§ 5. Азаматтык сот ісіне прокурордын катысуы

1) азаматтардың, белгісіз тұлғалар тобынын немесе Казак- 
стан Республикасы мүддесінін күкыктарын, бостандыктары мен 
занды мүдделерш коргаудаазаматтыксотісінщ кез келгентүрін 
(талап кою, ә к ш ш ш к , ерекше талап коюмен) козғау туралы 
жүпну;
2) мүдделі түлғалардың бастаган проиесіне кез келген саты- 
да күкықтык түжырым беру үшін ену.
Талап кою арызында прокурор колдануга тиісті занға сүйенуі 
тиіс. Өзге түлталардың мүддесі үпіш іс козғауға прокурордан 
арнайы өкілетпктер кажет емес. Прокурор өздері үсьшған та­
лап кою арызы немесе талап кою арыздарына жатпайтын істер 
бойынша арыздар бойынша проиеске міндетті түрде катысады 
Іс ж үрпзу заны прокурордың арызы бойынша іс козғалган 
мүдіелі түлтата онын мүддесі бойынша проиестін басталғаны 
туралы және оған талап коюшы ретінде катысуын хабарлауды 
талап етеді.
Прокурор процесте талап кою кезінде өз түрғысы жағынан 
да. күкы ктары мен бостандыктары бүзылған түлгалардын 
мүдаесімен де байланысты емес. Тек занды басшылыкка ала 
отырып және олардың үсынған талаптары зансыз немесе непзсіз 
деген корытындыға келе отырып, ол занды сакгаушы ретінде 
талап кою арызын толыктай немесе негізсіз бөлігін караусыз 
калдыруға тек күкыкты ғана емес, м ін д е т де. Дегенмен де 
мүндай бас тарту мүддеті түлганын істі мәні бойынша талкылау 
күкығынан айырмайды, іс тек оның келісімімен ғана токтаты- 
луы мүмкін (КР АІЖ К, 55-бап, 5-бөлік).
Прокурордың занды мүддесі онын өз бастамасы немесе өзіне 
жүктелген міндеттерді жүзеге асыру максатында және азамат- 
тардын күкыктарын, бостандыктары мен занды мүдделерін, 
м екемелердін, коғам ны ң немесе м ем лекегпң мүдделерін, 
күкыктары мен занды мүдделерін корғау үшін іс бойынша түжы- 
рым жасау үшіи соттын бастамасы бойынша проиеске енуге 
күкылы екеншгінен түрады.
Татап койылмайтын істер бойынша тараптар мен үшінші 
түлғатарға. арызданушылар мен шағымданушыларға карағаңда 
прокурордын мүддесі мүлде баска. Процестеп мүддесі оның 
күзыреттілігшен шартталғандыктан, азаматтык проиесте про­
курор дербес түлға және ол өзғе катысушы түлғаларға бағы- 
нышты емес. Та.пап қою арызын берген прокурор барлык іс 
жүрпзу күкыктарын пайдаланады, бейбіт келісім жасау мен сот
61

шығындарын төлеу туралы міндеттерінен баска талап коюшы- 
нын барлык іс жүргізу міыдеттерін де орындайды. 
(KJP 
АІЖ К 
55-бап, 2-бөлік). Прокурорга карама-карсы талап кою арызы 
берілуі мүмкін емес. Прокурор азаматтардын күкыктарын, бос- 
тандыктары мен занды мүдделерін, мекемелердщ күкыктары 
мен занды мүдделерін, когамдык және мемлекетпк мүдделерді 
корғау туралы арызбен сотка жүгінуге күкылы. Азаматтардын 
күкыктарын, бостандықтары мен занды мүдделерін корғау ту­
ралы талап кою арызын прокурор тек мүдделі түлғанын өтініші 
бойынша, егер де ол белгілі бір себептермен сотка арыздана ал- 
майтын болса гана бере алады. Іс-әрекетке кабілетсіз түлғанын 
занды мүдделерін корғау туралы тазап кою арызын прокурор 
мүдделі түлғанын өтінншне карамастан бере алады.
Егер де талап етуші прокурордың койған тапаптарын колда- 
майтын болса, онда сот егер де үшінші түлгалардын күкыкта- 
ры н а, б остан д ы ктар ы мен занды м үдделеріне нүксан 
келтірмейпн болса, арызды караусыз калдырады. Мүндай жағ- 
дайларда прокурордын онын мүдделерін табанды түрде талап 
етуге күкысы жок, егер де бүл занға кайшы келмейтін болса 
және өзге түлгалардың күкыктарын бүзбайтын болса, сот істі 
токтатуы тніс.
Өзге түлганын мүддесін корғау үшін берілген прокурордын 
талап ету арызын караусыз калдыру бүл түлганы істі мәні бо­
йынша талкылауды талап ету күкыгынан айырмайды.
Өзге түлгалардын күкыктары мен мүдделерін коргау үшін 
сотка талап кою арызымен жүгінген прокурор бірінші болып 
түсініктеме береді (КР АІЖ К, 194-бап), ал сот жарыссөздерінде 
ен сонынан сөйлейді (К.Р АІЖ К, 211-бап). Іс бойынша тарап 
болып табылмайтын және проиеске катысушы прокурор бүл 
занда караетырылган және онын катысуы кажет деп сот таны- 
ган жагдайларда прокурор сот жарыссөзінен кейін істін мәні 
бойынша толыктай түжырым жасайды.
Прокурордын өзге түлғапардын бастамасы бойынша бастал- 
ган азаматтык проиеске катысуы түжыпым беру максатында 
заіша карастырылган жагдайда мынадай істер бойынша міндетл 
болып табылады: (КР А1ЖК, 55-бап):
— прокурордын органдар мен лауазымды түлғалардын шы- 
ғарған актілері мен іс-әрекеперін занға сәйкес емес деп тану 
туралы сотка жүгінуі (КР АІЖ К, 286-бап),
- азаматты хабар-ошарсыз кетп деп немесе ө.хш леп зану 
туралы (КР А1ЖК, 296-бап, 2-6өлік);
62

— азамаггы іс-әрекетке кабілетсіз деп тану туралы (КР АІЖК 
302-бап);
— азаматты психиатриялык ауруханаға мәжбүрлеп жаткызу 
(К.Р А1ЖК, 309-бап);
— үл баланы немесе кыз баланы асырап алу (КР АІЖК, 317- 
4-бап);
— Казакстан Республикасынын аумагында экстремизмді 
жүзеге асырган шетелдік немесе халыкарапык мекемені тану 
туралы істер бойынша (КР АІЖК, 317-багт).
Прокурор осы істерге катысушы бола отырып, аппеляиия- 
лык және кадагалау үсыныстарын енпзу аркылы сот каулыла- 
рына шағым жасауға күкылы. (К.Р АІЖК, 332, 384, 385-баптар).
Гірокурордың сот шешімдеріне, каулыларына, аныктамала- 
рына аппеляииялык наразылыкбілдіру күкығы онын істі карауға 
катысуына байланысты емес, ол К,Р АІЖК, 332-бабыиаа карас- 
тырылган.
Заиды күшше енген сот шешімдеріне үсыныстар әкелуғе 
күкылы:
— Казакстан Республикасынын. Бас Прокуроры - облыстык 
кадағалау алкасына және оган тең соттарға, Қазакстан Респуб- 
ликасы Жоғарғы Сотынын кадагалау алкасына;
— Казакстан Республикасынын Бас Прокурорынын орын- 
басарлары — облыстык кадагалау алкасына және оған тен сот- 
тарга;
— облыс прокурорлары мен оған тен прокурорлар — облыс­
тык кадагалау алкасына жэне оган тен соттарга.
Наразылыкты Казакстан Республикасынын Бас Прокуроры, 
онын орынбасарлары, облыс прокурорлары мен оган тен про­
курорлар оз бастамаларымен де, тараптардын, сондай-ак аппе- 
ляциялык шағым жасауға күкылы іске катысушы өзге түлға- 
лардын өтініштерімен де бере алады.
Наразылык немесе шағым сотка тікелей алып келінеді, өкі- 
летті істі кадагалау тәртібімен карайды (КР АІЖК, 385-бап). Іске 
катысушы тараптардын өтінімдері (шағымдар, арыздар) нара- 
зьпыкка коса тіркеледі.
Шагым, наразылык істі кадагалау сатысында карағанға деиін 
оны берген адамнын істі кадагалау сатысында карайтын сотка 
тиісті арыз беру аркылы кайта шакырылуы мүмкін. Наразылык 
жоғарғы прокурормен кайта шакырылуы мүмкін. Наразылыкка 
кайта шакыру ту ралы сот іске катысушыларға хабарлайды Када-
63

галау шагымына, наразылыкка кайта шакыру істі кадағалау са- 
тысында токтатуға әкеліп соктырады.
Сондыктан да өзге тулғалардың мүдделері үшін кадағалау 
тәртібімен адам мен азаматтардын күкыктары мен бостандык- 
тарын і-актауға талап кою арызын беру прокурордын аткара- 
тын кызметі болып табылады.

жүктеу/скачать 12,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: