§ 2. Істі сот талкылауына дайындаудагы

өтінімі бойынша дәлелдемелерді талап етуде, сот төрешісі бір 
дәлелдемешн екінші дәлелдемеден артыкшылығы туралы пікір 
айтуіа күкығы жок (К.Р АІЖ К 170-баптыи І-бөліп).
Сот төрешісі жауап берушіге талаи кою арызының көшір- 
месін және оган коса тіркелген талап коюшынын талаптарын 
непздейтін кужаттарды тапсырады және бекітілген мерзімде 
талап кою арызына сьш-пікірін (карсылыгын) білдіруді және 
өз сын-гіікіріи (карсылыгын) непздеуге дәлелдемелер беруді 
үсынады. Жауаи берушішн гіікірі мен дәлелдемелерді бермеуі 
істегі бар дәледдемелербойынша істі карауға кедерп келтірмейді 
(КР АІЖК. 169-бап).
Кажет болғаи жагдайларда соттөрешісі жауап берушші ша- 
кырып алады, одан істін мән-жайлары бойымша жауап алады, 
талап коюга кандай карсылыктар бар екенін және бүл карсы- 
лыктардып капдай дәлелдермен расталуы мүмкін екепін анык- 
тайды; айрыкша күрделі істер жөнінде жауап берушіге іс бо- 
йыпша жазбаш а түсіш к беруді үсынады, онын іс жүргізу 
күкыктары мен міндеттерін түсіңдіреді. Жауап берушщен жау­
ап алу кезінде сот төрешісі жауап берушшен өзі мойындаган 
талаптарын және талап коюшыпын талаптарын (толыктай не- 
месе бір бөлігін) мойнына алмайтындығы туралы түжырымын 
корсете отырып, талап коюшы арызына карсы сын-пікірлерін 
жазбаша жазыгі беруді талап етеді (КР А ІЖ К 170-баптың 
1-бөлігінің 2-тармагы). Егерде талап коюшынып арызында жа­
уап берушіге коятын талаптардын бары, ал жауап берушінін оган 
карсы екешип аныкталса, онда сот төрешісі екі тарапты да ша- 
кырып, талап коюш ыга косымша талаптарды калай үсыну 
керектігі, жауап берушіге карсы талап кою арызын берудеп 
күкыктарын түсіндіреді. Мүндай жағдайда сот төрешісі талап 
коюшынып арызымен бір сот ісінде карау үшін, жауап беруші- 
ден карсы талап арызын кабылдауы тшс.
Сот төреш ісі іске тен талап коюшылардын. тен жауап 
берушілердін дербес талаптары жок үшінші түлғалардын кір\ і 
туралы мәселені, сондай-ак тністі емес жауап берушіні ауыс- 
тыру туралы мәселені шешеді (КР АІЖК 170-баптын 1-бөліпнщ 
3-тармагы). Егер де талап кою күкығына не барпык талап 
коюшьиіардын бәрі бірдей жауап берушіге тазап коймаған бол- 
са, сот мүндай түлғатарға сот ісінен кабьсгаанған талап кою ары- 
зы туралы хабарлап, оларға бірге талап коюшылар ретінде сот 
ісіне катысу күкыктарын түсіндіреді. Мүнлай жағдайда сот
201

төрешісі оларлын талап коюшы жағынан іске катысуларын лер- 
бес талаптары жок үшінші түлғалар репнде іс жүрпзу түрінле 
рәсімлеуі тиіс. Бірге талап коюшылардын келісімі» сп сот олар- 
ды іске катысуга тарта алмайды.
Дауға дербес талаптарын коюшы үшінші түлгалар істі сот 
талкылауына талкылау сатысында іске катыса алмайтынын есте 
үстаган жөн. Олар іс козгалып, бірінші сатьшагы сот шешім 
шыгарганга дешн бір немесе екі тарапка талап кою аркылы іске 
ене алады. ОСР АІЖК 52-бап.)
Дауга дербес талаптарын коюшы үипнші түлгалар талап 
етушіге немесе жауап берушіге талап кою аркылы өз бастама- 
лары бойынша іске катысуға күкылары бар. Дербес талаптар 
коймайтын үшінші тулғалар сот төрешісі немесе тараптардын 
бастамалары бойынша талап коюшы немесе жауап беруші жа- 
гынан іске катыса алады. Бүл түлғалар тністі тараптын күкыкта- 
ры мен мінлеттерін пайдалана алады, бірак талап кою арызы- 
нын негізін өзгертуге, койылган талаптардын көлемін үлғайтута 
немесе кшлрейтуге, талап кою арызынан бас тартута, талап кою 
арызын мойындаута, бейбіт келісім жacayfа, карсы талап коюта, 
шешімді мәжбүрлі түрде орындауды татап етуге күкылары жок 
(КРАІЖК 170-баптын 3-бөліп);
Ерекше даулар бойынша сот төрешісі lapamapf а мүндай дау- 
ларды аралык conapf а беру күкыктарын, осы іс-әрекетп жасау 
тәртібін және онын күкыктык салдарларын түснсдіреді (К.Р 
А1ЖК 170-баптын 4-бөлш). Дегенмен де бүл күкык түсінді- 
рілмеді деген тараптардын түжырымын істі сот таткылауына 
тиісті түрде дайындамау растауы тшс.
Істі сот талкылауына дайыюау барысында, сот төрешісі та- 
раптарға, іске мүдделі азамапар мен үйь^шрга істі караудын 
уакыты мен орны тураты хабарлауы тиіс.
Түлгаіарды сотка шакырту мен хабарлаудын тәртібі К.Р 
АІЖК 129-135-баптарынлааныкталған. Істі караула катысыбар 
барлык түлгаларга хабарлау және сот талкылауын уакытында 
және дүрыс өткізудін кажетп жаідай жасау соттын мінлеті бо- 
льш табылады.
К.Р А1ЖК 129-баптын 2 болігіне сәйкес, іске катысушы 
түлгалар, олардын өкіддері, куәгерлср, сарапшылар, мзмаңдар 
мен аудармашыларга сот отырысынын өтггін уакыты мен орны 
немесе жеке іс жүрпзу әрекеттерін жүрпзу хабарланады. Олар 
сотка сот хабарламасы немесе тапсырганы туралы ескерту хат 
аркылы, сонымен коса телефонограмма немесе телеграмма ар-
202

кылы жэне т.б. байланыс күраддарын колдану аркылы шакы- 
рылады (ҚРА1Ж К 170-баптыи 5-бөлігі),
Істі сот талкылауына дайындау кезінде куэгерлер сот оты- 
рысына шакырылмайды. Эдетте олар сотка істі заиды жэне 
негззді шешу үшін олардың жауаптары кажет болтан жагдайда 
шакырылады жэне баска дэлелдеу куралдарымен ауыстырылуы 
мүмкш емес. Куәтерлерді сот отырысына шакыру туралы 
мәсепені соттөрешісі тек өзі тана шешеді (КР АІЖК 170-баптын 
6-оөлігі).
Істі сот талкылауына дайындау кезінде сот КР АІЖК 91-ба- 
бына сәйкес, тараптардын өтінімі бойынша жэне оз бастамасы 
бойынша сараптама татайындайды, жазбаша жэне заттай 
дәледдемелердін орнын караулы, сонымен коса, іске маманды, 
аудармашыны 
(КР 
АІЖК 99-бап) шакыруды шешеді. С ап а 
күжапардың тым көптігінен, олар кэсшорыннын калыпты 
жүмыс істеуі үшін аса кажет болтандыктан, дәлелдемелерді со­
лка алып келу мүмкін болмайтындыктан жэне баска себептер- 
ден сотка әкелуге киындык тудыратын күжапарды карау мен 
зерпеу кажетпп жш туындайды, ал осы күжапардын алынган 
жэне куәландырылған көшірмелері дәлелдемелер ретшде 
жеткіліксізболады (ҚР АІЖК 84-бап). Мүндай жагдайлардасот 
жазбаша дәлелдемелерді түрган жерінде карап, зерпейді.
Соттөрешісі кейінге калдыру мүмкін болмайтын кезде, мы- 
салы, дәлелдеме тез бүзылатын тауар болатын болса, запай 
дәлелдемелерді карайды. Кажет болтан жагдайда, сот төрешісі 
кенес беру, түсіндіру жэне іс бойынша мамандандырылтан 
кемек беру үшін маман шакыру туралы мәселені шешуге 
шнлетп. Талап коюшьшан іс жүргізу тілін аудару туралы өтжіш 
келіп түскен жатдайда, сот отырысындаты істі жүргізуді аудар- 
машымен камтамасыз ету турапы үйгарым шыгарады. Дәлел- 
демелердш орнын карау кезінде кезінде суретке түсіру, бейне- 
таспата жазу колланылуы мүмкін, маман осы үшін шакырылады.
Аталган іс жүрпзу әрекеттері тараптардын катысуымен 
жүрпзіледі және әрбір жеке сот отырысында хапама толтыры- 
лып отырады (КР А1ЖК 255-бап). Сараптама татайындаттан 
жатдайда, істі сот талкылауына дайындау кезінде сот отыры- 
сының хапамасы толтырылмайды (КР АІЖК 170-баптын 7-9- 
оөлігі);
КР А1ЖК 57-бабына сәйкес, сот істі сот талкылауына да­
йындау тәртібімен сот отырысына іс бойынша корытынды беру
203

үшін мемлекетпк үйымдардын өкілдерін және жергілікті өзін- 
өзі баскару органдарын шакыру мәселесін шешуі тиіс. Тарап- 
тарлын өтінімі бойынша үйымлардан немесе азаматтардан 
дәлеллемелерталап етіледі (KJP АІЖК 170-бап І-бөліпнш 8-тар- 
магы);
Тараптар мен өкілдердін өздерше кажетп дәлелдемелерді 
сот-ка үсыну мүмкін болмайтын және киындыктудыруы мүмкін 
деп кауіптенуге негіздері бар арызларь; бойынша, сот КР А1ЖК 
74—76-баптарынын негізіндедәлелдемелерді камтамасыз ету ша- 
раларын колдануы керек. Соттөрешісі істі жүрпзу кезінде, мы- 
салы, тараптар мен үшінші түлгаларлан і үспнк алу, накты бір 
куәгерден жауап алу, жазбаша және іаттай дәлелдемелерді тек- 
серу, сарапшынын корытындысын а і\ кажетпп туыңдаса, және 
т.б. дәлелдемелерді камтамасыз ет\ і\ ралы үйгарым шыгарады.
Мұндай жағдайларда, егер ләлелдемелерді жинаудын іс 
жүргізу күралдары Казакстан Республмкасынын өзге ауданын- 
да, облысында немесе каласында болатын болса. сот төрешісі 
езге соттарга тапсырма жіберуге күкьілы (КР АІЖК 170-бап 
І-бөліпнін 10— 1І-тармактары); Тараптарды дәлелдемелермен 
камтамасыз ету немесе шет мемлекеттердегз лэлелдемелердз та- 
лап етуге көмектесу үшін соттөрешісі сол мемлекетке жіберетін 
сот тапсырмасы зуралы үйгарым шыгарады. Бүл үйгарымды шет 
мемлекет 1993 жылы 22-кантарда Минск каласыида Кдзакстан 
Республикасымен жасалган «Азаматтык, отбасылык жөне кыл- 
мысзъік істер бойынша күкыктык катынастар мен күкыктык 
көмектер туралы конвенпиянын* негізі бойынша орындайды.
Істі сот талкылауына дайыңдау кезінде сот терешісі талап 
етушшін өтініші бойынша К.Р АІЖК-нін 154-бабы 1-бөліпнж 
7-тармагына сәйкес онын берген арызын кайтару туралы дөлелді 
уйгарым шыгарады (КР АІЖК 170-баіпын 12-бөліп). Арьпды 
кайтарып беру, талап коюшынын мол жауап берушіге карсы 
сотка сол талаппен, сол непзде кайза талап кою арызын беруге 
кедерп бо;іа алмайды.
Істі сот талкылауына данындау бойынша сот төреішсінін 
каж ет іс жүргізу орекеттерже баска да орекеттерді жаікы 
зуга болады.

жүктеу/скачать 12,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: