Қожахметова К. Ж. п.ғ. д профессор Алматы қ
жүктеу/скачать 1,61 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сезім Сана Жеке Әрекет Құндылық
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №62009. 47 ОҚУШЫНЫҢ ӨЗІНДІК БАҒАЛАУЫ МЕН ИНТЕЛЛЕКТ ДАМУЫ Салғараева Г.И. -магистр, оқытушы (Алматы қ., ҚазмемқызПУ) Қазақстан Республикасының білім беруді дамыту тҧжырымдамасында: «Қазір педагогикалық қоғамдастықтың алдында білім берудің жаңа моделін қҧрудың, сынақтан ӛткізу мен енгізудің ауқымды міндеті тҧр. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағды, машыққа қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес әлеуметтік және кәсіби біліктілікке – ақпаратты ӛзі іздеп табу, талдау және ҧғымды пайдалану, жылдам ӛзгеріп жатқан бҥгінгі дҥниеде лайықты ӛмір сҥру және жҧмыс істеу болып табылады», - деп кӛрсетілген. Осы бағытта әдістемелік жҧмыстарды жҥргізуде тек қана пәнді терең әр мазмҧнды игеріп қана қоймай, ӛз ісіне сын кӛзбен қарай алатын, ӛз әрекетін бақылай және бағалай білетін ҧрпақ тәрбиелеу қажет. Қай уақытта болмасын бағалау жҥйесін жасау ӛте ӛзекті мәселе болып келеді. Оқу мотивацияларындағы бҧрмалаушылықтан оқушы жетістігінің динамикасын қадағалаудың обьективтілігіне деген кҥдіктен, оқушының мҧғаліммен, ата-анамен, ӛзімен ӛзінің қарым-қатынасының бҧрмалауынан баланың жҥйке жҥйесінің жҧқаруынан және мазасыздануынан жиі байқалатын дәстҥрлі бес балдық бағаның зиянын келтіретін нәтижесін болдырмау ҥшін оқушы жетістігін бағалаудың жаңа жолдары іздестірілуде. Оқушыға және ата-анасына қойылған бағасы тҥсінікті және маңызды бақылау мен ӛзіндік бағалау тәсілдерін оқушы алдын-ала меңгеруі қажет. Жалпы ӛзіндік жҧмыстар тек педагогикалық-психологиялық қана емес, әлеуметтік проблема. Осы тҧрғыда Т.А.Ильина «ҥлгеріміне қарамастан әрбір оқушының жеке мҥмкіндіктерін ашуға жағдай туғызу керек», - деп есептейді /1/. А.С.Лынданың пікірінше, ӛзіндік бақылаудың басты мазмҧнына ӛз әрекетін реттеу және жӛндеуде тҧлғаның белсенді қатысуы жатады. Бірақ ӛзіндік бақылауды осындай тар шеңберде қарастыру жеткіліксіз. Біздің ойымызша, оқушы белсенділігін оятумен бірге, оқушыны ӛзіндік бақылау қажетсінуге баулу, ӛзіндік бақылауға бейімдеу және қалыптастыру қажет /2/. Сӛйтіп, ӛзіндік бақылау білімді игерудің ғана емес, алған білімді пайдалана білу тҧрғысынан да білім алудан процессуалдық қырының жетілуіне жағдай туғызады. Бҧл жерде оқушы бҧрынғы тәжірибелеріне сҥйеніп, оқуды әрі қарай нәтижелі жалғастыруға мҥмкіндік беретін білім деңгейіне қойылатын талаптарды басшылыққа алып отырады. Ӛзіндік бақылау оқушының оқу-танымдық әрекетінің бағыттылығына қол жеткізеді, Себебі, оқу-танымдық әрекет кезінде оқушы ӛзіне қоятын талаптарды да реттеп отырады. Оқушының таным әрекетіндегі басты жетістіктері интеллектік даму болып табылады. Ал жетістікке жету оқушының ӛзіндік бағалауын қалыптастырудың басты шарты. Оқушының интеллектік дамуы мәселелері шетел және кеңес психологиясындағы зерттеушілердің еңбектерінде кӛрініс берген (А.Бине, Т.Симон. Фр. Гальтон, Л.Терстоун, К. Спирмен, Р. Кеттел, Дж. Гильфорд, Дж. Равен, Ж. Пиаже, В.Ю. Крамаренко, М.А. Холодная, Д.Б. Богоявленская және т.б.). Кеңес психологиясының белгілі зерттеушісі М.А. Холодная /3/ ӛз еңбектерінде интеллект ҧғымының табиғатын тҥсіндіретін тӛмендегі топтаманы ҧсынады: 1. Интеллект сана мазмҧнының ерекше формасы ретінде феномендік тҧрғыда тҥсіндіріледі. Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №62009. 48 2. Интеллект қоршаған орта талаптарымен, табиғи жағдайлармен ӛзара әрекетке тҥсетін бейімделу ретінде генетикалық тҧрғыда тҥсіндіріледі. 3. Интеллект әлеуметтену процесі сондай-ақ, тҧтастай мәдениетінің әсері ретінде әлеуметтік-мәдени тҧрғыда тҥсіндіріледі. 4. Интеллект тҧлға іс-әрекетінің ерекше формасы ретінде процестік-әрекеттік тҧрғыда тҥсіндіріледі. 5. Интеллект мақсатқа бағытталған оқыту ӛнімі ретінде білім беру тҧрғысында тҥсіндіріледі. 6. Интеллект ақпараттарды ӛңдеудің қарапайым процестерінің жиынтығы ретінде ақпараттық тҧрғыда тҥсіндіріледі. 7. Интеллект тҥрлі деңгейдегі таным процестерінің жҥйесі ретінде функционалды-деңгейлік тҧрғыда тҥсіндіріледі. 8. Интеллект психикалық белсенділікті ӛзіндік реттеу факторы ретінде тҥсіндіріледі. Осы кӛрсетілген топтамадағы интеллектіні психикалық белсенділіктің ӛзіндік реттеу факторы ретінде тҥсіну интеллект даму мен ӛзіндік бағалаудың байланысын психологиялық тҧрғыда зерттеуді талап етеді. Кеңес психологиясында ӛзіндік бағалау жайлы сҧрақтар теориялық- эмпирикалық деңгейде кӛп зерттелген (В.В. Столин, И.И. Чеснокова, А.В. Захарова, К.А. Абульханова, А.И. Липкина). Ӛзіндік бағалау кейбір зерттеулерде тҧлғаның тірегі деп қарастырылса, кейбірінде іс-әрекетті реттеуші ҧғымында қарастырылады (Л.И. Божович). Психология ғылымындағы ӛзіндік бағалауды қарастыратын эксперименттік зерттеулерде ол ӛзбеттілік, жеке тҧлғалық феномен, тҧлға мінез-қҧлқын реттеуші деп кӛрсетіледі (З.В.Кузьмина, Д.В. Демина, А.И. Липкина, М.И. Лисина, В.Ф. Сафин және т.б.). Батыс Европалық және американдық психологтар ӛзіндік бағалауды қоршаған әлеуметтік ортада бағдарлана алуды, сыртқы жағдайлар мен ішкі жағдайлардың келісімділігін қамтамасыз ететін механизм ретінде қарастырады. (З.Фрейд, К. Хорни, Э. Фромм, Г. Салливан). Белгілі кеңес зерттеушісі Б.