Морфология
Тірі организмнің гистологиялық құрылымдарын зерттеу (in vivo)
жүктеу/скачать 4,08 Mb. Pdf көрінісі
|
Жануарлар морфологиясы жəне латын терминологиясы
| Тірі организмнің гистологиялық құрылымдарын зерттеу (in vivo).
Тірі жануарлар организмдерінің құрылымдық беліктерін зерттеудің казіргі кезде қолданыльп жүрген əдістерінің бірі — микроайналым қан тамырларындағы канның қозғалуы мен ағуын байкау. Осы мақсатпен, сезімінен айыру (анестезия) əдісі арқылы ұйықтатылған тəжірибелік жануарлардың ішін жарады да, ішек шажырқайын уакытша сыртқа шығарып, оның қан тамырларын жарық түсіру арқылы көреұлпа арнайы микроскоппен зерттейді. Зерттеу кезінде шажырқай кеуіп калмау үшін, оңы ұдайы физиологиялық еріұлпадімен сулап тұрады. Бұл əдістің кемшілігі — организмнен сыртқа шығарылған мүшелерді сыртқы ортада ұзақ уақыт ұстап тұрып зерттеуге болмайтындығы. Жануарлар организмдерін гистологиялық əдістердің көмегімен зерттеу көптеген ғылыми-тəжірибелік жұмыстарда кеңінен қолданылып жүр. Мысалы, тіршілікке қауіпті мөлшерде (дозада) сəулеге түсіру нəтижесінде қатерлі сəулелі ауруға шалдыққан жануарларға, дені сау жануарлардың қан жасушаларын немесе сүйектерінің кызыл кемігі майын ауыстырып салғаннан кейінгі тəжірибені келтіруте болады. Өлімші ауруға шалдыққан жануардың көкбауырында сау жануардан ауыстырылып салынған қан жасушалары бастамаларынан қанжасау жасушаларының топтамалары (колониялары) пайда болып жетіліп, оларда тіршілікке бейім жаңа қан жасушалары түзіледі де, нəтижесінде қатерлі сəулелі ауруға шалдыққан жануар өлімнен аман қалады. Міне, осындай тəжірибелік жұмыстарда, гистологиялық зерттеу əдістерін пайдалану арқылы көкбауырда түзілеұлпа қанжасау жасушаларының топтамалар санын жəне олардағы жасушалар құрамын, соңдай-ақ, ауру жануарға ауыстырып салынған қан жасушалары
13
мен сүйектің қызыл кемігі майы құрамындағы тіршілікке қажет қантүзілу процесіндегі бастама
жасушалардың санын
жəне қанжасау топтамаларыңдағы қан жасушаларының жетілу сатыларын аныктауға болады. Осы аталған топтама түзу (колониятүзу) əдісінің кемегімен жануарлар организмдеріндегі барлық қан жасушаларының даму көздері анықталды. Организмнің тірі нысандарын зерттеудің соңғы уақытта кеңінен қолданылып жүрген əдісіне тəжірибелік жануарлар организмдері мүшелеріне мөлдір камераларды қондыру əдісін жатқызуға болады. Мүшелерге қондырылған мəлдір камералар зерттеу нысанындағы белгілі бір мерзім ішінде жүреұлпа құрылымдық өзгерістерді тұрақты бақылауға мүмкіндік береді. Мөлдір камераны қондыруға бірден-бір ыңғайлы мүшелер реұлпаде тəжірибелік жануарлардың құлағы жəне көздің мөлдір сұйық ортасын алуға болады. Жануар құлағының бір бөлігіне қондырылған мөлдір камераны микроскоп үстелі үсұлпадегі нысандық шыныға қойып, микроскоп арқылы құлактың ұлпалары мен жасушаларындағы құрылымдық өзгерістерді, олардағы қан тамырларының қызмеұлпа, ұлпалық түзілістер мен ол процестерге қатысты жасушалардың тіршілік жағдайларын ұзак мерзім ішінде зерттеп, толықканды ғылыми мəліметтерді жинақтауға болады. Көздің қасаң жəне нұрлы қабықтары аралығындағы сұйыққа қоңдырылған дəл осындай мөлдір камераның көмегімен, сол ортаға əкеліп салынған жануарлардың жаңадан ұрықтанған ұрығының бастапқы даму сатыларын, сондай-ақ жыныстық айналым (цикл) кезеңдеріндегі жатырдың кілегейлі қабығында жүреұлпа морфологиялық өзгерістерді бақылап зерттеуге толық мүмкіңдік туды. Міне, осындай əдістерді пайдалану арқылы жинақталған ғылыми ақпараттар жануарлардың тірі организмдерінде, сондай-ақ олардың мүшелерінде белгілі бір мерзім ішінде жүреұлпа морфологиялық өзгерістерді ғьлыми тұрғыдан дəл анықгауға мүмкіндік береді.
жүктеу/скачать 4,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|