Несіпбаев Т., Исхан Қ. Ж., Несіпбаева А.Қ. ҚҰс физиологиясы

– т а р а у. Көбею физиологиясы

жүктеу/скачать 0,92 Mb. бет 63/103 Дата 25.11.2023 өлшемі 0,92 Mb. #126940 түрі Оқулық

Бұл бет үшін навигация:

• Құстардың жыныс мүшелерінің дамуы.

9– т а р а у. Көбею физиологиясы Көбею – жануарлардың өніп-өсуін, белгілі түрдің сақталуын қамтамасыз ететін күрделі биологиялық процесс. Жоғары сатыда дамыған жануарлар жыныстық жолмен көбейеді. Жаңа дарақ (индивидум) аталық және аналық жыныс торшаларының қосылуынан пайда болған ұрықтан дамиды. Сүт қоректілер сияқты құстарда да бұл процесті арнаулы көбею ағзалары қамтамасыз етеді. Көбею ағзалары эволюция процесінде дамып-жетіле келе, құстарда өзіне тән ерекшеліктерге ие болады. Құстардың өнімталдық, көбейгіштік қабілеті олардың шаруашылыққа тиімді көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Құстардың көбею процесі бауырымен жорғалаушыларға ұқсас болып келеді. Бауырымен жорғалаушылар тәрізді құстар да ішкі ұрықтану тәсілімен және жұмыртқа салу арқылы көбейеді. Эволюция процесі барысында жұмыртқа мөлшерінің үлкеюіне байланысты құстарда тек сол жақтағы аналық без бен жұмыртқалық жол дамиды. Аталық құстарда ен құрсақ қуысында орналасады, сыртқы жыныс мүшесі жоқ деуге болады. Ұрық организмнен тыс бірнеше қорғаушы қабатпен қапталған жұмыртқа ішінде дамиды. Жұмыртқаны жарып шыққан балапандардың дене бітімі айтарлықтай ауқымды болады. Құстар тез пісіп-жетілгіштігімен және өсімталдығымен ерекшеленеді. Олардың көбею мүшелерінің морфологиялық және физиологиялық ерекшеліктерін білудің селекциялық жұмыстарды дұрыс ұйымдастырып, құстың өнімділігін арттыруда маңызы зор. Құстардың жыныс мүшелерінің дамуы. Жыныс бездерінің нышаны эмбриондық дамудың алғашқы кезеңінде – тауық эмбрионында дамудың 3, ал қаз бен үйрек эмбриондарында - 4-5 күнінде пайда болады. Алғашқыда бездер жыныстық тұрғыдан бейтарап (индиферментті) болады, оларда жыныстық белгілер болмайды және бездердің әрқайсысы екі сомалық және бір жыныстық бөліктен тұрады. Гонаданың сомалық бөлігі спланхоплевраның жыныстық буылтығынан (валик) дамиды. Олардың біреуі - бозғылт бөлігі (медулла), жыныстық байламдар мен төсеміктен (стромадан) тұрады да, екінші – қыртыстық бөлігі ұрық эптелийінен құралады. Гонаданың жыныстық бөлігін олардың қалыптасар алдында қан тамырлары арқылы инкубацияның бірінші не екінші күнінің ортасында жыныстық буылтық аймағына таралған бірінші реттік жыныс торшалары - гоноциттер құрайды. Гонаданың бейтарап жағдайы тауықтың эмбриондық дамуының 6-8 күніне дейін созылады. Осы кезеңде гонаданың ұрықтық эпителийі желі (тяж) құрып, гонаданың боз затының ұрықтық дәнекер ұлпасына бата орналасады. Егер гонада аталық бағытта дамитын болса, эпителий желісінен шәуеттік өзектер түзіледі, ал аналық бағытта дамитын болса – желі дәнекер ұлпамен бөлшектеніп, олардың торшалары екі түрге – овогония мен фолликулаларға жіктеледі. Инкубацияның 9–күні аналық бездің дамуында асимметрия байқалып, оң без дамымай қалады да, жойылады. Сол жақтағы аналық безде қыртыстық және бозғылт қабаттар біліне бастайды. Қыртыстық бөлікте бастапқы жыныс торшалары – овоциттер дами бастайды. Эмбрион дамуының 9–күні олардың саны 28 мың, 17–күні – 680 мың, ал инкубация соңында ол 480 мыңға дейін кемиді. Инкубацияның 12–күнінде жұмыртқалық жолда шанақ, безді бөлік және жатыр айқындалады. Тауық эмбрионында ен (аталық без) бейтарап гонадалардан дамиды. Эмбриондық дамудың жетінші күнінде пайда болған жыныс торшаларының желісі біртіндеп түтікшеге айналады. Оларда қуыс пайда болады да, қабырға торшалары бірінші реттік жыныс торшасы - сперматогонийге және фолликулалық торшаға – Сертоли торшаларына жіктеледі. Одан әрі даму барысында түтікшелерден сперматогонийлар жыныс торшаларына айналатын шәует өзектері пайда болады. Ал Сертоли торшалары тірек- нәрлендіргіш қызмет атқарады. Ен нышаны алғашқы бүйрекпен байланысып, оның өзегінен (вольф өзегі) балапан жұмыртқадан шыққаннан соң шәует жолы қалыптасады. Ал алғашқы бүйрек қызметін тоқтатып, редукцияға ұшырайды және оның алдыңғы бөлігінің қалдығынан ен қосалқысы пайда болады. жүктеу/скачать 0,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу: