Нүрмашева Ф. К а з а Х с т а н р е с п у б л и к а с ы н ы ң а з а м а т т ы қ 1 c ж ү р г І з у к ү к ы ғ ы \. l\l \ I ы /м II а \іч 1,1 ’iiiw

органдарынын не сот өкілдерінің көмегімен ж үрпзе алады 
(АІЖ К 58-бап).
Өкілдер мен өкілдікті үсынушылар арасындагы карым-каты- 
настар материалды (азаматтык, отбасылык, енбек) нормалармен 
регтеледг Өкіл мен сот арасындағы карым-катынас азаматтык 
іс жүрпзу күкыгы нормаларынын ыкпалында болады (А1ЖК 
58-63, 187, 275, 281-баптар және баскалары).
Соттағы өкілдік азаматгын сотта корғалуын және занды ма- 
мандандырылган көмек алуын камтамасыз етуге арналған. Сот- 
тағы өкілдіктщ максаты — кажет ететіндердт бәріне күкыктык 
көмек корсету, сондай-ак іске катысты барлык маңызды мән- 
жайларды түсіндіруге және соттын негізді, кәсіби шешім кабыл- 
дауына жагдайлар тудыру. Кәмелетке жасы толмагандар мен 
іс-әрекетке кабілетсіздердін және занды түлғалардың, жалпы 
күкы кты к білімі мен сот істерінде тәж ірибесі жоктардын 
мүдделерін коргау үшін онын маңызы зор.
Азаматтын өзішн сотка катысуы оны іс бойынша өкілі болу 
күкығынан айырмайды. Өкілдін мүддесін коргағалы отырған 
азаматпен бірге сотка катысуы әдебиетте күкылы деп атап 
көрсетілген.
Соттагы өкілдік азаматтык істердің кез келген санаттары 
бойынша және проиестің кез келген сатысында рүксат етіледі. 
Мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі баскару органда- 
рына, сондай-ак сотта өзгелердщ күкыктарын корғаушы өзге 
түлгаларға Караганда сот өкілі әркашанда өкілдік үсынған түлға- 
ның атынан сөйлейді. Оның іс-әрекеттері біріншіден сол түлға- 
ның өкілетпгімен әрдайым шектелген, ал екіншшен, осы іс- 
әрекеттердін занды нәтижесі өкіл үшін емес, өкілдік үсынған 
түлғаға туындайды. Сот өкілдіпнщ азаматтык күкыкка белплі 
өкілдік институтынан айырмасы бар (КР АК 163-171-баптары). 
Оларды бір-бірінен тек колдану аясы ғана емес, сонымен бірге 
максаты, күкыктар мен міндеттерінін мазмүны, субъективті 
күрамы, күкыктыксебеп-салдардынтуындау негізі ажыратады.
Өкіл аркылы істі жүргізу күкыгына тараптар мен дауға 
өзіндік талаптар коюшы үшінші түлғалар, мемлекетпк орган- 
дар және КР А ІЖ К -нің 58-бабында карастырылған негіздер 
бойынша пронеске катысушы өзге түлғалар, ерекше сот істері 
мен бүкаралык-кұкыктык карым-катынастардан туындаған 
істер бойынша арызданушылар мен мүдпелі азаматтар ие. Аты 
аталған органдар өздерінін өкілдері аркылы іске катысушы
69

тұлғалардын ІСР АІЖК-нін 47-бабында карастырылған барлык 
күкыктарын пайдаланады.
Қүкыктык және іс-әрекетке кабілеті бар кәмелетке жасы 
толған азаматтар сотта өкіл бола алады. ҚР АІЖК-нін 59-ба- 
бында соттын тапсыруы согга өкіл ретінде катыса алатын түлға- 
лардын тізімі берілген:
— корғаушылар (адвокаттар);
— занды түлғалардын жұмысшылары — осы занды тұлғалар- 
дың істері бойынша;
— кәсіби одактардын өкілеттіктері — жұмысшылардын, 
кызметшілердін, сондай-ак күкыктары мен мүдделерін коргау- 
ды осы одактар жүзеге асыратын өзге түлгалардыи істері бо­
йынша;
— осы мекемелердш күкыктары мен мүдделерін коргау 
күкығы занмен, жарғымен немесе ережелермен берілген өкілетті 
органдар;
— өзге түлғалардын күкыктары мен мүдделерін коргау 
күкығы занмен, жаргымен немесе ережелермен бег л ген өкілетті 
органдар;
— өзге бірге катысушынын тапсыруы бойынш а бірлесе каты- 
сушылардын бірі;
— іске катысушы түлгалардын өтініші бойынша сот рүксат 
еткен өзге түлгалар.
Іске катысуга сот рүксат еткен түлгалардын ішіңде зансыз 
жүмыстан шыгарылган (ауыстырылган) жүмысшыларды жү- 
мыскд кайта алу туралы (бүрынгы кы зм епне) істер бойынша 
үшінші түлға ретіңде соттын рүксат еткен лауазымды түлганы 
өкіл ретінде еске салу ерекше орын алады. Зан мүндаи өк./ішкке 
карсы болмайтындыктан, іске катысуга тартылган лауазымдь’ 
түлга ҚР А ІЖ К -ш н 59-бабына сәйкес бір м езгпде жауап 
6eDv
шінін мүдделерін де корғай алады. Бүл ретте сот осы түлганыі 
іс ж үрп зу күкыктарынын сакталуын жауап беруш <
ж окі.ч 
ретінде де, жауап беруиіі жагында үшінші түліа ретінде дс кам- 
тамасыз етуі кажет
Сонымеи катар іс бойынша өкыдер оолуы мүмкін түлгалар 
ю бы н дүрыс (позитивті) аныктауда заң сотта ө^гелеплін мүдде 
лерін коргауга тыйым салынатын дүрыс емес (негативті) әдіг 
терді де колдануы мүмкін Сондыктан да сотта мыналар өкіл 
бола апмайды:
— іс-ооекетке кабілетсіз түлгалар;
70

— көмелетке жасы толмаған тұлғалар немесе камкорлыкка 
алынган түлғалар;
— адвокатура туралы б ек т л ген заидылыктардағы ережелерді 
бүза отырып, заішы көмек көрсету тапсырмасын кабылдаған 
коргаушылар (адвокаттар), адвокаттар алкасынан шығарылып 
тасталғаи коргаушылар (адвокаттар).
Адвокаттар алкасынан шығарылып тасталған коргаушыпар- 
ды (адвокагтарды) ҚР А ІЖ К 60-бабына сәйкес (келісілғен 
өкілдік) сотта өкіл болуға сот рұксат етпеуі мүмкін Бірак та 
бүл олардын сотта өздері енбек ететін занды түлғалардын өкіл- 
дері болуларына, сотта өз жүбайынын мүддесін коргауына, сон- 
дай-ак занды өкілі реттнде сотка катысуына кедерп келтірмейді.
Соттар, тергеушілер мен прокурорлар үшін заңмен бекіплген 
шектеулері соттардыц тәуелсіздік принципімен және олардың 
тек заңга бағыныштылыгымен байланысты. Оларға өздерінін 
негізгі кызметтерімен бірге ғылым, мүгалімдік, әдебиет және 
өзге шығармашылык кызметтен баска өзге төленетін кызмет- 
пен коса айналысуына тыйым салынады. Кәмелетке жасы тол- 
маған азаматтар сотта өз мүдделерін өздері корғай алмайды. 
Мүндай жагдайларда занда олардын занды өкілдері карасты- 
рылған. Бүған эмансипация туралы соттын шешімі бар түлга- 
лар, сондай-ак некеге отыру кезінде б ек т л ген тәртіппен неке 
жасы төмендетілген түлгалар жатпайды. Бірак деғенмен де 18 
жаска дейін де пайда болуы мүмкін азаматтык іс жүргізуге 
кабілеттиик ең басты өлшем болып табылады.
Психикалык ауыткулардың салдарынан іс-әрекетке кабі- 
летсіз деп сот таныган жеке түлғалар (К.Р АК., 26-бап), сондай- 
ак спиртпк ішімдіктер мен есірткі заттарды көп колданған ааам- 
дардын іс-әрекетке кабілеттіктері шектеусіз деп сот таныған 
жеке түлғалар (К.Р АК, 27-бап) сотта өкіл бола алмайды.

жүктеу/скачать 12,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: