МОНИТОРИНГ КАЧЕСТВА КУРСОВ ПОВЫШЕНИЯ

40 
 
развития  компетентности  личности  является  наличие  определенного  уровня 
функциональной грамотности. 
Функциональная  грамотность  (лат.  –  направление)  –  степень 
подготовленности  человека  к  выполнению  возложенных  на  него  или 
добровольно взятых на себя функций [3]. 
Курсами  повышения  квалификации  было  охвачено  750  педагогов 
области,  из  них  учителя  естественно-научного  цикла  -  250,  гуманитарного 
цикла – 300, математического цикла - 200 педагогов. 
Целью  данной  работы  является  получение  объективной  информации  о 
эффективном  использовании  полученных  знаний  педагогами  на  курсах 
повышения  квалификации  по  программе  «Развития  функциональной 
грамотности  учащихся  в  рамках  проведения  международного  исследования 
PISA». Для достижения поставленной цели определены следующие задачи: 
-  выявить  изменился  ли  взгляд  педагога  на  преподавание  своего 
предмета;  
- определить уровнь профессиональной компетенции по преподаваемому 
предмету после прохождения курсов повышения квалификации; 
-  выявить  проводятся  ли  педагогами  мероприятия  по  реализации  и 
внедрению полученных знаний. 
Проведя  анализ  результатов  входной  диагностики,  мы  видим,  что 
качественный  состав  слушателей  различен  по  стажу  работы,  категориям  и 
возрасту. Большинство учителей прошедшие курсы повышения квалификации - 
это педагоги, имеющие большой опыт работы в школе (рис. 1, 2): 
 
 
 
Рис.1. Педагогический стаж слушателей 
 
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
30,00%
35,00%
40,00%
до 5 лет 
5-10 лет 
10-15 лет 
15-20 лет  более 20 лет 
10,80% 
15,06% 
17,06% 
17,86% 
38,10% 

41 
 
 
Рис.2. Категория слушателей 
 
Для  изучения  поставленных  задач  нами  была  использована  анкета, 
направленная  на  изучение  изменений  произошедших  у  педагогов  после 
прохождения  курсов  повышения  квалификации,  и  на  выявление  уровня 
прфессиональной компетенции. 
В  нашем  исследовании  приняло  участие  32%  педагогов,  от  общего 
количества    педагогов  прошедших  курсы  повышения  квалификации  по 
программе  «Развития  функциональной  грамотности  учащихся  в  рамках 
проведения международного исследования PISA», из них учителя естественно-
научного цикла 29%, гуманитарного цикла – 45%, математического цикла 25% 
педагогов.  Педагогам  было  предложено  ответить  на  ряд  вопросов:  насколько 
изменен взгляд на преподавание своего предмета после обучения на курсах (рис. 
3). 
 
 
Рис. 3. Взгляд преподавателя на преподавание своего предмета 
 
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
30,00%
35,00%
высшая 
категория 
первая 
категория 
вторая 
категория 
без категории 
25,40% 
32,90% 
25,60% 
14,90% 
0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0%
я изменил свою методику преподавания 
предмета 
ввел отдельные методы обучения в 
учебный процесс 
31,5% 
68,5% 

42 
 
Как  показывают  полученные  данные,  большинство  педагогов,  а  это  -
68,5%, ввели отдельные методы обучения в учебный процесс. С педагогической 
точки  зрения  метод  обучения  представляет  собой  систему  последовательных 
взаимосвязанных  действий  обучающегося  и  обучаемого,  обеспечивающих 
усвоение содержание образования. 
В  Педагогическом  словаре  под  профессиональной  компетентностью 
учителя понимается «Владение учителем необходимой суммой знаний, умений 
и навыков, определяющих сформированность его педагогической деятельности, 
педагогического  общения  и  личности  учителя  как  носителя  определённых 
ценностей,  идеалов  и  педагогического  сознания»  [3].  Задача  формирования 
функциональной  грамотности  и  достижения  образовательных  результатов 
ГОСО  предъявляет  определенные  требования  к  содержанию  учебной 
деятельности на уроке и компетенциям учителя. 
Профессиональная компетентность - это интегративное качество учителя, 
включающее  владение  учителем  профессиональными  знаниями  и  умениями, 
умением  применять  профессиональные  знания  в  своей  образовательной 
практике,  а  так  же  профессиональную  позицию  учителя.  Чем  выше  уровень 
знаний  учителя,  тем  выше  его  компетентность.  В  рамках  социологического 
опроса  педагогам  было  предложено  определить  самим  свой  уровень 
профессиональной  компетентности  по  преподаваемому  предмету  после 
обучения на курсах (рис. 4). 
 
