Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова

242 

 

қатысушылары мүмкін болатын ұтыс пен зиянды есепке алмай, 

олардың қатынасын ескермей әрекет етеді. Мұндай типке мысал 

–  стихиялы  ереуілдер.  Олардың  салдары  әдетте  саналы  мүд-

делермен  сәйкес  келмейді,  тіпті  оған  мүлде  қарама-қайшы  бо-

луы мүмкін.  

Рационалды  типтегі  дау-дамайларға  қатысушылар  мүмкін 

болатын ұтыс пен  шығынның, жеңу мүмкіндіктері мен ұтылып 

қалудың  ара  қатынасын  ескереді.  Мұндай  дау-дамай  тараптар-

дың  бірінің  сәттілікке  жоғары  сенімділігі  болған  кезде  ғана 

басталады.  

Ұйымдағы  дау-дамай  субъектілері  немесе  тараптары  жеке  де, 

ресми  де  тұлғалар  (мекемелер  мен  ұйымдар  өкілдері),  жекелеген 

қызметкерлер де, сондай-ақ тұтас топтар да болуы мүмкін.  

Тараптардың  дау-дамайға  қатысу  дәрежесі  әртүрлі  болуы 

мүмкін:  тікелей  қарама-қарсы  әрекет  етуден  дау-дамай  бары-

сына  жанама  әсер  етуге  дейін.  Осыдан  шығатыны:  1)  негізгі 

қатысушылар,  2)  қолдаушы  топтар,  3)  басқа  қатысушылар.  Не-

гізгі  қатысушылар  –  бұл  қарама-қарсы  әрекет  етуші  тараптар. 

Олардың мүдделері үйлеспейді және әрекеттері бір біріне қарсы 

бағытталған.  

Қолдау  топтары  –  дау-дамай  қатысушылары,  бірақ  екінші 

дәрежелі рөл ойнаушы. Олар: 

−  дау-дамай  барысына  әсер  ете  алады  және  өздерінің  мүд-

делері болады; 

−  пайдакүнемдік  мүдделерінің  болмауы  және  күрес  бары-

сына әсер етпеуі мүмкін. Бірақ олар дау-дамайға кездейсоқ тар-

тылуы  мүмкін  немесе  өздерінің  мақсатына  жету  үшін  басқа 

адамдарға айла-шарғы жасауы мүмкін; 

−  дау-дамайдың  дамуына  кеңестерімен,  көмектерімен  не-

месе басқа да құралдарымен ықпал етуі мүмкін; 

−  дау-дамайды  ұйымдастырушы  болуы  мүмкін,  дау-дамай-

ды және оның дамуын жоспарлауы мүмкін. Олар дау-дамайға өз 

бетінше  қатысушы  ретінде  де  болулары  мүмкін  (мысалы, 

ереуілшілдер).  

Басқа қатысушыларға делдалдар мен судьялар жатады. Бұ-

лар  қатаң  бейтарап  тұлғалар.  Олар  дау-дамайдың  алдын  алуға, 

тоқтатуға немесе шешуге тырысады.  

243 

Ішкі дау-дамайлар. Сыртқы ортамен дау-дамай 

Ұйымдарда  дау-дамайдың  мынадай  түрлері  болады:  1)  ішкі 

дау-дамайлар және 2) сыртқы ортамен дау-дамай (2-сурет). 

1. Ішкі дау-дамайлар ұйым (кәсіпорын) ішінде туындайды және

қолданыстағы  нормативтер  мен  келісімдер,  яғни,  белгілі  бір  дең-

гейде  және  мүдделі  тараптар  арасында  қабылданған  ойын  ереже-

лері арқылы шешіледі. Мұндай дау-дамайларға мыналар жатады: 

– жеке тұлғааралық дау-дамай – қызметкерлердің жеке мақ-

саттарындағы қайшылықтар. Мұндай дау-дамайға басшының ав-

торитарлы басқару стилі мен кейбір қарамағындағы қызметкер-

лердің  бастамашылық  пен  шығармашылыққа  ұмтылуы  арасын-

дағы дау-дамай мысал ретінде бола алады.  

– топішілік дау-дамай – бөлімше ішіндегі бәсекелес қызмет-

керлер арасында немесе «Бөлім немесе кәсіпорын иерархиясын-

да кім маңыздырақ?» сұрағы бойынша басшылар арасындағы дау-

дамай; 

– топаралық  дау-дамай  –  мысалы,  кәсіпорын  иеленушілері

арасындағы  дау-дамай.  Егер,  меншік  өкімет  органдары  мен  жеке 

тұлғалар арасында бөлінген болса, бұл жағдай күрделірек болады.  

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: