Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова

206 

 

сультативтік  байланыс  бар.  Маңызды  шешімдер  жоғарыда  қа-

былданады,  бірақ  қарамағындағыларға  көптеген  нақты  шешім-

дер сеніп тапсырылады. 

4. Партисипативтік  жүйе. Ол  өзін-өзі  басқаруды білдіреді 

және  қызметкерлердің  негізгі  шешімдер  қабылдауына  қаты-

суына  негізделген.  Р.  Лайкерт  оны  ең  пайдалы  деп  есептейді. 

Қарамағындағылар мен жетекшілер арасындағы байланыс өзара 

сенімді,  достық  сипатта,  алшешім  қабылдау  орталықтандырыл-

маған. Тіл қатысу екі жақты және бейресми.  Бұл  жүйенің  көш-

басшылары  атқарушылардың  басқаруға  қатысуын  қолдайтын 

жетекшілерге  сай  келеді  (Z  теориясы).  Эксплуататорлық-авто-

ритарлық  жүйе  жетекшілеріне  қарама-қайшылықтағы  олар  жұ-

мысқа емес, адамға бағдарланған. 

Р.  Лайкерт  сұлбасы  қазіргі  кезде  «авторитарлық-либерал-

дықты»  тереңдетуші  және  мүшелеуші,  оған  қатысты  баламалы 

емес континуум ретінде қарастырылады. 

Бұл  тәсілдердің  барлығының  жалпы  ерекшелігі  –  олардың 

бір өлшемділігі, жетекші стилін атап көрсетуге арналған қандай 

да  бір  параметрдің  болуы.  Басқару  іс-әрекетін  қос  өлшемдік 

ұсынуға,  жалпы  басқару  стильдерін  атап  көрсетудің  екі  көр-

сеткішінің  сабақтасуына  негізделген  тәсіл  әлдеқайда  жетілген. 

Мұнда  Р.  Лайкерттің  жетекшілерді  тек  қана  жұмысқа  және  тек 

қана  адамға  зейін  аударатын  адамға  бөлетін  тезисінің  қате 

екендігі  көрсетіледі.  Жетекші  бір  мезгілде  жұмысқа  да,  адамға 

да бағдарлана алады. Демек, бұл бағдарланулардың сабақтасуы 

стильдерді  атап  көрсетудің  негізіне  жатқызылуға  тиіс.  Қоры-

тындысында ол Р. Блейк және Д. Моутон ұсынған атақты «бас-

қару торын» (managerіal grіd) береді. 

Екі көрсеткіштің сабақтасуы арқылы жетекшіліктің бес стилі 

атап көрсетіледі: 

1.  Бірлескен басқару (кедейліктен қорқу). Жетекші барынша 

аз  күш  жұмсайды  және  басқалардан  да  жұмыстың  орындалу 

сапасы  жұмыстан  босатуды  болдырмайтындай  ғана  дәрежеде 

болуын талап етеді. 

2.  Қала  сыртындағы  клуб  ретінде  басқару  (демалыс  үйі). 

Жетекші  қарамағындағылармен  достық  қарым-қатынасты  ұсы-

нады, тапсырманың ең тиімді орындалуына ұмтылмайды. 

207 

 

3.  Билік-бағыну  (үстемдік  ету).  Жетекші  ұйымдағы  жақсы 

қарым-қатынасты  ұстап  тұруға  аз  зейін  аударады,  ол  тиімді  іс-

әрекетті қамтамасыз етуге толықтай берілген. 

4.  Ұйымдастыра  басқару  (ұйым).  Қолжетімді  сапаны  қам-

тамасыз  етуге  ұмтыла  отырып,  жетекші  тиімділік  балансы  мен 

жақсы моральдық күй табады. 

5.  Топтық  басқару  (команда).  Атқарушылар  саналы  түрде 

ұйым  мақсаттарына  тартылады.  Жетекші  бұған  жұмыс  тиім-

ділігіне  де,  қарамағындағыларға  да  бір  мезгілде  тұрақты  зейін 

аудару  барысында  қол  жеткізеді.  Бұл  жетекшінің  ең  табысты 

стилі,  өйткені  адами  жақсы  қарым-қатынас  пен  ұйымдық  қыз-

меттің жоғары нәтижелері қамтамасыз етіледі. 

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: