(15) мұндағы Ем системадағы масса өзгерісіне байланысты энергия. Термохимия

мұндағы Е_м системадағы масса өзгерісіне байланысты энергия.

1. Қөлем немесе кысым тұракты.

2. Қөлемнің ұлғаю кезінде пайда болатын жұмыстан басқа бір-де-бір жұмыс жүргізілмейді, яғни А = 0.

3. Реакцияға дейінгі және кейінгі заттардың температуралары бірдей, яғни Т1 — Т₂.

Термохимияның негізі Гесс заңы болып саналады. Кейде оны реакция жылулары қосындыларының тұрақтылығы туралы заң деп те атайды және ол былайша тұжырымдалады: химиялық реак-циялардыц жылу эффектісі реакцияға қатысатын жэне одан алы-натын заттардық табиғаты жэне күйімен анықталады да арадағы сатылай жүретін химиялық реакцияларға тәуелсіз, яғни әуелгі күйден соңғыға ауысу әдісіне де байланысты емес.

Реакциялардағы жылу қосындысының тұрақтылығы туралы заңды 1836—1840 жылдарда жүргізген нақтылы тәжірибелері нә-тижесінде Петербург университетінің профессоры Г. И. Гесс тұжы-

Бұған басты себеп, реакция әтижесінде алынған қосылыстар мен реакцияға түсетін заттардын ішкі энергияларының айырмашылығы бар. Мүны карастырудың аңызы термодинамикалық есептеулер үшін зор және ол молекуалардағы жекелеген химиялық байланыстардың күшін бағалап, нергиясын зерттеу, олардың сандык, мәнін табу үшін керек. Химиялық реакциялар кезіндегі ішкі энергияның өзгеруі, жалпы бар-ық процестердегі секілді, жылуды сідіру немесе бөліп шығару сәне мұның салдарынан жұмыстын, атқарылуы сияқты құбылыс-армен тығыз байланыста өтеді. Әдетте, мұндағы жұмыс өте аз олады. Ал, химиялық реакциялар кезінде пайда болатын жылу ермодинамиканың термохимия (жылу химиясы) деп аталатын арауында қарастырылады. Енді химиялық реакциялардың жылу ффектісі (әсері) үғымын енгізелік. Химиялық реакциялардың шлу эффектісі деп химиялық реакция нәтижесінде бөлінетін :емесе сіңірілетін жылуды айтады. Осы тұжырым дәл болу үшіи Іынадай үш шарт орындалуы керек:

1. Қөлем немесе кысым тұракты.

2. Қөлемнің ұлғаю кезінде пайда болатын жұмыстан басқа бір-;е-бір жұмыс жүргізілмейді, яғни Л = 0.

3. Реакцияға дейінгі және кейінгі заттардың температуралары іірдей, яғни ТІ = Т₂.

Термохимияның негізі Гесс заңы болып саналады. Кейде оны /еакция жылулары қосындыларының тұрақтылығы туралы заң Іеп те атайды және ол былайша тұжырымдалады: химиялық реак-\иялардыц жылу эффектісі реакцияға қатысатын жэне одан алы-натын заттардық табиғаты жэне күйімен анықталады да арадағы •атылай жүретін химиялық реакцияларға тэуелсіз, яғни эуелгі гүйден соцғыға ауысу әдісіне де байланысты емес.

Реакциялардағы жылу қосындысының тұрақтылығы туралы заңды 1836—1840 жылдарда жүргізген нақтылы тәжірибелері нә-'ижесінде Петербург университетінің профессоры Г. И. Гесс тұжы-

рымдаған. Жоғарыда келтірілген үш шарттың алғашқы екеуі орындалғанда бұл заңды термодинамикадағы бірінші заңның сал-дары ретінде қарастыруға болады.

Заттардың жылу эффектілерін, басқа да термодинамикалык функцияларды өзара салыстыру үшін заттардың стандартты күйі жайлы түсінікті енгіземіз. Қатты және сұйық заттардын стандарт-ты күйі ретінде өзін қоршаған ортаның қысымы 1 атм. болған жағ-дайды қарастырады. Ал, газдар үшін стандартты күй деп олардың 1 атм. қысымдағы идеал газдың күйі қабылданады. Кейбір жағ-дайларда бұл күй нақты газ күйінен өзгеше болады. Мысалы, 25°С-тағы су буының стандартты күйі гипотетикалық болып есеп-теледі, өйткені осы 25°С-де қаныққан будың қысымы 0,0312 атм. және оыы осы температурада қысып, бір атмосфераға жеткізу мүмкін емес.

Термодинамикалық функциялардың тәжірибе кезінде алынған мағынасынан стандарттығы және керісінше есептегенде газдың 1 атм. қысымдағы және 25°С темпераурадағы мәнінің осындай жағдайдағы идеал газдан ерекше болатынын ескерген жөн. Ол үшін кез келген немесе берілген температурадағы стандартты күй қабылданады. Әдетте, анықтамалықтарда термодинамикалық функциялардың мәні 25°С немесе 298, 15 К берілген.

Судың түзілу реакциясын алайық:

Н2+ 0,5О₂ = Н₂О (с) Н293=-68,315ккал\моль Н2+0,50=Н₂О (бу) Н293= 57,796ккал\моль

Мұндағы энтальпияның дәреже көрсеткішіндегі ° онын, стан-дартты екенін көрсетсе, индексіндегі 298 Кельвин температурасын, яғни абсолюттік температураны көрсетеді. Бүл жазулардан, су-тектің бір молі мен оттектің жарты молі стандартты күйде алынып, олардан сүйық және бу күйіндегі бір моль су молекуласы түзіліп, өздеріне тән жылу эффектілерімен сипатталғаны көрінеді. Мұндағы кейбір шамалы ғана айырмашылық стандартты күй бірдей болса да, бірі сұйық та, екіншісі бу болып (газ) келетін фазалық айырмашылықта. Жогарыда келтірілген су буының гипо-тетикалық айырмашылығы р = 0,0312 атм., оның идеал газдікінен айырмашылығы шамалы.

Реакция жылуын жазудын екі әдісі бар және оларға сәйкес белгілеудің де екі түрі белгілі. Біз мұнан былай термодинамика-лық түр деген ұғымды қолданамыз. Бұрын да айтылғандай систе-ма жылуДы өзіне қабылдаса, онда жылу оң делінеді. Кейбір оқу-лықтар мен қүралдарда “термохимиялық” деп аталатын түр қолданылады және ондағы пікірге сәйкес системадан жылу бөлін-се, ол оң делінеді. Бұл түрдегі реакция теңдеуі, төмендегідей жа-зылады:

С₆Н₆ (с)+7,5О₂ (г)=6СО₂ + ЗН₂О (с) +780,98 ккал.

Термодинамикалық жүйеде химиялык реакция теңдеуіне реак-цияға түсетін және одан алынған реагенттердің ішкі энергиясы

немесе энтальпиаларынын, айырмасының шамасы тіркелш жазы-лады: С₆Н₆ (с)+7,5О₂ (г)=6СО₂ + ЗН₂О (с); Q = H°₂₉₈ = +780,98 ккал.

Реакция теңдеулерінде (қ)—қатты, (кр)—кристалды, (с) — сұйық, (г)—газ деген белгілермен заттардың агрегаттық күйі көрсетілген. Қейде системадағы заттардың қысымы, концентра -циясы қосымша белгіленеді. Сол сияқты химиялық реакциялардың жылу эффектілерін сипаттағанда, ішкі энергиядан гөрі энтальпия мөлшері жиірек пайдаланылады.

Гесс заңының практикадағы қолданбалы маңызы өте зор. Оның көмегімен әлі белгісіз, бірақ есептеу үшін не басқа мақсат-қа қажет болатын реакциялардың жылу эффектілерін есептеуге болады. Бұл жағдайда есептейтін реакцияларға жанама, қосым-ша, бірақ жылу зффектілері белгілі реакциялар пайдаланылады. Айталық, С + 0,5О₂ = СО және С + СО2 = 2СО сияқты жүруі мен анықтауы, өлшеуі мен есептеуі аса қиын реакциялардьщ жылу эффектілерін есептеу керек болсын, оны анықтау үшін белгілі де-ректерді қосымша ретінде пайдаланамыз. Мынадай есепті шығарайық:

1) С (гр)+О₂ = СО₂; Н=-94052 кал;

2) СО + 0,5 О₂ = СО₂; Н=-67640 кал реакциялары үшін Н° табу керек:

3) С (гр)+0,50₂ = СО; Н0 = ?

4) С (гр)+СО₂ = 2СО; Н = ?