Г. Ананьев ӛз еңбектерінде интеллект теориялары мен тҧлға теорияларының терең бірлігін кӛрсетеді. Бір жағынан қызығушылық, қажеттілік, ыңғайлану және басқа жекелік қасиеттер интеллект белсенділігін анықтайды деп есептеген. Екінші жағынан, тҧлғаның мінез- қҧлықтық қасиеттері және мотивтер қҧрылымы оның шындыққа объективті қатынасы дәрежесіне, болмысты тану тәжірибесіне және интеллектінің жалпы дамуына тәуелді болып келеді. /4/. Ӛзіндік бағалау адамның ӛзіне сындарлы кӛзқараспен қарап, ӛз мҥмкіндігін ӛмір талабына сәйкес бағдарлай білуі, ӛз мақсатын нақтылау, ойын тҥйіндеу қабілеттілігі. Ӛзіндік бағалау адамның ӛзіне деген сенімін арттырып, рухани ҥйлесімділігін дамыта отырып, рухани қажеттіліктерін қанағаттандырады. Рухани ҥйлесімділік тҧлғаның интеллект деңгейі жеткілікті тҧрғыда дамыған жағдайда туындайды. Ал, рухани қажеттіліктер тҧлғаның шығармашылық – тәлімдік және мәдени-әлеуметтік қажетін қанағаттандыратын қҧндылықтарға деген ынталылық. Рухани қажеттілік – идеяның, тҥсініктің, ҧғымның ӛмірлік мағынасын жҥйелеуге деген қҧштарлық, интеллекттің, сезімнің, еріктің қызметін реттеуге және игеруге бағытталған тҧлға мен ҧйымдасқан топтың бағдарлы қызметінің кӛрінісі, сананы ӛндіруші және ӛркениетті жалғастырушы рухани мҧқтаждықтар /5/. Яғни, рухани қажеттіліктерді қанағаттандырған жағдайда, оқушының бойында интеллект деңгейі қалыптасады. Оқушының ӛзіндік бағалауы негізінен ішкі сезімдерден туындайды. Оқу процесінде ӛзінің таным әрекетіне қанағаттануына, талапқа сай тапсырмаларды Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №62009. 49 орындауына орай оқушыда жағымды эмоциялар кӛрінеді. Осы орайда, интеллекттік сезімдерге тоқталамыз. Интеллектік сезімдер деп оқушының танымдық әрекеті прцесінде туындайтын әсерленуді атайды. Интеллектік сезімдерді туындататын проблемалық ситуациялар болып табылады. Жетістік немесе сәтсіздік интеллектік әрекеттерді жеңілдете немесе қиындата отырып, оқушыларда тҥрлі әсерлер ретінде кӛрінеді. Интеллектік сезімдер таным әрекетімен қатар жҥреді және ойлаудың жылдамдығы мен ӛнімділігін кҥшейтеді. Интеллектік сезімдердің пайда болуы таң қалуда, білуге қҧштарлықта, тапқан шешімі ҥшін қуанышта, ӛзіне сенімділігінде кӛрінеді. Интеллектік сезімдерге жаңаны жалпылау сезімі жатады. Ол әрқашан жаңаны іздеу болып табылады. Белгілі зерттеуші Б.И. Додонов /6/ ӛз еңбектерінде бҧл сезімдерді жаңа ақпараттарды алуға деген қажеттілікте ғана емес, сондай-ақ, «когнитивті ҥйлесімділік» қажеттіліктерімен де байланыстырады. Мҧнда жаңа, белгісіздік ішінен таныс, әдеттегіні іздеп табу тҥсініледі. Белгілі зерттеуші Альберт Эйнштейн бҧл талаптануды «таңқалудан қашу» деп тҥсіндірген. Ӛзіндік бағалау арқылы оқушы мінез-қҧлқын реттейді. Оқушының ӛзіндік бағалауы қалай жҥзеге асады? Оқушы бірлескен іс-әрекет және қарым-қатынас нәтижесінде қалыптасады. Оқушы танымдық әрекетке араласа отырып, қарым- қатынаста бағдарланады және қоршағандардың кҥтулерімен салыстырады. Ӛзіндік бағалау мен интеллектік дамуға әсер етуші факторлардың біріне оқушының талаптану деңгейі жатады. Талаптану деңгейі оқушының ӛз қабілеттеріне деген сеніміне тәуелді болады және белгілі бір ортаның мойындауын қажет етеді. Белгілі бір танымдық әрекеттерді орындауда байқалатын интеллект деңгейі ӛзіндік бағалауда кӛрініс береді. Талаптану деңгейі – бҧл тҧлғаның тілек ететін деңгейі болып табылады. Ӛзіндік бағалау жоғары болса, оқушы ӛз принциптерін басшылыққа ала бастайды. Ӛзіндік бағалау жоғары болған сайын ӛз принциптерін ғана басшылыққа алып, ортаның пікіріне тәуелсіз болады. Ӛзіндік бағалау мен талаптану деңгейі тҧлғаның жан дҥниесін айқындай және ӛз дамуында қиындықтарға кездесе отырып, ӛзгеріске оңай беріле қоймайды. Бірақ, тҧлғаның ӛзіндік бағалауы жаңа әрекет барысында ғана радикалды қозғалысқа келуі мҥмкін. Осы жерде айта кететін жайт, интеллект даму мен ӛзіндік бағалаудың байланысына қозғалмалылық тән. Кез-келген жаңалық ашу, ортаға бейімделу интеллектік дамуға және ӛзіндік бағалауға алып келеді. Жалпы ӛзіндік бағалау тҧлғаның айналасындағылармен қарым-қатынасы, ӛзіне сын кӛзбен қарауы және талап қоя білуі, жетістікке немесе сәтсіздікке қалай қрайтыны арқылы айқындалса, интеллект даму тҧлғаның белгілі бір әрекетті орындау барысындағы жетістікке жету деңгейі арқылы белгіленеді. Сондықтан, тҧлғаның жетістікке жету немесе сәтсіздікке ҧшырау деңгейі ӛзіндік бағалаудың кӛрсеткіші болып табылады. ӘДЕБИЕТТЕР 1.Ильина Т.А. Педагогика: Курс лекций. Учебные пособие для студентов пединститутов. М., «Просвещение», 1984. 2. Лында В.С. Дидактические основы формирования самоконтроля в процессе самостоятельной учебной работы учащихся. М., 1979. 3. Холодная М.А. Психология интеллекта. – СПб.: Питер, 2002-264с. 4.Ананьев Б.Г. О проблемах современного человекознания. – СПб.: Питер, 2001. – 272 с. Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №62009. 50 5. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми тҥсіндірме сӛздігі: Педагогика және психология. – Алматы, «Мектеп» - 2002. – 260 б. 6. Додонов Б.И. Эмоции как ценность. – м., Политиздат, 1987. – 272 с. ТҤЙІНДЕМЕ Мақалада оқушының ӛзіндік бағалауы мен интеллектік дамуының байланысы қарастырылған. РЕЗЮМЕ В статье рассматривается взаимосвязь интеллектуального развития и самооценки учеников. ТҰЛҒАНЫ РУХАНИ ҚҰНДЫЛЫҚТАР АРҚЫЛЫ ТӘРБИЕЛЕУ Стамғали Д.Қ. (Атырау қ. Атырау облыстық кадрлар біліктілігін арттыратын және қайта даярлайтын институт директорының орынбасары) Қазіргі уақытта дҥние жҥзінде аса кҥрделі ғаламдану процесі іске асуда. Ғаламдану процесінде қуатты елдердің ықпалы басқа елдер арасында кҥшейе тҥседі. Бҥгінгі таңда Қазақстан білімі әлеуметтік мәдениет пен рухани қабілеттің бірі ретінде қоғам мен тҧлға менталитетіндегі жеткіншектер мен ересектердің қҧндылық бағдарындағы ӛзгеріске байланысты жаңа даму кезеңін бастады. Осы жаңа жолды іздестіру екі бағытта жҥзеге асуда. Жеке тҧлғадан да жоғары мәні бар қазақтың дәстҥрлі ҧлттық қҧндылықтарын қалыптастыру жолы және адамның тҧрмыс қарекетін батыстың қҧндылық бағытымен ҧлғайтып, жетілдіре байланыстыру. Жалпы адамзаттық қҧндылық ХХІ ғасырда ғана жер бетіндегі бҥкіл адамзаттық тҧтастық идеясына айналуда, оның дәлелі - Қазақстан Республикасы Парламентінің әлем парламентарийлеріне «ХХІ ғасыр Бейбітшілік пен Адамгершіліктің жҥз жылдығы болуы тиіс!» деген қаулысының негізгі тҧжырымдамасы болашақ ҧрпақтарымыздың ӛмір салтын рухани қҧндылықтар негізінде қҧруы қажеттігі атап кӛрсетілген. Әлемдегі ең ірі мемлекет ретінде Қазақстанда тәрбие мен білім беруде ӛз азаматтарының бойында ҧлтаралық қатынастың жоғары мәдениетін қалыптастыру, қазақстандық патриотизм, ҧлттар достығы, әдет-ғҧрыптарды қҧрметтеу мен аялау, басқа да халықтардың дәстҥрін сыйлау, қазақ халқының рухани қҧндылығын қастерлеуі тиіс. Қ.Р. Президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2030» Қазақстан халқына Жолдауында: «Ел келешегі жас ҧрпақ тәрбиесіне тікелей байланысты» -деп атап кӛрсетті.Ел басы ӛз сӛзінде «Біз демократия мен нарықтық экономиканы принципті тҥрде жақтаймыз. Алайда, әр қоғамның ӛзіндік ерекшеліктері бар, ол қалайда ескерілуге тиіс қайталанбас этномәдениетке, діни, тарихи қасиеттерге ие. Ал енді кімде-кім мҧны тҥсінбесе, кімде-кім етжақындық және рухани тҧрғыда ӛз халқының мәдени кейпінде болмаса, онда ол ӛз тамырын ғана жоғалтып қоймайды, сонымен бірге одан кез келген мәдениет теріс айналады»-деп, біздің қоғам ҥшін кҥрделі мәселені кӛтерді. Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №62009. 51 Қазақстан Республикасының Білім беру тҧжырымдамасында «Бізге жаны да, қаны да қазақ, халықтың тілімен дінін, тарихы мен салт- дәсҥрін бойына сіңірген, туған жерді тҥлетуді, егеменді елінің еңсесін кӛтеруді азаматтық парызым деп ҧғатын ҧрпақ тәрбиелеу»-деп кӛрсетті. Қазіргі таңда бҥкіл адамзат ғылыми-техникалық жетістіктерді ӛз игілігіне пайдалануда бҧрын-соңды болмаған биіктерге кӛтерілуде. Қоғамның дамуына сәйкес тҧлғалық, рухани қасиеттерін қалыптастыруды әлеуметтендіруге сәйкес, ӛз ӛмірінің қҧндылығын дҧрыс тҥсіне алатын ерікті тҥлға тәрбиелеу кӛзделуде. Қазіргі қоғамның ӛзекті мәселелерінің бірі - әлеуметтік, экономикалық ӛзгермелі жағдайларда ӛмір сҥруге дайын болып қана қоймай, сонымен қатар оны жақсартуға игі ықпал ететін, рухани биік азамат, жеке тҧлғаны қалыптастыру. «Тәрбие адам етеді – тәрбиесіздік надан етеді»-деп халық даналығы айтқандай, дҧрыс тәрбие балаға ӛмір бойы азық. Сондықтан да, балаларды жан-жақты тәрбиелеу, бҥгінгі таңдағы аса кҥрделі де абыройлы міндеттердің бірі. «Тҧлға» - адамның келешек ӛмірінің қалыптасу жобасының келбеті. Адам тәрбие негізінде жетіліп, қалыптасады. Адам болашағын шешетін де тәрбие екендігі ежелден белгілі. Адам ӛмірінде тәрбие мәңгілік категория болса, оны ҧйымдастыру, жҥзеге асыру еш уақытта ескірмейтін, қайта уақыт озған сайын жаңарып, әрбір кезеңнің ӛз талабына сай жетіліп отыратын ҥздіксіз ҥрдіс деп тҥсінеміз. Ҧлттың болашағын ойлаған қазақ зиялылары мен ҧстаздар қауымы жастарды халқымыздың ежелден келе жатқан ҥлгі-ӛнегесі бойынша тәрбиелеуде, адамгершілікке бағытталған идеяларды басты назарда ҧстауда. Мҧнда тәрбие мен оқытудағы адамгершілікке бағытталған идеялардың ӛзі-қҧндылық. Қҧндылық – тәрбие мен оқытудағы адамгершілікке бағытталған мҧраттар (идеялар). Оларға шындық, қайырымдылық, ізгілік, тҧлға, еркіндік, махаббат, рухани байлық, шығармашылық, т.б. жатады. Қҧндылықтар-тек обьективті, яғни шынайы ғана болады, ол адамға тәуелді емес, солай болса да, субьективті, ӛйткені ол адам санасында орын алады. Қҧндылықтар сезім арқылы қабылданады, ал сана арқылы оны тҥсінуге болады, соның нәтижесінде тҧлға қҧндылықты игереді де, іс-әрекет етеді. Сезім Сана Жеке Әрекет Құндылық Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №62009. 52 Қҧндылықтар- сезіммен ақылдың ҧштасуын және сол арқылы адамның іс- әрекетін белгілейді. Қҧндылық субьектісі адамның әрекеті мен қалыптарының рухани және адамгершілік бағдары болады. Қҧндылықтардың негізгі кӛздері: ӛмірге деген ерік кҥші, табиғатты сҥю, адам және оның ӛмірінің мәнін тҥсіну. Бҧлардың арасында мәңгілік қҧндылықтар бар: -рухани (адамгершілік, еңбек, эстетикалық, экономикалық), -тарихи (идеологиялық, саяси, ӛмірлік-тәрбиелік бағдар, қҧндылықтары), -менталды-энтикалық (дәстҥрлер, салттар, ҧлттық мінез-ерекшеліктер). Рухани қҧндылықтар арқылы дамыған тҧлғаның кӛрсеткіштері: -басқаларға жанашырлық білідіру; -ӛзге адамға жақсылық тілеу; -адамдарға кӛмек кӛрсету; -айналадағы ӛмірді жақсартуға ҧмтылу;оны жҥзеге асыру; -ӛмір туралы мәселелер жайында толғану; -ӛмірдің мәнін іздеу, ӛзін-ӛзі дамыту, жетілу арқылы бҥкіл дҥниені жетілдіру. Бҥгінгі ҧрпақ бойындағы талай ғасырдан бергі тәлім-тәрбие мәйегін келешекке жеткізіп, оқушы бойында жалпы мәдени қҧндылықтарды қалыптастыруда, еліміздің әлеуметтік мәніне кӛз жіберіп, ӛнегелілік деңгейін кӛре біліп, нәр алу қажет. Қазақ елі этникалық, рухани жағынан сан ғасырлық мәдениет, салт- дәстҥрі, философиясын ойлау жҥйесі, даму тарихы бар ел. Еңбек тәрбиесі және ӛндірістік білім, дағды жетістіктерін жас ҧрпақ бойына дарытып, адамгершілік, имандылық рухында тәрбиелейтін дала зертханалары қалыптасқан. Рухани қҧндылық туралы кең толғамды идеяларды қазақ даласының ойшылдары Әбу-Насыр Әл-Фараби, Абай Қҧнанбаев, Ыбырай Алтынсарин, т.б. ғҧламалар еңбектерінде арқау етті. Ағартушалар еңбектерінде: халық бір кезеңнен екінші тарихи кезеңде ӛзінің қоғамдық және әлеуметтік тәжірибесін беріп отырады, ҥлкеннен кішіге, ҧрпақтан ҧрпаққа рухани байлықтар, рухани мҧра беріледі. Рухани мҧра-рухани қҧндылық. Рухани қҧндылықтарға Отанға, туған жерге деген сҥйіспеншілік, отбасын қҧрметтеу, әділдік, шыншылдық, ата мҧраға деген сый, дәстҥрлердің жандануы, басқа ҧлттардың мәдениетін қадірлеу, сенім жатады. Бір ғана ағартушы Абай Қҧнанбаевтың шығармасындағы негізгі қҧндылықтар: ар, намыс, ҧят. Арманы- ақыл, жігер, білім, әділ, адал АДАМ. Адамдық қасиет тамыры-арын сақтау. Негізгі ҧғымы-рухани байлық, денсаулық. Ҧраны –адам бол. Парасатылығы-ыстық қайрат, нҧрлы ақыл, жылы жҥрек. Салауаттылығы-ізгілік, адамгершілік, имандылық.. Ата бабамыздан қалған рухани мҧралардан ҧрпақтарымыз ең маңыздыларын қабылдайды. Бҧл тарихи ҥрдісті жалғастырушы халық, сонымен қатар, философ, тәрбиеші педагог. Халқымыздың кемеңгер ҧлы Мҧхтар Әуезов «Адам баласының жаман қҧлқы жаратылысынан емес, ӛскен орта, кӛрген ҥлгі-ӛнеге, білетіндігінен... кӛпшілікті адамшылыққа тәрбиелеу ҥшін жас буынды жақсылап тәрбиелеуді от басынан бастап және оны мектептегі тәрбиемен ҧштастыра отырып, ғҧлама даналар айтқандай, қандай қасиеттердің қажет екенін балаға дер кезінде сіңіруіміз керек.» Рухани қҧндылықтар арқылы тәрбиелеу жҥйесі жеке адамдардың нақты экономикалық, әлеуметтік-саяси, адамгершілік, эстетикалық және басқа қҧндылықтарды игеруіне, оларды сенімдеріне айналдыруына, сӛйте тҧрып, оларда Отанды дамытуға деген белсенді де жағымды қатынас қалыптастыруға арналған. Уақыт талабын және жоғарыда кӛрсетілген принциптерді ҧстана отырып біз тҧлғаны рухани қҧндылықтар негізінде тәрбиелеу мақсатын тӛмендегіше айқындадық: Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №62009. 53 *Балалар мен жастардың білімге, ғылымға деген ықыласын арттыру, олардың ақыл-ой қабілетіне, диалектикалық дҥниетанымын қалыптастыру, ӛмірлік мақсат мҥддесін айқындауға, жеке басының қасиеттерін дамытып, оны қоғам талабына сай іске асыруға кӛмектесу. *Ӛз Отанына деген сҥйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздерді қҧрметтеуге, ҧлттық дәстҥр мен әдет-ғҧрыптарды, ана тілін оқып-ҥйренуге, ӛз халқының ерлікке толы тарихына қҧрметпен қарауға тәрбиелеу. *Мемлекет заңдарын білу және оған сый қҧрметпен қарау, қоғамдық заң ережелерін бҧзушыларға, адамгершілікке жат кеселдерге қарсы кҥресуді әрбір жастың кҥнделікті мінез-қҧлқына айналдыру, ҧлттық намысы мол, жігерлі азаматтарды тәрбиелеу. *Салауатты ӛмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жастардың дене тәрбиесін дҧрыс жолға қою. *Ҧлттық мәдениет пен ӛнер негізінде жан-жақты эстетикалық тәрбие беру, сҧлулыққа, тазалыққа ҥйрету, кӛркемдік қабілетін дамыту. *Баланың жеке бас ерекшеліктерінің дамуына жол ашу, шығармашылық тҧлға қалыптастыру, нарықтық экономика заңдылығына бейімделген, демократиялық ашық қоғам принциптерін меңгерген жасӛспірімді тәрбиелеу. *Жер тағдыры мен ел тағдырының, табиғат пен адам ӛмірінің бірлігін терең сезінетін, табиғат әлемінің қадірін бағалай білетін, оны қорғай алатын азамат тәрбиелеу. *Оқушылардың бойына еңбектің адам ӛміріндегі мәні мен маңызын тҥсіндіру, шығармашылық еңбекті дамыту. Жеке тҧлғаның шығармашылық мҥмкіндіктері мен рухани қҧндылықтарын дамыту жҥйесі. Біртҧтас дҥниетанымын қалыптастыру Жеке тҧлғаның рухани қҧндылықтарын қалыптастыру Жалпыадамзаттық қҧндылықтар қалыптастыру Тән саулығы мен жан саулығын қалыптастыру Ӛзін-ӛзі дамыту, ӛзін-ӛзі әлеуметтендіру Интелект. Шығармашылық мҥмкіндікті дамыту Мәдениетін дамыту Ақыл-ой қабілетін дамыту Адамгершілікті, имандылықты дамыту Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы №62009. 54 Әрбір халықтың рухани азығының қайнар бҧлағы оның халықтық педагогикасы мен ҧлттық салт-дәстҥрлері болып табылады. Әдептілік, имандылық, мейірімділік, қайырымдылық, ізеттілік қҧндылықтары қалыптасқан халқымыздың осы асыл да абыройлы қасиеттерін жас ҧрпақтың ақыл-парасатына азық ете білу ҥшін, әрбір ҧстаз халық педагогикасын, сан ғасырларда қалыптасқан салт-дәстҥрлерді, әдет-ғҧрыптарды жан-жақты терең сіңірген, рухани жаны таза адам болуы шарт. Ол рухани-адамгершілік тағылымдарды ӛркениетті ӛмірмен, ӛркениетті елдер тәжірибесімен байланыстыра отырып, білім берудің барлық кезеңдерінде негізге алғаны жӛн. Сонда ғана ӛзінің міндетін айқын сезіне білетін, мінез-қҧлқы жетілген саналы адам қалыптасады. Қандай болмасын елдің ӛркендеп, дамуының тҥп қазығы сол елдің білім беру жҥйесі мен ғылымның нәтижелі екендігіне байланысты дейтін болсақ дамыған шет елдерде, соның ішінде ӛз елін, ӛз жерін, ҧлттық дәстҥрлерін ерекше қадірлеп, қастерлейтін халықтардың бірі Жапон елінің оқушы тәрбиесіне байланысты қандай іс-шара атқарылғанын қарастырып отырып біздегі тәрбие жҥйесіне кӛз жіберейік. Балаларға адамгершілік, эстетикалық және дене тәрбиесін беретін сабақтар біздің мектеп жоспарында: -1-4 сынып сабақтарының 18%-ын; -5-9 сыныптарды 15%-ын қҧрайды. Және 9-сыныпа міндетті тҥрде 17 пәннен дәріс беріледі, соның ішінде «технология», «дене шынықтыру» пәндері ғана оқытылады.Ал Музыка тек 1- 6сыныптарда ғана оқытылады. Ал Жапон еліндегі мектептерде балаларға адамгершілік, эстетикалық және дене тәрбиесін беретін сабақтардың -1-4 сыныптарда 22%-ын; -5-9 сыныптарды 28%-ын қҧрайды. 9 сыныпта 12 пәннен ғана міндетті тҥрде дәріс беріледі, соның ішінде «Адамгершілікке тәрбиелеу», «Музыка», «Ӛнер» «Дене шынықтыру» , «Ӛндірістік ӛнер және ҥй шаруашылығы» пәндерінен дәріс беріледі. Жапон елінде әсіресе қыз бала тәрбиесіне ерекше мән береді. Мектеп бітіргеуші қыз балаларға арнайы коллледждерде медбике, бала-бақша тәрбиешісі, білікті ҥй шаруашылығын жҥргізуші сияқты мамандықтар беріледі. Яғни баланы шынайы ӛмірге қҧндылықтар негізінде тәрбиелейді. жүктеу/скачать 1,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|