын, оны да ойла
42.  143(227) Жүректе қайрат болмаса, 
¥йықтаған ойды кім түртпек?
43.  146(220) Ауру жүрек ақырын соғады жг 
Шаршап қалған кеудемде тулай алмай. 
Кейде ыстық кан басып кетеді оны 
Дөңбекшіген тундерде тыншыға алмай
Ауру жүрек ақырын
білдіре алмай
44.  147(231) Жаралы болған жүрекке 
Дауа бер жамап сынайын.
45.  148(232) Жүрегім менің -  қырық жамау
Қиянатшыл дүниеден...
Қан жүректі, қайгыл ы-ау,
Қайырыла кет маған.
46.  154(238-239) Жүрегім, нені сезесің, 
Сенен басқа жан жоқпа?
105

Дүниені, көңілім, кезесің,
Тыянақжоқпа, қойтоқта!..
Күйесің жүрек, күйесің,
Күйгеніңнен не пайда?
Дүниеде нені сүйесің,
Өмір қайда, дос қайда?
47.  155(240) Өңкей уды жиып ап, Жүрек 
Себеді соны жүрекке.
48.  260(245) Сезімтал көңіл
Жылы жүрек таппадым деп түңілмес.
49.  163(249) Жүрек -  теңіз, қызықтық бэрі -  асыл тас,
Сол қызықсыз өмірде жүрек қалмас.
Жүректен қызу-қызба кете қалса,
Өзге тәннен еш қызық іс табылмас.
Достық, қастық, бар қы зы қ- жүрек ісі.
Ар, ұяттың—бір ақыл күзетшісі.
50.  165(251) Жүрегім, соқпа, кел тоқта,
Жас келер көзге жүр-жүрлеп.
51.  166(252) Жүрегімді байқасам,
Инедейін таза емес.
Аршып алып тастауға,
Апандағы саз емес...
Ғаділетгі жүректің 
Әділетін бүзыппын.
1. 
12(22) Жасымда ғылым бар деп ескермедім, Ғылым 
Пайдасын көре тұра тексермедім.
2. 
24(41 -43) Ғылым таппай мактанба,
Орын таппай баптанба,
Құмарланып шаттанба
Ойнап босқа күлуге....
Ғалым болмай немене,
Балалықты қисаңыз...
106

Ондай болмақ қайда деп 
Айтпа, ғылым сүйсеңіз,..
Дүние де өзі, мал да өзі,
Ғылымға көңіл берсеңіз...
Мүны жазған -  білген қүл,
Ғүламаһи Дауани,
Солай депті ол шыншыл.
3.  27( 48-50 Еждиһатсыз, михнатсыз 
Табылмас ғылым сарасы...
Артық ғылым кітапта
Ерінбей оқып көруге...
Жеңіл корме, бек керек 
Оған да ғылым, оған да ой.
Қалайша қайда енуге?
4.  31 (55-57) Ғылымоқыпой таппай,
Қүр үйінде жатады...
Өңкей жалған мақтанмен 
Шынның бетін бояйды.
5.  33(63-64) Ынсап, үят, ар-намыс, сабыр, талап, Ғылым 
Бүларды керек қылмас ешкім қалап.
Тереңой, терең ғылым іздемейді,
Өтірік пен өсекті жүндей сабап.
6.  44(80) Оқығын білер эр сөзді,
Надандай болмас ақ көзді.
7.  45(81 -82) Бір ғылымнан басқаның 
Бэрі кесел асқанға...
Одан үміт кім қылар,
Жол табар деп сасқанда?
Үйтіп асқан жолығар
Кешікпей-ақ тосқанға.
8.  47(85-90) Ғылымды іздеп,
Дүниені көздеп,
107

Екі жаққа үңілдім;
Құлағын сапмас,
Тіліңді алмас
Көп наданнан түңілдім;
Екі кеме құйрығын 
¥ста, жетсе бұйрығың.
9.  50(95) Біреуінің күні жоқ біреуінсіз,
Ғылым сол үшеуінің жөнін білмек.
10.  58(107) Ғылымның біліп пайдасын,
Дүниенің көркін болжамай?
11.  65(117-118) Өздерің де ойлаңдар,
Неше түрлі жан барсың.
Ғылым да жоқ, ми да жоқ,
Даладағы аңдарсың.
12.  82(146-147) Қайғы шығар ілімнен,
Ыза шығар білімнен.
Қайғы мен ыза қысқан соң 
Зар шығады тілімнен.
13.  101(172) Не ғылым жоқ немесе еңбекте жоқ 
Ең болмаса кеттің ғой мал баға алмай.
14.109(182-183) Ғылым оқып білгенше
Тыным, тыныштықтаппаған...
Аз өмірін үзайтқан,
Ғылымға бойы толған соң.
15.  110( 184) Бір ғылым еді іңкэрің 
Әр қиынға сермедің.
16.  111 (185) Өмір бойы талпынып,
Ғылым іздеп, жатпаған.
17.  166(252) Ақыл мен білімнен 
Әбден үміт үзіппін;
18.  167(253) Бір ғылымнан басқаның
Бэрі кесел асқанға.
108

ТӨРТІНШІКЕСГЕ 
ДИАЛЕКТИКА ҰШҚЫНЫ 
ҚАЗАҚ СӨЗШЩ ФИЛОСОФ ИЯЛЫҚ МҮМКШДПГІ
1.  13(23-24) Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек.
2.  16(28) ¥қпайсың өз сөзіңнен басқа сөзді,
Аузымен орақ орған өңкей қыртың.
3.  18(30-31) Ендігі жұрттың сөзі -  ұрлық-қарлық,
Саналы жан көрмедім сөзді ұғарлық.
4.  19(32) Оларды ң ойында жоқ малын бақпақ,
Адал еңбек, мал таппақ, жұртқа жақпақ.
5.20(33-34) Бір дэурен кемді күнге -  бозбалалық,
Қартаймастай көрмелік, ойланапық.
6.  22(39) Қайран сөзім қор болды
Тобықтының езіне.
7 .23(40)«Ит маржанды не қылсын» деген сөз бар,
Сәулесі бар жігіттер ойлансын.
8.  24(41 -42) Егер түзу көрінсе,
Ойлап-ойлап, құлаққа іл...
Надандықпен кім айтса,
Ондай түпсіз сөзге ерме,
Сізге айтамын, қаупім -  бұл...
Сөзін оқы және ойла,
Тез үйреніп, тез жойма,
Жас уақытта көңіл—гүл.
(«Түпсіз 
с ө з »  
—эрбірінің мәні, шегі бар. Ойлау мәдениетін 
сөз етпей ме?!/қалам иесі Г)
9.  27(48-50) Ойында жоқ бірінің
Салтыков пен Толстой,
Я тілмаш, я адвокат 
Болсам деген бәрінде ой,
Көңілінде жоқ санасы.
109

10.  30(53-54) Ойшылдың мен де санды бірімін деп, 
Талап, ойсыз, мақтанды қалдым күтіп.
11.  31 (55-57) Ғылым оқып ой таппай,
Құр үйінде жатады.
12.  32(58-62) Ойлау да жоқ, білу жоқ
Келер мен кетерді.
13.  33(63-64) Іші алтын, сырты күміс сөз жақсысын 
Қазақтың келістірер қай баласы?
14.  35(66-67) Үлгі алсын деймін ойлы жас жігіттер, 
Думан-сауық ойда жоқ әуел баста-ақ.
15.  43(76-79) Көргенім элгі ойлашы,
¥ят, намыс, қалды ма ар?
16.46(83-84) Жас баладай жеңсікқой,
Байлаулы емес ақыл, ой,
Ойлағаны айт пен той,
Ыржаң-қылжаң ит мінез.
17.47(85-90) Басында ми жоқ.
Өзінде ой жоқ 
Күлкішіл кердең наданның;
Сыбыр болып сөзі,
Мэз болып өзі,
Ойланар елдіңсиқы жоқ;
Баяғы қулық, бір алдау,
Қысылған жерде жан-жалдау.
18.52(97) Оңалдырып ойды,
Түзетпей ме бойды?
(Логика салмағы /қалам иесі/)
19.53(98-100) Ойыңды сен маған 
Бір бөлмедің.
20.48(107) Адамныңтауып айласын,
Кісілікгі ойламай.
110

21.64( 115-116) Өмірдің өрін тауысып,
Білімсізбен алысып,
Шықтық, міне, белге енді.
22.  65( 117-118) Не пайда бар, мың надан 
Сыртган естіп таңдансын.
Онан-дағы бір есті
Ішкі сырын аңғарсын.
Өздерің де ойлаңцар,
Неше түрлі жан барсың.
Ғылым да жоқ, ми да жоқ,
Даладағы аңцарсың.
(Логика күші -  ғылым мен еңбек құралы /қалам иесі /)
23.  69(125-126) Ата-анаға көз қуаныш -  
Алдына алған еркесі.
Көкірегіне көп жұбаныш,
Гүлденіп ой өлкесі.
24.72(130) Ақылдан бойы қашықтұр,
Ойында бір-ақ шаруасы.
25.73(131-132) Асығыс түбі -  өкініш,
Ойланып алмақ—сабыр сол.
26.74(133-134) Өзге ойдан тыйылып,
Бірімен бірі әуре...
Жүйрік тіл, терең ой,
Сол күн қайда едің?
27.  80(143-144) Өмір,дүние дегенің- 
Ағып жатқан су екен.
Жақсы-жаман көргенің-
Ойлай берсең, у екен.
28.  84(149-150) Ұрла-қарла,
Жұртты шарла,
Ойла, барла -  не болар?
111

85 (151) Көз ұйқыда, с 
Дем алып жатсын көі 
87(153)Өзойында
Тұл бойында 
Біо міні жоқ бендесіп
ойласаң
Жүз қайғыны қозғайды.
32.  91(159) Кеудесі -  толған қулықой,
Бәрі де пысық, езбе емес.
33.  95(163) Ойланып ойға кеттім жүз жылғы өткен,
Тон қабаттап кигенім — шидем шекпен.
34.  101(172) Талай сөз бұдан бұрын көгі айтқанмьн 
Түбін ойлап, уайым жеп айтқанмын, 
Ақылдылар арланып ұялған соң
Ойланып түзеле ме деп айтқанмын.
35.  104(176-177) Күні-түні ойымдабір-ақтэңірі, 
Өзіне құмар қылған 
оның өмірі.
Халлаққам мақұлық ақылы жете алмайды,
Оймен білген нәрсенің 
бэрі 
-  дәһри.
36.  105(178) Кім жүрер тіршілікке көңіл бермей, 
Бақи қоймас фәнидің мінін көрмей.
Міні 
қайда 
екенін біле алмассың,
Терең ойдыңтелміріп соңына ермей.
37.  108(181) 
Тұла бойың 
ұят, ар едің.
Ескеріп істеп, ойлаған.
38.  113(188-189) Ойласаңшы, Мағашым,
Кімнің гүлі солмайды?
39.  115(194) Куаты артық, ойы кең,
Жұртгың бәрін шенепті.
40.  118(198) Осыны оқып, ойлай бер, болсаң зерек 
Еңбекті сат, ар сатып не керек?
41.  122(203-204) Көңіл құсы 
құйқылжыр 
шар тараі 
Адам ойы түрленіп ауған шакта...
112

Бұл дүниенің Лэззэті бэрі сонда,
Ойсыз құлақ ала алмас ондай сыйды... 
Керіой толғап, тауысар қоңыр күңгір,
Сол жеріне ойыңмен араласшы...
Ездің басы қаңғырсын, ердің көңілі -  
Жаңғырсын деп ойладым айтқан сайын... 
Көкірегінің оты бар ойлы адамға 
Бұл сөзімнің суреті тұрар дайын.
42.  123(205) Сыдцырап өңкей келісім 
Тас бұлақтың суындай.
Кірлеген жүрек өз ішін
Тұра алмас әсте жуынбай.
Қуатгы ойдан бас құрап,
Еркеленіп шығар сөз.
43.  130(212-213) Арам ғапыл дүниені дер менікі, 
Менікі деп жүргеннІң бэрі онікі.
Тэн қалып, мал қалып, жан кеткенде,
Сонда ойла, болады не сенікі?
44.  137(220) Ескі ойға көңілім толады,
Тірілтіп өткен құрғырды.
Ішіп, терең бойлаймын,
Өткен күнніңуларын.
Жэне шын деп ойлаймын 
Жұрттың жалған шуларын.
45.139(222-223) Ойымнан ой бөліп,
Қозғадың тамырды...
Ойымды ақ, жарымды ақ,
Кеңімді/гарымды 
Қарасам байымдап,
Сөзіңсол сарынды...
113

Өсекке салмаңдар,
Ойымды, жарымды.
Өлшеуге алмаңцар,
Ойым бек тарылды.
46.140(224) Тәуекел мен батыр ой 
Өткір тілді наза етіп,
Сайысып-ақбақгы ғой,
Неше түрлі айла етіп.
47.  142(226) Жасымда албырт өстім ойдан жырақ,
Айлаға, ашуға да жақтым шырақ,
Ерте ояндым, ойландым, жете адмадым, 
Етекбасты көп көрдім елден бірақ.
Ой кіргелі тимеді ерік өзіме,
Сандалмамен күн кешкен түспе ізіме.
48.  143(227) Жүректе қайрат болмаса,
¥йықтаған ойды кім түртпек?
49.  146(230) Кейде ойлайды жылауға қайғы зарын, 
Тынышсыз күнде ойлаған дерттің бэрін.
Кейде онысын жасырар жұрттан ұрлап,
Кетірер деп мазақтап беттің арын.
50.  147(231) Есіңде барма жас күнің,
Көкірегің—толық, басың—бос,
Қайғысыз, ойсыз, мае күнің,
Кімді көрсең-бәрі дос.
51.153(237) А дам зат-бүгін адам, ертең-топы рақ, 
Бүгінгі өмір жарқылдап алдар бірақ,
Ертең өзің қайдасың, білемісің,
Өлмек үшін туғансың, ойла, шырақ.
52.  155(240) Күңгірт көңілім сырласар 
Сұрғылт тартқан бейуаққа,
114

Төмен қарап мұңдасар,
Ой жіберіп эр жаққа.
53.  156(241) Ар мен ұят ойланбай тәнін асырап,
Ергеңі жоқ, бүгінге болған құмар.
54.  158(243) Сыпайы жүр де шаруа ойла,
Даңғойланып қаптықпа.
55.  159(244) Ой көзімен қарасаң,
Қойдан жылқы асыл ма?..
Мактан қума, керек қу,
Ойсыздарға қосылма.
56.  160(245) Бір тәуір дос 
Тым-ақ керек,
Ойы мен тілі бөлінбес.
(Таңғажайыбы — мүндағы ой.  Замандастары — Ф. Гегел 
мен  К.  Маркстің диалектикалық ойларына теңдес  қыр 
ақынының пікірі емес пе?! Ойланайықшы!.. /қалам иесіУ)
57.  162(247-248) Распен таласпа мүмин болсаң,
Ойла, айттым, адамды қтың атын жойма!
115

БЕСІНШІ  КБСТБ 
САЯСИ-ӘЛЕУМЕТГІК ОЙЛАРЫ -  ҚОҒАМДЫҚ КӨЗҚАРАСЫ
1 2 3 ______________
1.  19(32) Олардың жоқ ойында малын бақпақ, 
Адал еңбек, мал таппақ, жұртқа жақпақ.
2.  20(33-34) Демеңдер өнбес іске жұбаналық, 
Ақыл тапсақ, мал тапсақ куанал ық...
¥рлық қылар, тентіреп тамақ асырар, 
Болмаған соң жұмыс қылып мал табарлық.
3.  21 (35-38) Пайда деп, мал деп туар ендігі жас 
Еңбекпен терін сатып, түзден жимас.
4.  24(41-43) Талап,еңбек,тереңой,
Қанағат, рахым, ойлап қой—
Бес асыл іс, көнсеңіз.
5.  27( 48-50) Я байларга қызмет қыл,
Ерінбей шауып, желуге.
Адал жүріп, адал тұр,
Счетың тура келуге.
6.  31 (55-57) Қызмет қылып мал таппай,
Ғылым оқып ой таппай,
Құр үйінде жатады.
7.  47(85-90) Тамағы тоқгақ,
Жұмысы жоқгық,
Аздырар адам баласын;
8.  58(107) Мал бақпақтық шаруа болып,
Адал тауып асықпай.
9.  71 (129) Еңбекпен етгі ауыртпай,
Қу тілмен жиғалы.
малтабам
Сендіре алмай, сене алмай, сеңделді
116

11.  10 1 (172) Адасып алаңдама, жол таба алмай,
Берірек түзу жолға шық, қамалмай.
Не ғылым жоқ немесе еңбек те жоқ,
Ең болмаса кеттің ғой мал баға алмай.
12.  102( 173-174) Жалға жүр, жат жерге кет, мал тауып кел, 
Малың болса, силамай тұра алмас ел...
Тәуекелсіз, талапсыз мал табылмас,
Еңбек қылмас еріншек адам болмас.
Есек к... жусаң да, мал тауып кел,
Қолға жұқпас, еш адам кеміте алмас...
Еңбек қылмай тапқан мал дәулет болмас,
Қардың суы сықылды тез суалар
13.131 (214) Өзіңе сен, өзіңді ал ып шығар 
Еңбегің мен ақылың екі жақгап.
14.158(243) Адалдан тапқан тиынды 
Сал да сақта қапшыққа.
Қолдағыны қорғап бақ,
Мал арзан деп аптықпа.
Сыпайы жүр де шаруа ойла,
Даңғойланып қаптықпа.
15.169(255) Түбінде баянды еңбек егін салған,
Жасынан оку оқып, білім алған.
Би болған, болысболган -  өнер емес,
Еңбектің бұдан өзге бэрі -  жалған.
117

АДАМ МІНЕЗІ -  ӘЛЕУМЕТТІК ОРТА
МЕН ҚОҒАМДЫҚ ПСИХОЛОГИЯ
1 2 3
1.  8( 16-17) Сап-сап, көңілім, сап, көңілім! 
Саяламай, сай таппай,
Не күн туды басыңа 
Күні-түні жай таппай?..
t
Сап, сап, көңілім, сап, көңілім!
Сабыр түбі -  сары алтын...
Сап, сап, көңілім, сап, көңілім 
Сана қылма бекерге,..
Сап, сап, көңілім, сап, көңілім!
Сарқа берме санасын...
Сап, сап, көңілім, сап, көңілім!
Сағынышқа сарғайма!
2.  12(22) Еңбегіңці білерл ік еш адам жоқ,
Түбінде тыныш жүргенді теріс көрмедім.
3.  13(23-24) Жамандар қыла алмай жүр адал еңбек, 
Ұрлық, қулық қылдым деп қағар көлбек. 
Арамдықтан жамандық көрмей қалмас,
Мың күн сынбас, бір күні сынар шөлмек.
4.  16(28) Ү қпайсың өз сөзіңнен басқа сөзді 
Аузымен орақ орған өңкей қыртың!
5.  17(29) Сүм-сұрқия, қу, білгіш атанбаққа 
Қүдай қүмар қылыпты қалжыратып...
Жаны аяулы жақсыға қосамын деп,
Әркім бір ит сақтап жүр ырылдатып.
6.  18(30-31) Көңілім қайтты достан да, дұшпаннан да, 
Алдамаған кім қалды тірі жанда?..
118

Ендігі жұрттың сөзі -  ұрлық-қарлық,
Саналы жан көрмедім сөзді ұғарлық...
Жасы кіші үлкеннен ұялмай жүр,
Сұрамсақтар нәпсісін тыя алмай жүр.
7.  19(32) Тірі жанға құрбы болып жап-жасынан-ақ,
Қалжыңдамақ, қасынбақ, ыржаңдамақ. 
Бет-аузын сөз сөйлерде жүз құбылтып 
Қас кермек, мойын бұрмақ, қоразданбақ.
8.  20(33-34) Әсем салдық өлгенше кім қыларлық, 
Оған да мезгіл болар тоқталарлық.
Ұрлық қылар, тентіреп тамақ асырар,
Болмаған соң жұмыс қылып мал табарлық.
9.  21 (35-38) Кей құрбы бүгін тату, ертең қату,
Тілеуі, жақындығы -  бэрі сату.
Көкірегінде қаяу жоқ, қиянат жоқ,
Қажымас, қайта айнымас қайран тату!
10.  24(41-45) Надандарға бой берме,
Шын сөзбенен өлсеңіз.
Өзің үшін үйренсең,
Жамандықган жиренсең,
Ашыларсың жылма-жыл.
Біреу үшін үйренсең,
Біреу білмес, сен білсең,
Білгеніңнің бэрі түл.
11.  27(48-50) Қаны бүзық өзі ойлар 
Қу мен сүм боларды,
Орыста қалар жаласы...
Жаныңа жақса, соңынан
Жалқауланба еруге.
12.30(53-54) Үлгісіз жұртгы үйретіп, қалдық кейін,
Көп надандар тартар өзіне бейім.

Арылмас әдет өзіне болды күлкілшілдік, 
Ыржаң-қылжаң ит мінез дегендейін.
13.  31( 55-57 Еңбегі жоқ, еркесіп,
Бір шолақпен серкесіп,
Пысық деген ат шықты.
Өз үйінде қипаңдап,
Кісі үйінде күй таңдап,
Ақылы бар кісіні 
Ғайбаттайды, даттайды...
Ауқаты бар туғанды 
Қайырсыз ит деп жаттайды.
Мал мен бақтың дұшпаны,
Кеселді пысық көбейді,
Күшік иттей үріп жүр,
Кісіден кеммін демейді...
Расы жоқ сөзінің,
Ырысы жоқөзінің,
Өңкей жалган мақтанмен
Шынның бетін бояйды.
14.  32(58-62) Әдеппенен тамылжып,
Мінезі тэтті болмайды,
Сасық пандау келеді.
Қырт, мақтаншақ оңбайды,
Кісімсініп жалпылдап...
Қал жы ңы -  теріс, сөзі -  ұрыс,
Айтқан сөзге көнбейді,
Өз тентегін көрмейді,
Қазан бүзар бір қырыс...
Шыныменен тамам ел 
Кетеме екен ит бола?..
Әлі күнге уайым 
Қылған жан жоқ, ұялмай.
120

15.  33(63-64) Ақыл сөзге ынтасыз, жұрт шабандап 
Көнгенім-ақ соған деп жүр табандап....
Мақтан қуған, мал құмар нені ұға алсын,
Шықпаса мыңнан біреу талғап-талғап.
16.  35(66-67) Қарыны тоқ қас надан ұқпас сөзді,
Сөзді ұғар—көкірегі болса көзді.
17.  42(75) Ішім -  өлген, сыртым -  сау,
Көрінгенге деймін-ау:
Бүгін дос, - ертең жау,
Мен не қылдым япырым-ау?!
18. 43(76-79) Күштілерім сөз айтса,
Бас изеймін шыбындап.
Әлсіздің сөзін салғыртсып,
Шала ұғамын қырыңцап.
19. 44(80) Ит көрген ешкі көзденіп,
Елерме жынды сөзденіп,
Жасынан үлгісіз шіркін,
Не қылсын өнер ізденіп.
20.45(82-82) Мэз болды болысың,
Арқага ұл ық қаққанға.
Шелтірейтіп орысың 
Шеңді шепкен жапқанға.
21.  47(85-90) Қоғамдық мінез, қоғамдык сана деңгейі /қапам 
иесі/)
22.49(93-94) Сэнқой, данғой, ойнасшы, керім-кербез 

жүктеу/скачать 6,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: