Нейропсихологияның теориялық негіздері
жүктеу/скачать 21,85 Kb.
|
Нейропсихологияның теориялық негіздері
|
Нейропсихологияның теориялық негіздері 1. Нейропсихологияның пәні мен міндеттері 2. Нейропсихология салалары 3. Нейропсихологияның өзекті мәселелері Нейропсихология – мидың локальды зақымдануын көрсететін материалдар негізінде ми механизмдерінің психикалық үдерістерін зерттейтін психология, медицина (неврология, нейрохирургия) және физиология ғылымдарының тоғысуынан пайда болатын психология ғылымдарының бір саласы. Нейропсихологияның әртүрлі мәселелерін зерттеуде А.Р.Лурия мен оның шәкірттері 50 жыл бойы көп еңбек сіңірді. 40-50 жж. нейропсихологияның жеке ғылым ретінде қалыптасуына мынадай бірқатар себептер әсерін тигізді: - біріншіден, жаңа физиологиялық теориялар (П.К.Анохинның қызметтік жүйе теориясы және Н.А.Бернштейнның көпдеңгейлі қозғалыс құрылымының тұжырымдамасы). П.К.Анохинның ұсынған жоғары дәрежелі психикалық қызметке жүйелі көзқарас идеясы және Н.А.Бернштейнның жасаған қозғалыстың тұрақты және ауыспалы компоненттері туралы түсінігі А.Р.Лурияның теориялық түсініктердің негіздеріне сүйенді, осы жағдайларды адамның жоғары дәрежелі психикалық қызметінің жүйелі динамикалық локализация теориясының қалыптасуына қолданды; - екіншіден, Л.С.Выготскийдің жоғары дәрежелі психикалық қызметтің мәдени-тарихи дамуы тұжырымдамасының пайда болуы. Л.С.Выготский қалыптастырған принциптер А.Р.Лурия мен оның әріптестері жүргізген мақсатқа сай бағытталған көп жылдық зерттеулерінің бастамасы болды. Л.С.Выготскийдің зерттеулері әртүрлі психикалық үдерістердің жүйелік құрылымын зерттеудің ғылыми негіздеріне және мидың локальды зақымдануы кезінде бұзылған психикалық қызметтердің орнын толтыру мүмкіндіктерін қалыптастыруға сүйенді; - үшіншіден, неврология, нейрохирургия мен патопсихологияның жетістіктері. Ұлы Отан соғысы жылдарында миынан зақым алғандардың саны көп болуына байланысты теориялық зерттеулерге клиникалық тексеру жүргізуге мүмкіндік туды. Б.В.Зейгарник өзінің әріптестерімен бірге мидың табиғи жолмен зақымдануы кезінде ойлау үдерістері мен күйзеліс өрісінің патологиясын зерттей отырып, нейропсихологияның дамуына зор үлес қосты. Нейропсихологияның негізгі мақсаттарын атап өтуге болады: 1. Мидың локальды зақымдануы кезінде психикалық үдерістердің өзгеруін зерттеу. 2. Мүлдем әртүрлі психикалық үдерістердің жалпы құрылымын анықтауға мүмкіндік беретін нейропсихологиялық талдау жүргізу. 3. Мидың зақымдану ошағын ертерек диагностикалау. Соңғы жылдары балалар нейропсихологиясы жеке сала болып бөлініп шықты. Бұл бала миының локальды зақымданулары кезіндегі психикалық қызметтердің бұзылу өзгешелігін зерттейтін нейропсихологияның жаңа бағыты. Нейропсихологиялық диагностика онтогенездегі психикалық қызметтер мен ми байланыстарының заңдылықтарын түсінуге және қандай да бір қызметтердің даму деңгейі мен қарқынындағы ми ауытқуларының детерминанттарын анықтауға мүмкіндік береді. Нейропсихологияның бағыттары: 1. Клиникалық нейропсихология - мидың белгілі бір аймағына әсер еткенде пайда болатын нейропсихологиялық синдромдарды зерттейді; осы бағыт шеңберінде нейропсихологиялық синдром туралы функционалдық жүйенің белгілі бір буынының (факторының) бұзылуына (немесе жоғалуына) байланысты психикалық функциялардың әртүрлі бұзылыстарының (нейропсихологиялық симптомдардың) табиғи үйлесімі ретінде жаңа түсінік енгізілді; 2. Эксперименттік нейропсихология – мидың жергілікті зақымдануларында және ОЖЖ-нің басқа ауруларында психикалық процестердің бұзылуының әртүрлі формаларын (қабылдау, сөйлеу, есте сақтау және т. б.) зерттейді; 3. Нейропсихологияның психофизиологиялық бағыты - жеке ми құрылымдарының зақымдануынан туындайтын ішкі психофизиологиялық бұзылыстарының механизмдерін зерттейді (іс жүзінде бұл психофизиология әдістерімен эксперименттік нейропсихологияның жалғасы); 4. Оңалту бағыты - мидың жергілікті зақымдануы салдарынан бұзылған психофизиологияны қалпына келтіру принциптері мен әдістерін жасауға арналған; 5. Балалық шақтың нейропсихологиясы - балалардағы ішкі психофизиологиялық ми механизмдерінің ерекшеліктерін, олардың даму заңдылықтарын және бұзылу ерекшеліктерін зерттейді (мұнда көбінесе мидың жергілікті зақымдануы туралы ғана емес, сонымен қатар оның балалық шағында белсендіру және/немесе кейбір бөлімдерінің жергілікті функционалдық әлсіздігі туралы); практикалық салада балаларды нейропсихологиялық диагностикалау әдістері және психикалық функциялардың дамуындағы ауытқуларды нейропсихологиялық түзету әдістерін жетілдіруде. 6. Кәрілік нейропсихологиясы (нейрогеронтопсихология) - қалыпты және патологиялық қартаю кезіндегі психофизиологиялық ерекшеліктерін зерттейді, жасқа байланысты өзгерістерден (физиологиялық қартаю кезінде) немесе атрофиялық, тамырлы немесе аралас генездің ауыр процестерінен (кеш жастағы деменция кезінде) туындаған ми қызметінің өзгеруін зерттейді; 7. Жеке айырмашылықтардың нейропсихологиясы (дифференциалды нейропсихология) - сау адамдардағы психикалық процестер мен күйлердің ми ұйымын зерттейді (мысалы, психикалық функцияның жеке өзгергіштігін анықтайтын жарты шар аралық асимметрия және жарты шар аралық өзара әрекеттесу нұсқалары); 8. ОЖЖ шекаралық күйлерінің нейропсихологиясы - невротикалық күйлерде, мидың әртүрлі ауруларында, радиациялық сәулеленуде, психофармакологиялық препараттардың әсерінен және т.б. ми ұйымының өзгерістерін зерттейді. Нейропсихология практика сұраныстарының арқасында қалыптасты, бірінші кезекте мидың локальды зақымдануын диагностикалау қажеттілігі және бұзылған психикалық қызметтердің қалпына келу мәселесі тұрды. Нейропсихологияны іс жүзінде қолданудың бағыттары бұрынғыдай өзекті мәселе боп қала береді. Диагностикалық бағыттың мақсаты мидың зақымдалған аймағын анықтау үшін әртүрлі нейропсихологиялық зерттеу әдістерін іс жүзінде қолдану және жоғары дәрежелі психикалық қызметтердің операцияға дейінгі және одан кейінгі кезеңдегі жағдайының динамикасын бағалау болып табылады. Бұл әдістерді жарақаттанған және ісік шалған мидың зақымдалу материалы негізінде А.Р.Лурия ойлап тапқан болатын, бірақ оларды көбінесе инсульттерді емдеу ауруханасында мидың басқа да зақымдану түрлерін зерттеу үшін де қолданады. Қандай да бір сиптомдар ерте пайда болып, кеш жойылатын мидың қызметтік жағдайында көрінетін нейропсихологиялық синдромдар болғандықтан, олар жоғары дәрежелі психикалық қызметтердің операцияға дейінгі және одан кейінгі кезеңдегі жағдайының динамикасын бағалау үшін жиі қолданылады. Одан басқа бұл әдістерді нейрохирургиялық операциядан өткен ауруларды дәрі арқылы емдеу кезінде бақылау үшін қолданады. Реабилитациялық бағыт бұзылған жоғары дәрежелі психикалық қызметтерді, сөйлеуді, зияткерлік және мнестикалық іс-әрекеттерді қалпына келтіретін нейропсихологияның әдістерін іс жүзінде қолдану болып табылады. Қазіргі кезде сау адамды зерттеу кезінде, мысалы, сыңараралық асимметрияны зерттегенде нейропсихологиялық әдісті қолдану кеңінен дами бастады. Қазіргі заманғы нейропсихологияның теориялық және практикалық маңызы зор, ол мыналармен байланысты: әртүрлі материалдардағы және әртүрлі әдістердегі нейропсихологиялық бағыттармен зерттелетін адамның миының проблемасын әзірлеумен; мидың зақымдануы бар адамдарды (жас және физиологиялық ерекшелігін ескере отырып), сондай-ақ сау адамдарды нейропсихологиялық диагностикалау жүйесін әзірлеумен (психикалық функцияның жеке айырмашылықтарын белгілеу тұрғысынан); психикалық функцияның ми жұмысын оңтайландыруға бағытталған нейропсихологиялық түзету және оңалту әдістерін әзірлеумен (балаларда психикалық функциялардың толық қалыптасуына жағдай жасау, кез-келген жастағы мидың зақымдануы кезінде психикалық бұзылулардың орнын толтыру және қалпына келтіру). жүктеу/скачать 21,85 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|