Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| талыққа тепкіш жуйке тамыр, жуйке орталыгы, орталықтан тепкіш
жуйке тамыр жөне атқарушы қурьілым, немесе эффектор. Демек, орталық жүйке жүйесінің негізгі қызметі - рецепторлар мен эффек- торлар арасын шапшаң өрі тиімді байланыстыру, сыртқы орта мен организмнің жауап реакциясының арасындағы үйлесімді қалыптас- тыру. Рефлекс атқарылу үшін рефлекс доғасының тұтастығы қажет. Рефлекс доғасының тұтастығы бұзылса, рефлекс туындамайды. Кейінгі жылдары жеке функциялардың рефлекс түрінде реттелуін қамтамасыз ететін рефлекс доғасы жайлы түсінік айтарлықтай то- лықтырылды. Кез келген рефлекс атқарушы құрылымның -гітіркеніске қайырған жауабымен аяқталмайды. Тітіркенуге жауап берілгеннен соң эффектордан (атқарушы мүшеден) ОЖ Ж -не афференттік сиг- налдар-қайтарымды импульстер жіберіледі. Осы импульстер арқылы ОЖЖ-сі эффектор қызметінің тітіркеніс сипатына сөйкесгігін анықтап, оның әрекетін бақылап, қажет болса қосымша импульстер жіберіп, түзетулер енгізіп отырады. Осыдан рефлекске сақиналы қ сипат тән деген тұжырым пайда болып, рефлекс доғасы деген ұғым рефлекс сақинасы деген үғыммен алмастырылды. Рефлекс сақинасы рефлекс доғасынан қосымша буындардың болуымен ерекшеленеді. С ақина қосымша афференттік жолмен аралық нейрон арқылы тұйықталады. Бүл құрылымдар арқылы тітіркеніс мүш енің өзіндегі рецепторлар- дан қозғағыш нейрон орталығына қайта оралуын қамтамасыз етеді. 261-сурақ. Пкелей (бастапқы) және кері афферентация деген не? Кез келген рефлекстің туындауына түрткі болатын бастапқы тітіркендіргіш өсерін рецепторлар арқылы қабылдап, тітіркеністі ор- талыққа тепкіш жолмен ОЖЖ-не жеткізу процесін тікелей, немесе бастапқы, афферентация дейді. Бастапқы афферентация салдарынан туындаған рефлекс нөтижесін ОЖЖ-не кері хабарлауды қамтамасыз ететін процесті кері афферентация деп атайды. Қазіргі физиология- 243 л ы қ дерекгерге сөйкес ОЖ Ж-нен келген импульстер әсерінен туын- даған өрекетгің салдарынан сол эффекгордың өзіңце орналасқан ре- цепторлар тіііркенеді. Одан әрі атқарушы мүшеден кері бағытгалған афферентгік импульс өсерінен осы эффектор әрекетін реттейтін қоз- ғағыш орталық қайта қозады да, атқарылған әрекет сарапталады, қажет болса түзетулер енгізіледі. 262-сурақ. Н ерв орталыгы деген не, оган қандай қасиеттер т ән? Нерв орталыгы деп организмнің белгілі бір қызметін ретгейтін ОЖЖ-дегі нейрондар жиынтығын айтады. Организмде қанш а реф лекс түрінде атқарылатын қызмет болса, сонша нерв орталығы бола- ды. Мысалы, тыныс алу, қан айналым, ас қорыту, сілекей бөлу, жылу реттеу т.с.с. Нерв орталықтарына бірнеше физиологиялық қаситеттер төн. Қозуды бір багытта өткізу. ОЖЖ-де қозу тек бір бағытта - афференттік нейронан аралық нейрондар арқылы эф ф еренпік ней- рондарға өткізіледі. Бұл қасиеггі Белл-Мажанди заңы деп атайды, ол орталық синапстың болуымен байланысты. Қозудың өтуін бөгеу. Орталық синапстардың болуымен байланыс ты нерв орталықтарында қозудың өтуі бөгеледі. Оның себебі - қозу толқы ны н өткізуді қамтамасыз ететін процестерді (медиатордың бөлініп, синапстық сандаудан өтуін, Қ П С П туындауын) атқару үшін белгілі уақыт қажет. Сүт қоректілер жүлынының қозғағыш нейрон- дарында тітіркеніс келіп жеткеннен соң қоздырушы постеинапстық потенциалдың пайда болуьша дейін 0,3-0,5 мс уақыт қажет. Ал, ҚПСП пайда болып, таралатын өрекет потенциалы туындағанға дейін тағы да 1,2 мс уақыт өтеді. Осыдан қозу толқынын бір синапстан өткізу үш ін 1,5-2,0 мс уақыт қажет, демек, осынша уақытқа қозудың өтуі бөгеледі. Синапстық бөгелу мөлшері тітіркендіргіш күшіне, рефлекс доғасының күрделілігіне, организмнің физиологиялық күйіне бай ланысты. Тітіркендіргіш күші артса, рефлекс уақыты қысқарады, ОЖ Ж -сі қажыса, ол үзарады. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|