 
Рис.4 Уровень профессиональной компетенции по преподаваемому 
предмету 
 
Полученные  нами  результаты  свидетельствуют,  что  большинство 
учителей  оценивают  свои  профессиональные  компетенции  в  преподавании 
предмета  как  «средний».  В  свою  очередь,  высокий  уровень  компетентности 
учителя  предполагает  постоянное  «приобретение,  преобразование  и 
использование  знаний»,  а  значит  постоянное  самосовершенствование. 
Полезность  знаний  учитель  оценивает  по  трем  основным  критериям: 
полезность  для  решения  важных  для  него  практических  задач;  возможность 
использования  знаний  на  практике;  эффективность  новых  методов  работы  в 
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
высокий 
средний 
33% 
67% 
30% 
70% 
44% 
56% 
естественнонаучный цикл 
математический цикл 
гуманитарный цикл 

43 
 
сравнении  с  применяемыми  ранее.  Чем  шире  и  глубже  педагогические  и 
психологические  знания  учителя,  тем  выше  уровень  его  профессиональной 
компетентности. 
Всем  известно полученые  знания на курсах  не  имееют  смысла,  если  его 
следствием не будет изменения в действиях на рабочих местах. По реализации 
полученных  знаний  педагогами  были  проведены  открытые  уроки,  мастер-
классы,  семинары-тренинги,  выступления  на  на  педагогических  советах, 
методических  объеденениях  по  естественно-научному,  гуманитарному  и 
математическому циклам соответственно преподаваемому предмету. 
Исследование  образовательных  достижений  учащихся  в  международном 
проекте  PISA  проводится  по  трем  основным  направлениям:  «грамотность 
чтения»,  «математическая  грамотность»  и  «естественнонаучная  грамотность». 
Особое  внимание  уделяется  оценке  овладения  учащимися  общеучебными  и 
интеллектуальными  умениями.  Участие  Казахстана  в  данном  исследовании 
необходимо  для  получения  независимой  международной  оценки  качества 
школьного  образования  и  для  совершенствования  национальной  системы 
оценки  качества  образования.  Педагоги  нашей  области  заинтересованы  в 
совершенствовании  и  улучшений  национальной  системы  оценки  качества, 
используя  уникальный  инструментарий  PISA.  Поэтому  большинство 
педагогов(83,6%)    проявили  большую  заинтересованность  для  получения 
информации 
о 
методах 
и 
приемах 
способствующих 
повышению 
функциональной грамотности учащихся и применения их на практике. 
Таким  образом,  мониторинг  качества  курсов  повышения  квалификации 
по  программе  «Развития  функциональной  грамотности  учащихся  в  рамках 
проведения  международного  исследования  PISA»  показал,  что  педагоги 
обеспечивают  развития  у  учащихся  способностей  к  познанию,  творческому 
использованию  полученных  знаний  в  любой  учебной  и  жизненной  ситуации, 
готовности  к  саморазвитию  и  самоуправлению,  посредством  развития 
ключевых и предметных компетенций. 
Современная  система  образования,  внедрение  инновационных  форм  и 
методов  обучения  предъявляют  все  более  высокие  требования  к  личности  и 
профессиональной компетентности педагогических работников. 
Решение 
проблем 
развития 
функциональной 
грамотности 
позволит  
повысить 
конкурентноспособность 
национальной 
системы 
Казахстана  в  контексте  общемировых  тенденций  и  требований   образования 
XXI века. 
 
Библиографические ссылки 
1. «Стратегия «Казахстан-2050». 
2. Национальный 
план  действий  по  развитию  функциональной 
грамотности школьников на 2012-2016 годы. 
3. Безрукова  В.С.  Основы  духовной  культуры  (энциклопедический 
словарь педагога), 2000. - С.24-25. 
 
 

44 
 
Бахыт Касеновна Абраимова 
«Рыков атындағы орта мектебі» КММ 
Қазақстан, Катон-Қарағай 
 
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН 
ДАМЫТУДА ЖЕЛІЛІК ҚОҒАМДАСТЫҚТЫҢ МАҢЫЗЫ 
 
Мақалада  мұғалімдердің  біліктілікті  арттыру  жүйесінде  кәсіби 
шеберліктерін  ұштап,  оқыту  үдерісінде  педагогикалық  инновациялық 
технологияларды 
қолдану 
арқылы 
өздерінің 
және 
оқушылардың 
функционалдық  сауаттылығын  дамыту  жолындағы  іс  тәжірибелерін  желілік 
қоғамдастық жұмысы арқылы таратуының маңызы айтылған. 
 
Түйін  сөздер:  функционалдық  сауаттылық,  инновациялық  технология, 
қазіргі заман мұғалімі, Кембридж бағдарламасы, желілік қоғамдастық. 
 
Елбасы  Н.Ә.  Назарбаев  «Қазақстан  –  2050»  стратегиясы:  қалыптасқан 
мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты»  Жолдауында  «Бәсекеге  қабілетті  дамыған 
мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі 
әлемде  жай  ғана  жаппай  сауаттылық  жеткіліксіз  болып  қалғалы  қашан. 
Біздің  азаматтарымыз  үнемі  ең  озық  жабдықтармен  және  ең  заманауи 
өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс. Сондай-ақ 
балаларымыздың,  жалпы  барлық  жеткіншек  ұрпақтың  функционалдық 
сауаттылығына  да  зор  көңіл  бөлу  қажет.  Балаларымыз  қазіргі  заманға 
бейімделген болуы үшін бұл аса маңызды» деп атап көрсеткен болатын. 
Мұндай стратегиялық міндетті шешу - белсенділігі жоғары, шығармашыл 
тұрғыда  ойлауға  және  шешім  қабылдай  алуға,  кәсіби  жолын  таңдай  алу 
қабілеттілігін,  өмір  бойы  білім  алуға  дайын  тұратын  тұлғаның  ең  басты 
функциялық сапаларын қалыптастыру -орта білім беру жүйесіне жүктеліп отыр. 
Қазіргі заман тәсілінің негізгі ерекшелігі, оқушылардың алған білімдерін 
игеріп ғана қоймай, оларды орынды жерінде дұрыс қолдана білуіне басты назар 
аудару болып отыр. ХХІ ғасыр талабының көздеген дағдысының мәні осында. 
ЭЫДҰ ның алдына қойған кең ауқымды дағдылардың моделі болып табылатын 
бұл  жоба  терең  тұжырымдамалық  түсінікпен  астасқан  түйінді  құзіреттер 
жүйесін  сипаттайды.  Пән  мұғалімдері  өздеріне  тапсырылған  міндеттемелерге 
жауапкершілікпен қарап, оқушының білім сапасы мен дағдысын дамытуға ғана 
көңіл  аударып  қоюмен  шектелмей,  білімін  барынша  жетілдіріп,  баланың 
бойында  қалай  оқу  керектігін  үйренуді  қалыптастыру  арқылы оны  жеке  тұлға 
ретінде дамытуға икемділік танытулары тиіс. 
Желілік  қауымдастық  ой  бөлісу,  тәжірибе  алмасу,  білім  мен  біліктілікті 
дамыту, ортақ шешімге келу, ортақ жұмысты жоспарлау, кәсіби тақырыптарға 
қатысты формальды және формальды емес қарым-қатынастарды ұйымдастыру, 
мәселені бірлесе отырып талқылау, талдау, ақпарат бөлісу, үздік педагогикалық 
тәжірибелерді  тарату  мақсатында  әрекет  етеді.  Бірлескен  зерттеу  топтары 

45 
 
қалыптасады, кәсіби даму жөніндегі бірлескен іс-шаралар жүзеге асады, басқа 
мектептермен жағымды іскерлік қарым-қатынас орнайды, бірлескен тренингтер 
мен  семинарлар  ұйымдастырылады,  мұғалімдер  жаңа  идеялармен  алмасады, 
кәсіби  біліктіліктерін  үздіксіз  жетілдіріп  отырады.
  Кембридж  бағдарламасы 
әдіс-тәсілдерінің  мектеп  өміріне  көптеп  өзгерістер  алып  келетіндігі, 
оқушылардың  білім  сапасы  деңгейінің  артатындығы,  ең  бастысы,  өмірге 
бейімделген,  жан-жақты  дамыған,  өзіндік  көз  қарасқа  ие  жеке  тұлға 
тәрбиеленіп шығатындығы анық. 
Ауыл 
мектебінің 
әлемдік 
педагогикалық 
әдіс-тәсілдердің 
жаңалықтарымен  танысуына  ең  алғашқы  қадамы  Кембридж  бағдарламасымен 
оқытудың жаңа әдіс- тәсілдерімен, атап айтқанда, жеті модульдің мазмұнымен 
танысуында деп айтуға болады. Мектеп өмірінде болатын өзгерістерге келетін 
болсақ  «сын  тұрғысынан  ойлау»  технологиясын,  коучинг  пен  тәлімгерліктің 
жәрдемімен  жеті  модулдің  сабақтарда  қолданылуы  жетістік  болып  отыр. 
Мұғалімдердің  жаңа  педагогикалық  әдістерді  өз  сабақтарында  қолдануы 
барысында,  яғни,жұптық    жұмыс,  топтық  жұмыстарда  оқушының  бір-бірімен 
тығыз  қарым-қатынаста  болуы,  өз  көзқарасын  білдіре  алуы  әлемде  кеңінен 
насихатталуда.  Заман  талабына  сай  білімді,  жан-жақты  дамыған  жеке  тұлға 
оқытуда  қолданылатын  интерактивті    әдіс-тәсілдерінің  мүмкіндіктері  ауыл 
мектебінің дамуына жағдай жасайды. Мектеп мұғалімдері «не оқытуды» негізгі 
міндет ретінде емес «қалай оқу керектігі» туралы ізденулеріне тура келеді. 
Заманауи  қоғамның  тіршілігінде  желінің  маңызы  күннен  күнге  артып 
отыр.  Қазіргі  заманғы  ұйымдар  желілердің  білім  және  инновациялар  алмасу 
үдерісінде  маңызды  екендігін  атап  көрсетуде.  Білім  беру  саласы 
ұйымдастырушылық  үрдісінде  оқшаулану  дамуға  кедергі  келтіретінін 
мойындап  отыр.  Сондықтан  мектептер  арасындағы  ынтымақтастық, 
мектептерде оқитын оқушылардың ғана емес, барлық балалардың мүддесі үшін 
мектептердің «Білім беру желілеріне» бірігуі уақыт өткен сайын маңыз алуда. 
Білім  беру  желілері  біздің  санамызда  өзгеріс  енгізуді  үйрету  үдерісін 
бейнелейтін стратегия деп саналады. 
Бірлескен іс-шараларды ұйымдастыруды тиянақты жоспарлаудан бастап, 
бір мектеп үшін емес, барлық мектептердің жұмысы көрінетіндей ұйымдастыру 
қажет. Бұл жерде көшбасшы мұғалімдердің басқарушылық қызметінің маңызы 
бар.  Дамытушы  топ  арқылы  мектептер  бойынша  тізбектелген  сабақтар 
топтамасын  жоспарлауды  ұйымдастырып,  сабақты  зерттеуді  ұйымдастыру. 
Жиынтық  және  қалыптастырушы  бағалауды  сабақта  қолдану  бойынша 
теориялық  материалды  зерттеу,  мектептер  бойынша  ортақ  тәжірибе 
қалыптастыру  үшін  мектептерде  бағалаудың  жүргізілуін  зерттеу,  жетілдіру 
жолдарын  жоспарлау.  Желілік  қоғамдастықтың  құрамына  қарым-қатынасты 
өзара  сенімділік  негізінде  қалыптастыра  алатын,  шығармашылықпен  жұмыс 
істейтін  мұғалімдерді  тарту.  Мұғалімдерді іс-әрекеттегі  зерттеуге  үйрету  үшін 
дамытушы  топ  арқылы  әдістемемен  таныстыру,  практикамен  байланыстырып 
оқыту.  Желілік  қоғамдастықтың  жұмысын  ұйымдастыру  барысында 
оқушылардың  пікірлерін  де  ескеру  үшін  өзін-өзі  басқару  ұйымының 

46 
 
оқушыларын  да  қатыстыру  арқылы  зерттеу  жүргізуді  жоспарлау.  Осы 
жұмыстардың бәрін аталған мектептердің көшбасшыларымен ресми, бейресми 
кездесулер  арқылы  жоспарды  бірлесіп  талқылап,  болашақта  іске  асыру 
қажеттігі туындап отыр. 
Мектепаралық «Бірлік» деген атпен құрылған  қоғамдастықта басқарушы, 
үйлестіруші,  дамытушы  топтары  мақсатын  пен  міндетін  белгілеп, 
қоғамдастықтың  ұйтқысы  болып,  ҚР  педагог  кадрларының  біліктілігін 
арттырудың  деңгейлі  бағдарламалары  аясында  бірінші,  екінші,  үшінші  деңгей 
бағдарламасы  бойынша  оқыту  курстарын  аяқтаған  мұғалімдер  деңгейлік 
курстан  алған  білімдерін  өз  тәжірибелерінде  қолданып,  өзгеге  насихаттап 
жаңашылдық  танытуда.  Ізденіс  пен  өзіндік  білім    көтеру  нәтижесінде  таным 
шеңберлерін  кеңейте  түскен  көшбасшы  мұғалімдер  оқыту  мен  оқу  үрдісінде 
әріптестерімен  жаңа  жұмысты  жоспарлап,  мақсатты  тапсырма  беру  оның 
орындалуын қадағалап, басқалардың оқуына, жаңаша оқытуына ықпал жасауда. 
Бас  қосу  отырыстарында,  педагогикалық  оқуларда  шеберлік  сынып,  ашық 
сабақ,  коучинг,  Lesson  Study  т.б.  арқылы  тәжірибелерді  ортаға  салып  оқу 
тәрбие 
үрдісінде 
жаңа 
интербелсенді 
әдіс-тәсілдердің 
тиімділігін, 
артықшылығын іспен дәлелдеуде. Озық тәжірибені өзінің қызметінде қолданып 
қана  қоймай,  оны  жинақтап,теориялық  тәжірибелік  негізде  талдау  жасап 
(рефлексия), мектеп өміріне енгізуде. Осылайша технологиялық, педагогикалық 
және мазмұндық білім саласын шеберлікпен ұштастырған ұстаздар оқыту мен 
оқуды  жақсарту  мақсатында  жаңа  педагогикалық    технологияларды  оқып 
үйреніп  іс  тәжірибесінде  қолдануды  пән  бойынша  МЖСБ  –ға  сәйкес  білім 
беруді  және  осы  байланыстарды  ізденіспен  жүзеге  асырып,  кәсіби 
шеберліктерін ұштауда. 
 
Библиографиялық сілтемелер 
1. Қазақстан  Республикасы  Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың  «Қазақстан  – 
2050»  стратегиясы:  қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты» 
жолдауы. 
2. Білім берудегі менеджмент №4/2014.- 43-46б. 
3. «Қазақстан  мектебі»  республикалық  ғылыми-педагогикалық  журналы 
№9 2014.-17-19б. 
4. «Әдіскер – Методист» журналы 2013ж. 
5. «Педагогика  жаршысы»  ғылыми-әдістемелік  журналы  №2(52)  2014.–
15б. 
 
 
Айжан Толеуханкызы Алимсаева 
«№24 орта мектебі» КММ 
Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі 
 
ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҚ – МАМАНДЫҚ 
ТАҢДАУДЫҢ КЕПІЛІ 

47 
 
 
Оқушылардың 
функционалдық 
сауаттылығын 
қалыптастыруға 
психологиялық-педагогикалық  тұрғыдан  талдау  жасалған.  Қазақ  тілі  мен 
әдебиеті 
сабақтарында 
оқушылардың 
функционалдық 
сауаттылығын 
қалыптастырудың негізгі әдістері мен тәсілдері көрсетілген. 
 
Түйін 
сөздер: 
функционалдық 
сауаттылық, 
психологиялық-
педагогикалық, ақпараттық-коммуникациялық технология. 
 
Функционалдық сауаттылық дегеніміз – адамдардың әлеуметтік, мәдени, 
саяси  және  экономикалық  қызметтерге  белсене  араласуы,  яғни  бүгінгі 
жаһандану дәуіріндегі заман ағымына, жасына қарамай ілесіп отыруы, адамның 
мамандығын  әрдайым  жетілдіріп  отыруы.  Ондағы  басты  мақсат  жалпы  білім 
беретін мектептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене және рухани 
тұрғысынан  дамыған  азаматын  қалыптастыру,  оның  әлемде  әлеуметтік 
бейімделуі  болып  табылады.  Яғни,  оқушылардың  мектепте  алған  білімдерін 
өмірде тиімді қолдануына үйрету [2]. 
Қазақстан 
Республикасының 
Президентінің 
Қазақстан 
халқына 
жолдауында:  «Елінің  болашағына  жоғары  жауапкершілікпен  қарайтын, 
жылдам,  конструктивті,  таңдау  жағдайында  дұрыс  шешім  қабылдай  алатын, 
келешекке болжам жасауға, серіктестікке қабілетті, рухани дүниесі бай, білімді, 
іскер  адамдардың  керек  екендігі  баса  көрсетілген.  Сондай-ақ,  біз  бәсекеге 
қабілетті  дамыған  мемлекет  болу  үшін  ең  алдымен  жоғары  білімді  ұлтты 
қалыптастыруымыз қажет. Қазіргі дамыған заманауи кезеңде жай ғана сауатты 
болу  аздық  етеді.  Біздің  азаматтар  ең  алдыңғы  қатарлы,  ең  заманауи 
өндірістерде  жұмыс  істеуге  қабілетті  және  дайын  болуы  тиіс.  Сонымен  бірге 
біздің  балаларымыздың,  жалпы  артымыздан  ерген  ұрпақтың  функциональды 
сауаттылығына орасан мән беруіміз қажет. Бұл біздің балалардың жаңа өмірге 
тез қалыптасуы үшін маңызды» делінген [1]. 
Ресми  дерек  бойынша,  мектеп  жасындағы  балалардың  40  пайызы  әдеби 
мәтінді  түсінуге  қиналатындығы  дәлелденген.  Бұлар  мектептен  білім  алса  да, 
қызмет  жасауға  келгенде  қарапайым  жазу  үлгісін  білмейтіндігін  көрсеткен. 
Тіпті  олар  әр  түрлі  жағдайда  кездескен  бланкіні  толтыра  алмай,  ондағы 
ақпараттың мәнісін түсіне алмапты. Бір қызығы, олар теледидарда не айтылып 
жатқанын, жалпы айтқанда, күнделікті өмірдің есебін білмейтін болып шыққан. 
Соның  салдарынан  жұмыссыздық,  өндірістегі  апат,  жазатайым  оқиғалар, 
жарақат  алулар  көбейіп  кеткен.  Жалпы,  барлық  зерттеушілердің  болжамы 
бойынша  адамдардың  сауатсыздық  деңгейінің  төмендеуі,  оларға  дұрыс  білім 
беріп,  тиянақты  оқытпаудан,  оқырман  болуға  үйретпеуден  болған  көрінеді. 
Сақтанбау,  ұқыпсыздық,  байқаусыздық,  апаттар:  мұның  бәрі  ережені  дұрыс 
оқымағандықтан, түсінбегендіктен, санаға сіңірмегендіктен орын алып отыр. 
Қазақ  маманы  С.Раевтың  ойынша,  сауатсыздық  дерті  адамға  кішкентай 
кезінен бастап жұғады екен. Әсіресе бүлдіршінді жазу мен оқуға баули бастаған 
1-ден 3-сыныпқа дейінгі аралықта пайда болады. Яғни, үшінші сынып оқушысы 

48 
 
ешқашан  кітапханаға  бармаса,  оқулықтан  басқа  ешқандай  кітап  оқымаса  тағы 
бір ертеңгі сауатсыздың дүниеге келгені. Ғалымдардың айтуынша, 8-сыныптан 
бастап  оқушылардың  60  пайызының  өз  бетімен  жазып-оқуға  деген  ынтасы 
жоғалады екен. Тіпті түлектердің үштен бірінің оқуға мүлдем құлқы болмайтын 
көрінеді  [3].  Дәл  осы  тұрғыдан  қарағанда,  оқушыларға  білім  беруді  өмірге 
бейімдеу  жағдайында,  яки  функционалды  сауаттылығын  арттыруға  бағдарлау 
білім берудің тиімді тұсы болады. 
Сондай-ақ  оқушының  жеке  тұлға  және  әлеуметтік  нысан  ретіндегі 
келешегі  басты  назарға  алынады.  Оқушы  мен  мұғалім  арасындағы  қарым-
қатынас  түбегейлі  өзгерісті  керек  етеді.  Яғни  дәстүрлі  оқулардағы  оқытушы 
мен  шәкірт  арасындағы  көп  жағдайлар  оқушы  көңілін  қанағатттандыра 
бермейтін  қалыптасқан  заңдылықтар  ұстаз  бен  шәкірт  арасындағы  серіктестік 
қарым-қатынасқа ауысады. 
Енді серіктестік қарым-қатынастың түзілу жолын кеңінен тоғытсақ. Білім 
беруде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану. 
Ақпараттық-коммуникациялық  технологияның  тиімділігі  –  келешек 
ұрпақтың  жан-жақты  білім  алуына,  іскерлігі  мен  шығармашылығын  еркін 
дамытуға  жол  ашатын  педагогикалық-психологиялық  жағдай  жасауында. 
Сондай-ақ, интерактивті тақта арқылы әр түрлі грамматикалық тапсырмаларды 
орындау,  мәтіндермен,  жаңа  сөздермен  түрлі  жұмыстар  жүргізуде,  сөздерге 
талдау  жасауға,  уақытты  үнемді  пайдалануға,  оқушылардың  ынтасын 
арттыруға  қажетті  әрі  пайдалы  құрал.  Жоғарғы  сынып  оқушылары  өз 
беттерімен  презентациялар  жасап,  қорғайды.  Бұл  жұмыс  кейде  топтық  жұмыс 
түрінде  іске  асады.  Демек,  оқушылардың  ақпараттық-коммуникациялық 
қабілеттерімен  қоса  мемлекеттік  тілде  еркін  сөйлеп,  пікірлерін  дәйекті 
мысалдар  келтіре  отырып  қорғау,  аталған  тақырыпта  өз  көзқарасын  білдіру, 
позициясын  айқындау.  Мектебімізде  ЖИПТО  алаңы  бойынша  жұмыс  түрі 
қалыптасты. Бұл жұмыс түрін игере отырып, оқушылар мектептегі алып жатқан 
білімдерін  өмірмен  шынайы  араластырып,  жігін  ашуға  мүмкіндік  алады.  Әр 
түрлі тест тапсырмаларын жүргізіп, оқушылардың білім сапасын бақылауда да 
компьютерлік  технологияның  үлесі  зор.  Кеңірек  тоқталсақ,  мектептің  әр 
буынының  жоғары  сыныптарына  (4,9,11  сыныптар)  қазақ  тілінен  арнайы 
жасалған  қашықтықтан  оқыту  курсы  жүреді.  Курсқа  оқушылар  өз  еркімен 
білімдерін арттыру, шыңдау мақсатында жазылып, курстан өтеді. Нәтижесінде, 
оқушы  қашықтықтан  тапсырма  алып,  орындау  арқылы  өзінің  ақпаратты-
коммуникативті  ресурсын  байытады,  білімін  жетілдіреді.  Мектебімізде 
электронды  журнал  -  e-learning  жұмыс  істейді,  демек  оқушы,  ата-ана  білім 
көрсеткіші  –  бағаны  үйде  отырып  қадағалай  алады.  Мінекей,  мұның  бәрі 
оқушының 
ақпараттық-коммуникациялық 
технологияларды 
мектеп 
қабырғасында жүріп-ақ меңгеріп, қолдана алуының кепілі. Осындай дағдыларға 
ие  білімді  бала  ғаламтор  жүйесінде  де  өзіне  қажет  сайтты  да  оп-оңай  тауып 
алады.  Қажет  емес,  пайдасынан  зияны  көп  сайттарды  ашып,  арандатушы 
ақпараттарды оқып, алтын уақытын қор қылмайды. 

49 
 
Білім  беру  әдістері  ішінде  ерекше  орын  алатыны  —  диалог.  Диалог 
оқушылардың  сөйлесу  әрекетін,  сұрақты  дұрыс  қоя  білуде,  ақпарат  алмасуда, 
жалпы тіл үйренуде таптырмас жұмыс түрі. Әр түрлі тақырыпта диалог құрғызу 
мынадай нәтиже береді: 

 
сабақта белсенділік жоғарылайды; 

 
сөздерді есте сақтау қабілеті дамиды; 

 
дұрыс сөйлемдер құрауға дағдыланады; 

 
оқуға  қызығушылықтары  артады,  практикада  қолдану  аясы 
кеңейеді. 
Мәселен,  «Мамандық»  тақырыбы  бойынша  қазақ  тілі  сабағында 
оқушылар мәтінмен жұмыс жасайды, сұрақтарға жауап береді, грамматикалық 
тапсырмаларды  орындайды.  Тапсырмаларды  орындау  барысында  мәтін 
бойынша білімдері бекітіліп, сөздерді есте сақтау функциясы орындалады. Енді 
аталған  тақырыпта  диалог  құрастыру  арқылы  өзге  ұлт  өкілі  өз  қатарласымен 
қазақ  тілінде  еркін  сөйлеу  мүмкіндігіне  ие  болады.  Берілген  ақпаратқа  өзі 
білетін,  хабардар  ақпаратты  қосу  мүмкіндігіне,  сөйлем  түрлерін  түрлендіріп 
жасау(хабарлы, лепті, сұраулы сөйлем) мүмкіндігіне ие болады. 
Дәл  осы  тапсырма  қазақ  әдебиетінде  орын  алған  жағдайда  оқушыларға 
әдеби  шығарманың  басты  кейіпкерлерін  қатыстыра  отырып,  диалог  құру 
тапсырмасы беріледі. Бұл жерде оқушы 2-3 беттен тұратын шығармадан өзекті 
деп тапқан ойды диалог ретінде көрсетуді мақсат қояды. Нәтижесінде күрделі 
материалды  ықшамдап,  өз  білімін  көрсету  мүмкіндігі  туады,  ал  оқушының 
ойын  мемлекеттік  тілде  жеткізуге  деген  батылдығы  артып,  ақпарат  алмасуы 
күшейеді. 
Сондай-ақ, әр заманның өз дарындары болатыны секілді, әр мектептің өз 
«жұлдызшалары»  болады.  сол  жұлдыздарды  байқап,  олардың  жарқырауына 
себепші боатын да мұғалімдер. 
Ендеше, талантты және дарынды балаларды оқыту туралы сөз қозғасақ. 
Дарындылық  –  адамның  өз  бейімділігі  арқылы,  шығармашылықпен 
жұмыс  істеу  арқылы  қалыптасатын  қасиет.  Көбінесе  “Дарынды  оқушы  –  бұл 
жақсы  оқитын  оқушы”  деген  пікір  қалыптасқан.  Белгілі  ағылшын  психологі 
П.Торранстың  зерттеулері  бұл  пікірдің  мұғалімдер  арасында  жиі  кездесетінін 
анықтады[4].  Оларға  оқуда  қиыншылық  туғызбайтын,  тәртіпті,  ұйымшыл, 
білімді,  тұрақты,  ұғымтал,  өз  ойын  нақты  және  түсінікті  жеткізе  алатын 
оқушылар  көбірек  ұнайды.  Ал  қисынсыз  сұрақ  қоятын,  өз  жұмысымен  ғана 
айналысатын,  тәуелсіз,  көбіне  түсініспеушілік  туғызатын,  қияли,  әр  нәрсеге 
көзқарасы  бөлек  оқушылар  ұнамайды.  П.Торранстың  зерттеулері  нақ  осы 
қасиеттер  оқушының  шығармашылық  дарындылығын  көрсететін  және  оның 
нашар оқитын оқушылардың арасында да аз емес екендігін айқындаған. Біздің 
мектептің    мұғалімдері  осы  зерттеулердің  нәтижесін  есте  ұстай  отырып, 
оқушылармен жан-жақты жұмыс жасайды. Мұғалімдер оқушының дарындығын 
әр  қырынан  байқап,  саралайды.  Мектепішілік  сайыстарға  қатыстырып, 
дарынын  шыңдайды.  Материалды  сұрыптай  алуы,  негізгі  ойды  анықтай  алуы, 
ойын  дәлелмен  обьективті  түрле  жеткізе  алуы,  сауатты  сөйлеуі  ескерілген 

50 
 
оқушылар  өз  біліктіліктерін  ғылыми-конференцияларда  сынға  түсіреді.  Қазақ 
әдебиетін  жақсы  меңгерген,  кейіпкерлердің  образдарымен  жұмыс  жасаған 
оқушылар сахналық көріністердің көркі болады. Осының дәлелі ретінде мектеп 
оқушылары  көптеген  пәндік  республикалық,  облыстық  олимпиадалардың, 
«KATEV»  қоры    ұйымдастыратын  «Жарқын  болашақ»  олимпиадасының 
жүлдегерлері. 
Ең  бастысы  мектебінде  жеңімпаз  болып,  бұдан  да  жоғары  олимпиадаға 
барған оқушы өзі секілді талантты, дарынды, білімді балалардың көп екендігін 
байқай  отыра,  өз  біліміне  шектеу  қоюға  әлі  ерте  екендігін  ұғынып, 
көшбасшылыққа деген ынтасын арттыра түседі. Ендеше білім берудегі басқару 
және көшбасшылыққа тоқталсақ. 
Осы заманғы кез келген оқыту технологиясы оқу процесін ұйымдастыру 
кезеңінде  технологияның  бар  мүмкіндіктерін  үнемі  шығармашылықпен 
пайдалану қажеттілігіне көңіл аударуда. Оқыту технологиясын оқыту процесін 
ұйымдастыру,  басқару  және  бақылау  деп  түсіну  керек.  Алайда,  әр  мұғалімнің 
оң  нәтижеге  қол  жеткізудегі  мақсаты  –  заман  талабына  сай  білімді,  білікті, 
дүниетанымы кең, шығармашылық қабілеті дамыған жеке тұлға қалыптастыра 
алуы қажет. 
Мақсат негізіндегі міндеттері: 

 
жас ұрпақтың қабілеті мен талантын ашу; 

 
шығармашылық, логикалық ойлау қабілеттерін жетілдіру; 

 
өз алдына мақсат қою арқылы оны жүзеге асыра білу; 

 
өз әрекетінің нәтижелерін бағалай білуі. 
Бұл  жерде  мектепте  жыл  сайын  міндетті  түрде  өтетін  өзін-өзі  басқару 
күндері  айқын  мысал  бола  алады.  Мектептің  президенті,  оның  көмекшілеріне 
(оқу  секторы,  спорт  секторы,  тазалық  секторы  т.б)  бір  күн  бойына  мектепті 
басқару  табыс  етіледі.  Бұл  жағдайда  мұғалімдер  қауымы  мектеп  тіршілігінен 
аластатылады. Сабақ беру де, тәртіпті қадағалау да өзі-өзі басқару комитетінен 
құралған  «мұғалімдер  қауымына»  жүктеледі.  Ең  бастысы,  оқушылар  мұғалім 
боудың  қызығы  мен  шыжығын  байқап  қана  қоймай,  атқарған  жұмыстарының 
есебін  береді,  яки  жақсы  және  жаман  жақтарын  дәйекті  мысалдар  келтіре 
отырып әңгімелейді. 
Бұл  орайда  оқушы  көшбасшы  болудың  жақсы  да  жаман  жақтарымен 
танысып,  өзіндік  қорытынды  жасайды,  өзіне  деген  сенімін  арттырады  немесе 
мамандық таңдаудағы ойын басқа арнаға бұрады. Демек өзіне деген сын өседі. 
Мен кіммін? қолымнан не келеді? неге әуеспін? деген секілді сұрақтарға жауап 
іздейді. 
Осы  орайда  «Сын  тұрғысынан  ойлауды  дамыту»  технологиясының 
әдістерін қолдану төмендегідей нәтиже береді: 

 
білім алушының белсенділігін арттыру; 

 
пәнге қызығушылығын ояту; 

 
өзіндік көзқарасын білдіруге мүмкіндік беру; 

 
зерттеуге икемділігін дамыту; 

 
сөйлесім әрекеті белсенділігін арттыру; 

51 
 

 
білім алушылар бір-бірімен қарым-қатынас жасай біледі; 

 
басқаларды тыңдауды, кез келген жауапқа сыйластық, түсіністікпен 
қарауға үйретеді. 
Жалпы,  сыни  тұрғыдан  ойлайтын  оқушылар  белсенді  болады,  олар 
сұрақтар  қойып  дәлелдерді  талдайды.  Қазақ  әдебиеті  сабағында  шығарманы 
талдауда  сын  тұрғысынан  ойлау  технологиясын  тиімді  пайдалану  материалды 
берудің ұтымды тәсілі. Мәселен, Б.Майлиннің «Айт күні» шығармасын талдау 
барысында  шығарманың  идеясын  анықтау  мақсатында  сауалдар  қоямыз.  Айт 
қандай  мейрам?  Кімдер  тойлайды?  Адамдардың  іс-әрекеттері  қандай? 
Жағымды  жауаптардан  кейін  «мұндай  күні  аштықтан  адам  өлуі  мүмкін  бе?» 
деген  сауал  тасталады.  Демек,  әр  бала  өз  ойын  айтып,  адамдар  бойындағы 
сараңдық,  қатыгездік  қасиеттердің  өшпейтіндігін  анықтайды.  Шығарманың 
идеясы  да  осында!  Адам  бойындағы  жақсы  және  жаман  қасиеттер  уақыт 
талғамайтынын  айта  отырып,  бұл  күнделікті  өмірде  кездесетіндігін,  кездескен 
жағдайдағы  әрқайсымыздың  әрекетіміз  қандай  болады  деген  сұраққа  жауап 
іздейміз.  Өз  кезегінде  өмірге  бейімделу,  өзіне  сын  көзбен  қарау  дағдысын 
арттырамыз. 
Болашақтың  бүгінгіден  де  нұрлы  болуына  ықпал  етіп  адамзат  қоғамын 
алға апаратын күш тек білімде ғана. Біздің еліміздің негізгі тірегі  – зияткерлік 
ұлт  мүмкіндігі.  Сондықтан  да  біздің  балаларымыздың  сапалы  білім  алуы 
маңызды. Оқушылардың мектепте алған білімін қоғамдық — әлеуметтік ортада 
пайдалануға икемдеу, олардың функционалдық сауаттылығын арттыру арқылы 
еліміздегі білім мен ғылымды дамыту мәселелеріне басымдық берілуі тиіс. Ал 
мұғалімдер қауымы мектеп пен қоғамдық-әлеуметтік ортаны байланыстыратын 
көпір іспеттес. Сол көпірден еліміздің болашағы жігері мұқалмай, сағы сынбай, 
қайраты  өшпей,  сенімі  жоғалмай,  жанары  жарқырап,  санасы  саңғырлап  өтуі 
ұстаздардың еншісінде. Ұстаздар қауымы жүрген сара жол сарқылмасын, елдің 
болашағы бәсекеге қабілетті білімді, білікті болсын. 
 
Библиографиялық сілтемелер 
1. Мектеп  оқушыларының 
функционалдық  сауаттылығын  дамыту 
жөніндегі  2012-2016  жылдарға  арналған  ұлттық  іс-қимыл  жоспары. 
Астана. 2012 жылғы 25 маусым. 
2. ҚР  Білім  және  ғылым  министрі  Б.Жұмағұловтың  «Оқушылардың 
функционалдық  сауаттылығын  дамыту  жөніндегі  2012-2016  жылдарға 
арналған ұлттық іс-қимыл жоспарының орындалу барысы туралы» мәселе 
бойынша ҚР Үкіметі отырысында сөйлеген сөзі. Астана.  2012 жылғы 11 
қыркүйек. 
3. Ергешбаева. Ш.Н. «Мүдде мен мақсат – жарқын болашақтың кепілі». // 
Өрлеу – Шымкент №1 (7) 02.2014ж. 
4. Функциональная  грамотность  выпускников  школ  //  Вершловский.С.Г., 
Матюшкина.М.Д. 
 
 

52 
 
Жанар Байжігітова 
Кәусәр мектебі, бастауыш сынып мұғалімі 
ОҚО, Темірлан ауылы 

жүктеу/скачать 5,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: