Нұралық ақиық ақын 1- жүргізуші

Нұралық ақиық ақын

          

   1- жүргізуші:     Ғасырдан   ғасырға    жалғасып  жатқан  халқымыздың  ең үлкен 

дәулеті оның рухани байлығы.         

        «Ел  ұлсыз  болмас,  жер  гүлсіз  болмас»  дегендей,  еліміздің  мерейін  өсіруге, 

еңбектерін   жан   аямай   жасаған   арыстарымыз   баршылық.   Осындай 

ардақтыларымыздың бірі атақты жерлесіміз, белгілі ақын және әдебиетші ғалым 

Бүркіт   Ысқақов   болатын.   Бүгін   ақынымыздың     90   жылдығына   арнап,   сіздердің 

назарларыңызға әдеби кеш ұсынып отырмыз. 

    2- жүргізуші:      Нуринская земля является родиной многих достойных людей, 

внесших свой неоценимый вклад в развитие региона. Их имена навечно вписаны в 

историю  родины. Среди них наш земляк, поэт, литературовед Буркут Искаков.  В 

этом году  исполняется  90 лет со дня его рождения.

  1- жүргізуші:   Бүркіт Ысқақов Нұра ауданының Көкмөлдір ауылында 1924 жылы 

4 – ші қарашада дүниеге келген. Оның оқуға зеректігі, сөз түсінер пайымы, өнерге 

деген ынтасы ерте аңғарылады. 

     Бүркіт жас кезінде ел аузындағы қисса – дастандарды зейін қоя тыңдап жаттап 

алып жүреді. Өзі де өлең жазумен шұғылдана бастайды.

      2-  жүргізуші:  Буркут   Искаков   –.   Родился   в   1924   году   в   ауле   Кокмолдир 

Нуринского района Карагандинской области. Прекрасная природа в окрестностях 

озера   Кокмолдир,   что   значит   «прозрачно-голубое»,   повлияла   на   его 

мировосприятие   и   поэтический   дар.   Стихи   15-   летнего   поэта,   посвященные 

родному краю, стали печататься на страницах местных газет.  

        

Назарларыңызға ақынның туған ауылы, Көкмөлдірге арнап жазған өлеңін  

ұсынамыз:      

    

Көк мөлдір

  

   Жағасында Нұраның

    Жер бар,

                  Аты – Көкмөлдір,

           Болғанмен бірі жыраның,

           Суы қандай мөп – мөлдір!

                                           Бойы – бітік бетеге,

    Жасыл құрақ жағасы,

    Төскейі – гүл текемет,

Балдан тәті ауасы.

         Халық сүйген қарт Қайып

Осы жерде туыпты,

      Ақын  Сәкен жантайып,

  Суына бетін жуыпты.

Атам соны қоныс қып,

                        Мен де сонда туыппын,

Сонан маған ол ыстық

Сондықтан ол сүйіктім.

             1- жүргізуші:     Білімге деген құштарлығы арқасында Бүркіт Ысқақов 1940 

жылы Қарағандының екі жылдық мұғалімдер институтына келіп оқуға түседі. Мұнда 

соғыс   жылдары   Ресейдің   орталық   қалаларынан   келген   атақты   оқытушылар, 

профессорлар   сабақ   берген   екен.   Ал   профессор   П.С.Богуславскидің   Бүркіт 

туралы:   «Біздің   курста   Ысқақов   деген   студент   оқиды.   Ол   емтиханнан   бүркітше 

самғап ұшып өтті» деуі өзінің зерек шәкіртіне деген ризашылығын байқатады.     

      2- жүргізуші: В 1940 году он поступает в учительский институт в Караганде, где 

преподавали эвакуированные из крупных городов России известные ученые.

         1- жүргізуші:     Ол 1942 жылы институтты бітіргеннен кейін әскер қатарына 

алынып, Ұлы Отан соғысына қатысады. Одан аман – есен оралғаннан кейін Бүркіт 

Ысқақов Қазақ университетінің тарих – филология факультетіне оқуға түсіп, оны 

кейіннен   белгілі   болған   жазушылар   Ә.Нұршайықов,   М.Дүйсенов, 

А.Байтұрсыновтармен   бірге   ойдағыдай   бітіріп   шығады.   Белгілі   ғалымдар 

Е.Ысмайлов, Б.Кенжебаев сияқты ұстаздардың кеңесімен Бүркіт Қазақ КСР Ғылым 

академиясының   аспирантурасына   түседі,   «Қазақ   балалар   әдебиетінің   даму 

жолдары» деген тақырыпта диссертация жазады.

           2-жүргізуші:  В   1942   году   Б.Искаков   был   призван   на   фронт.

После   окончания   войны   в  1946   году   Буркит   Искаков   поступил   в   аспирантуру 

Казахского   государственного   университета   по   специальности   «Казахская 

филология».  Затем заведовал отделом в редакции газеты «Лениншил Жас», где 

проявил себя талантливым  журналистом, что подтверждает его первые очерки: 

«Караганда   –   сокровищница   Казахстана»,   «Сердце   Сарыарки»,   «На   берегу 

величественной   Нуры»,   в   которых   поднимаются   социальные   проблемы, 

рассказывается о тружениках Центрального Казахстана.  

Туған ел

Жүрсем де кең дүниенің қай жағында,

Мейлі фин,

Мейлі мадьяр аймағында,

Шығармай түнде түстен, күндіз естен,

Туған ел, тек бір сенсің ойларым да

Польшаның ұлан-байтақ даласында,

Өзге өлке, шет шет ел, жат жұрт арасында.

Жүрсем де тар, тайғақ, тар кешуде,

Туған ел, сен есімнен қаласын ба?

Қар басқан кәрі Карпат асқарында,

Биік шың, жақпарлы жар-тастарыңда,

Жүрсем де мұз төсеніп, қар жастанып,

Туған ел, сен есімнен тастарсың ба?

Дунайдың ұшқыр ағын, жүйрік сеңі,

Жойқын сел,

Асау толқын,

Дүлей желі-

Ішінде қасірет тартып, қайғы артсам да,

Туған ел, ұмытпаймын сені ешқашан!

Ішінде әскери сап, қалың қолда,

Аттаныс 

Алыс сапар,

Ауыр жолда-

Жүрсем де қилы-қилы жорықтарда,

Туған ел, сақтаймын мен сені ойда.

Сұрапыл қатты қырғын, қанды майдан ішінде,

Оқпен жауға салып ойран 

Жүргенде жауды жойып, алға ұмтылып,

Туған ел, шығармаймын сені естен.

Соғыстан ұлы Отан тағдырын шешкен,

Майданда қажығадан қанды кешкен.

Жатсам да жазым болып, жан алқымда,

Туған ел шығармаспын сені естен!

     1- жүргізуші:  Институтта оқып жүрген кезінде ол 

«халық жаулары» атанған 

алашордашылар:   Ахметтің,   Мағжанның,   Сәкеннің,   Бейімбеттің,   Ілиястың   т.б. 

кітаптарын оқып, олар жайында түсінік алып,  не үшін күрескендерін біліп рухтан-

ды. Алдағы уақытта сол Алаш азаматтарының  жолын қуып, туған елінің азаттығы, 

бостандығы үшін күресуге бел буады.

Қырқыншы жылдардың орта шеңінде бір топ жастар ЕСЕП - елін сүйген ерлер 

партиясын ұйымдастырады. Соның ішінде ақын, жерлесіміз Махмет Темірұлы мен 

Бүркіт Ысқақов та  болды. 

ЕСЕП   ұйымының   арманы   -   қазақ   елінің   басқалармен   терезесі   тең, 

адамдарының бақытты болуы еді.

       1951 жылы жаппай қудалау мен қуғын тұсында «Үкіметке қарсы үгіт таратып 

жүр»   деген   жаламен   Бүркіт   Ысқақов   жазықсыз   тұтқынға   алынып,   жиырма   бес 

жылға   бас   бостандығынан   айырылады.   1956   жылы   Бүркіт   толық   ақталып,   елге 

оралады.  Қазақ ССР Ғылым академиясының М.О.Әуезов атындағы әдебиет және 

өнер   институтында   аға   ғылыми   қызметкер   болып,   өмірінің   соңына   дейін   ұзақ 

жылдар бойы қызмет атқарды. 

2-  жүргізуші:  Работая  в  молодежной  газете,  Буркит  Искаков тесно  общался со 

студентами,   изучал   их   жизнь,   интересы.   Ему   фронтовику,   выросшему   на 

произведениях   таких   прогрессивных   литераторов,   как   Магжан   Жумабаев, 

Мыржакып Дулатов, Сакен Сейфуллин, Беимбет Майлин, было о чем поделиться с 

молодежью. Это общение привело к созданию новой партии ЕСЕП – (Елін сүйген 

ерлер патиясы – в переводе на русский – «народно – патриотическая партия»). 

Идейным руководителем и вдохновителем партии стал Буркит Искаков.

        В 1951 году он был обвинен в национализме и осужден за распространение 

антисоветских клеветнических суждений. Песни, которые были созданы в лагере, 

позже вышли отдельным изданием. В 1956 году поэт был реабилитирован и до 

конца своей жизни работал в институте литературы и искусства им.Ауэзова при 

АН КазССР старшим научным сотрудником

                                       Қайран   Нұра 

Паспорт  пенен  партбилеттен  айырылып,

Жатқан  кезде  қос  қанаттан  айырылып,

Бүкіл  Нұра  аяғынан  тік  тұрды,

Бүкіл  Нұра  аза шекті  қайғырып,

Әкем  келді  сүйретіп  қу  сүйегін,

Жеңгем  жетті  кемсең  билеп  иегін.

Ұшты  жарым  сонау  шалғай  қиырдан

Қос  қолына  қысып алып  жүрегін.

Шапты  достар  көмек  сұрап   « қайдалап»

Осы  сәтте  тұрған  жан  жоқ  жай  қарап.

« Кеуделесе»  Аққошқар  мен  Құдыман,

Дәулетбек  пен  Жүсіптер  жүр « майдалап»

Қалдырмаймын  десіп  мені  қапаста,

Ұшты  Айжан, ұшты  Махмет, Қапаш  та,

«Ақырғы  осы  болсын» дегендей,

Андайларды   сайлап  қойған « запасқа»

Қарындасы   қайғырды,  ол  да  егіліп,

Келінім  тұр  көзден   моншақ  төгіліп.

Айтшы  Нұра,  сонша  саған  кім  едім,

Қиналғандай   сан  қабырға  сөгіліп?

Сонша  кім  ем?  Кімге  ана  дәрімін.

Емеспін  де  бір  керемет  нәніңмін.

Бар  болғаны  - топырағыңда  туыппын,

Бар  болғаны  -  жалғыз  тамшы  қаныңмын.

Тек  сол үшін  жүрсіңдер ғой  күйініп,

Жатырсыңдар,  жабырласып, үйіліп.

Тек  сол  үшін  тәуекелге  бел  байлап,

Алыпсыңдар  тас  түйнектер  түйіліп.

Қайран  Нұра, қайран  атамкенім.

Жүрегімді  жұлсам  да  аздық  етермін.

Топырағыңнан  айналайын  туған  жер,

 Еңбегіңді   қашан  ғана  өтермін.

1-   жүргізуші: 

      Қандай   ақынның   болмасын   шығармаларына   жалпы 

творчествосына   оның   өткен   өмір   баспалдақтары,   басынан   кешкен 

қиыншылықтары   әсер   етпей   қоймайды.   Сол   сияқты   Бүркіт   Ысқақовта   абақтыда 

жүргенде өз басынан өткізген тауқыметті, ауыр тағдыр жолын өлеңге айналдырып 

отырды. Ал қапаста жүріп өлең жазу оңай шаруа емес. Сол абақтыда жүріп жазған 

өлеңдері кейін « Тас еденнің ызғары » деген атпен жеке жинақ болып шықты. Ол 

туралы академик Мұхаметжан Қаратаев былай дейді: «Бүркіт Ысқақовтың « Тас 

еденнің ызғары» атты өлеңдер циклінің қазақ поэзиясынан алатын орны ерекше. 

Белгілі ақындарымыз Сәкен Сейфуллин, Бейімбет Майлин, Ілияс Жансүгіровтердің 

абақтыда отырып жазған өлеңдері бізге жеткен жоқ. Міне сол олқылықтың орнын, 

олардың ақын ұрпағы – Бүркіт Ысқақовтың жырлары толықтырғандай. Оның бұл 

өлеңдерінен Сәкеннің сыры, Бейімбеттің мұңы, Ілиястың үні естілгендей болады. 

Бұл, әрине, әділ және дәл айтылған жоғары баға еді.

      

    2- жүргізуші: Ужасы лагеря не искоренили в нем любовь к поэзии, а еще более 

раскрыли грани его таланта. Он начал много и плодотворно работать. В 1958 году 

вышел в свет первый сборник стихов «Твоя родина», затем последовали «Шабыт 

шуағы»,   «Әлемнің   әлегі»,   «Өлеңді   жылдар»,   «Шындық   дауысы».   В 

работоспособности   и   преданности   своему   делу   ему   не   было   равных.   Коллеги 

называли   его   «ходячей   энциклопедией».   Помимо   крупных   плановых   научных 

работ,   Искаков   с   удовольствием   писал   аннотации   к   книгам,   предварительно 

тщательно изучая материал. Его фамилию можно встретить во многих научных 

сборниках.

                    « Артымда  бар  ел  жұртым» 

                            Жалған  куә  жасаңды

                            Қылмыстармен  айыптап

                            Бердің  қатал  жазаңды

                            Нағыз  жауға  лайықтап

                

                            Есіңде  болсын  бірақта

                            Торғай  емес  бүркітпін

                            Кетпессің  сен де  ұзаққа

                            Төлерсің  құнын  бүркіттің

                            Бүркітке  емес  жабайы

                            Мен де  адамның  баласы

                            Адам  қаны  оңай ма?!

                             Қымбатқа  түсер  бағасы

               

                             Адам да емес  жай ғана 

                             Ұлы  Отанның  ұлымын

                             Оңайлықпен  қай  ана

                             Өлімге  қияр  құлынын

                             

                             Жою  мені  жігітім,

                             Түспес, сірә, тегінге

                             Артымда  бар  ел  жұртым

                             Жоқтайтұғын  менің де. 

1-   жүргізуші: 

  Ақынның   шығармалары   негізінен   1938   жылдан   бастап 

баспасөздерде   жарық   көре   бастады.   Оның   алғашқы   шығарған   «Ақын   болғым 

келеді», «Ана туралы жыр» деген өлеңдері бірінші рет «Қарағанды комсомолы» 

газетінде жарияланды.   Ал тұңғыш өлеңдер жинағы «Сенің Отаның» деген атпен 

1958  жылы   баспадан   басылып   шықты.   Қарғандылықтардың   еңбектегі  ерліктерін 

жырлайтын «Жылдар жырлайды», «Шабыт шуағы», «Өлеңді жылдар», «Шындық 

дауысы» деген поэзиялық жинақтары жақсы бағаға ие болды.Сонымен бірге Бүркіт 

Ысқақов «Қазыналы Қарағанды», «Арқаның алып жүрегі», «Нұрлы Нұра бойында» 

көркем очерктердің авторы. Ақын аудармашы ретінде де белгілі. Ол  А.С. Пушкин, 

М.Ю. Лермонтов, В.В Маяковский, И. Франков, Назым Хикметтің, Самед Вургуннің, 

Сайфи Құдаштардың шығармаларын қазақ тіліне аударуға қатысты. Ал әдебиетті 

зерттеу   саласында   «Қазақ   –   театр   әдеби   байланысы»   және   «Қазақ   –   башқұрт 

әдебиет қатынастары тарихынан» тақырыптарында монографиялар жазды. 

 

2-  жүргізуші:   Первый сборник стихов Б.Искакова "Твоя Родина" вышел в 1958 

году.   Затем   были   опубликованы   сборники   пьес   "Маленький   театр"   (1959), 

поэтические книги: "Если ты умелый" (1965), "Усердный помощник" (1967), "Почему 

у   ласточки   хвост   рожками"   (1969),   "Годы   в   песнях"   (1978),   "Жар   вдохновения" 

(1984). 

       Он – автор очерков "Сокровище Караганды", "Сердце Сары-Арки", "В долине 

реки   Нуры".   Научные   труды   Искакова   посвящены   проблемам   литературных 

взаимосвязей:   "Казахско-татарские   литературные   связи",   "Из   истории   казахско-

башкирских

 

литературных

 

связей". 

          Он перевел на казахский язык отдельные произведения А.С. Пушкина, М.Ю. 

Лермонтова, И.Франко, В.В. Маяковского и др. Ряд его произведений переведен на 

языки

 

народов

 

СНГ.

  

         

«Ана туралы жыр»

     Өмірге ана – бұлақ, ана – пана,

Өмірді өркендетер ана ғана,

              Тудырған талай көсем, талай шешен,

         Талай ер, талай ақын, талай дана.

      Ойламас адамзатқа еш жаманат,

  Өзгеге көрсетері – тек шапағат,

  Ананың жүрегінен орын алған:

      Ізгілік, меірбандық һем махаббат.

Ана!

   Ол – біздің елде ардақты адам,

      Кіші де, үлкенде оны ардақтаған,

                                             Өзінің аяулысы - Отанды да

              «Ана» деп біздің халық текке айтпаған.

       2-  жүргізуші:  . Буркит Искаков ушел из жизни в 1991  году, так и не защитив 

готовую   докторскую   диссертацию   об   идейно   –   творческих   связах   казахской 

литературы с литературами народов Поволжья. Его рукопись теперь хранится в 

библиотеке   Академии   наук.   Этот   скромный   человек   оставил     заметный   след   в 

казахском литературоведении и казахской поэзии. Немало написано им стихов, 

песен и театральных пьес для детей и юношества.

  Б.Искаков  –  автор  текстов  нескольких песен.   На   слова  его  песни  "Фестиваль" 

композитор С.Мухамеджанов написал музыку. 

В   1957   году   на   фестивале   молодежи   Казахстана   Б.Искакову   было   присвоено 

почетное

 

звание

 

лауреата

 

второй

 

премии.

В   1966   году   был   выпущен   первый   мультфильм   Казахстана,   созданный   по 

произведению Искакова "Почему у ласточки хвост рожками". Фильму была дана 

высокая оценка, в 1975 году на Международном фестивале мультфильмов в Нью-

Йорке ему была присуждена высшая награда.

          1- жүргізуші:     Бүркіт Ысқақовтың өлеңмен жазған «Қарлығаштың құйрығы 

неге   айыр»   деген   аңызы   бойынша   1966   жылы   қазақтың   тұңғыш   мультфильмі 

жасалды.   Фильм   көрермендер   тарапынан   үлкен   жоғары   бағаға   ие   болып, 

аймақтық   және   басқа   да   байқауларда   да   жүлделі   орындарды   жеңіп   алып 

бүкілодақтық   экранға   қабылданды.   Ал   1975   жылы   Американың   Нью   –   Йорк 

қаласында   өткен   мультфильмдерің   халықаралық   фестивалында   да   бұл 

шығармаға сыйлық берілді. 

         Әдебиетші – ғалым ретінде бірнеше монграфиялық еңбектер жазды. «Қазақ 

әдебиетінің   Жайық   жағасында   тұратын   халықтар»   творчесвосымен   рухани 

байланыстары» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғауына санаулы күн 

қалғанда, 1991 жылы  дүниеден өтті.   

        А теперь предлагаем вашему вниманию первый мультфильм Казахстана,  

созданный по произведению Искакова "Почему у ласточки хвост рожками".

  1- жүргізуші:      «... Қайран, Нұра! Қайран атамекенім!

            Жүрегімді жұлсам да аздық етермін.

           Топырағыңнан айналайын, туған жер,

             Еңбегіңді қашан ғана өтермін? » - деп кеткен белгілі ғалым,  

ақын   Бүркіт   Ысқақовты   еліміз   және   бүгінгі   жас   ұрпақ   ұмытпайды, 

ардақтайды.   Ақынның   шығармашылығы,   әсіресе   тәрбиелік   мәні   зор 

әдеби   шығармалары   жастарымызға   үлгі   -   өнеге   ретінде   мәңгі 

жасайды, ұрпақтан ұрпаққа жетеді.

  Ендеше,   Шабыт   клубының   мүшелері     Искаков   Дамир   мен   ..... 

Елдардың   оқуында,     ақынның   тәрбиелік   мәні   зор   өлеңімен   бүгінгі 

кешімізді аяқтаймыз.

     

        Бәрінен де жоғары

Ақиқатын айтсаң сен,

Кейде анаң да жек көрер,

Бойынан мін тапсаң сен,

Кейде атаң да кек көрер.

Мінезіне мін тақсаң,

Жар да саған өкпелер,

Істеріне сын тақсаң,

Дос та суып, кектенер.

Бірақ солай екен деп,

Айтпай қойма турасын,

Жағымпаздық етем деп,

Жалғанға бет бұрма, сен!

Ақиқат сөз, әділ іс -

Бәрінен де жоғары,

Оған қарсы келер күш

Дүниеде жоқ әлі!

Б. Ысқақовтың шығармашылығы:

-   Ысқақов, Б. Шабыт шуағы [Мәтін]: өлендер,поэма/ Б. Ысқақов.-  Алматы: Жазушы, 

1984-85 б.

-   Ысқақов, Б. Жылдар жырлайды [Мәтін]: өлендер/ Б. Ысқақов.     Алматы: Жазушы, 

1979-107 б.

Бүркіт туралы әдебиеттер:

-  Ысқақов Б. Қайран //Нұра. -1991.- 2 наурыз.

-  Әскеев, М. Дарынды ақын//Нұра. -1994. -17 желтоқсан.

-  Ахметов, Д. Ақын, ғамым, азамат//Нұра. -1999.-3 қараша.

***

Бүркіт Ибрагимұлы Ысқақов [электрондық ресурс].// - интернетке кіру тәртібі.

-  Бүркіт Ысқақов туралы сөз [электрондық ресурс].// - интернетке кіру тәртібі:

 http

   :   //conferences.neasto.org.ua/ru/art/134

 

 

- Қарағанды обласының әдеби өмірі [электрондық ресурс].// - интернетке кіру 

тәртібі: 

http: //oldsite.karlib.kz/saryarka/adbiet/akyndar.htm

Мазмұны:

1. «Нұралық ақиық ақын» поэзия кеші.

2. Б. Ысқақовтың шығармашылығы.

3. Бүркіт туралы әдебиеттер.