Танымдағы ақиқат мәселесі

Сонымен қатар, біз мына нәрсені ұмыт қалдырмауымыз керек. Дүниені зерттеуде 
адамзат шегіне жеткен ақиқатқа ешқашанда жете алмайды, өйткені, ол шексіз үрдіс. 
Сондықтан да, ақиқат жөніндегі ілімде оның объективтік, салыстырмалы, абсолютті, 
прагматистік, когеренттік т.с.с. жақтары ерекше бөлініп алып талданады. 
Объективтік ақиқат деп адам, я болмаса, адамзатқа тәуелсіз, яғни, заттың өзіндік 
қасиеттерін бейнелейтін білім мазмұнын айтамыз. Мысалы, айдың жерді айналып тұрғаны 
– объективтік ақиқат. Біз қандай әрекет жасасақ та, оны тоқтата алмаймыз, ол бізге тәуелсіз 
түрде өмір сүріп, жерді айналып тұр. 
Абсолютті ақиқат деп дүние жөніндегі толық сарқылып шегіне жеткен білімді 
айтуға болады. Алайда, Дүниенің іш және сырт жағына да шексіздігі бізді абсолюттік 
ақиқатқа жеткізбейді. Сонымен қатар, дүниені зерттеу жолындағы алынған объективті 
ақиқаттар бір-бірімен қосыла келе бізді абсолюттік ақиқатқа жақындата түсіреді. Ол – 
шексіз үрдіс деп те айтуға болар еді. 
Негізінен, адамзат қолы жеткен білім әрқашанда салыстырмалы десек те болғаны, 
өйткені, ол оның нақтылы- тарихи қалыптасқан іс-әрекетімен, яғни, сол заманның 
практикасымен шектелген. Мысалы, соңғы уақытқа дейін Марс планетасында су болды ма, 
я жоқ па? - деген сұраққа жауап бере алмадық. Өйткені, ол жөніндегі болжамдарды 
тексеретін дәрежеге жеткен жоқ едік. Енді, тек 2004 жылы ғана американ ғалымдары 
Марсқа жіберген ғылыми аппараттар арқылы онда өткен шақта су болғанын дәлелдейтін 
деректер алды. Олай болса, бұрын осы планетада өмір формаларының болғаны сөзсіз, 
өйткені, су бар жерде - өмір де дүниеге келеді. Мүмкін, вирустар, я болмаса кейбір 
бактериалар болған болар. Бұл болжам техникалық құралдар дами келе тексерілетіні сөзсіз. 
Екінші жағынан, дүниеге келген әр ұрпақтың білімінде ақиқат мен қатар әрқашанда жаңылу 
болатынын да ескеруіміз қажет. Келесі ұрпақ оның біршамасын тексеріп түзетсе де, 
ғылымды дамыту жолында ақиқат пен қатар жаңылу да болуы мүмкін. Осы тұрғыдан 
жаңылуды жалғаннан ажыратуымыз қажет. Егер ғылыми танымның қиындықтары кейбір 
жағдайда зерттеушіні ақиқаттан алшақтатып жаңылуға әкелсе, жалғандық - өтірік айтып 
адамды саналы түрде қисық жолға түсірумен тең, - дер едік. 
Когеренттік ақиқатқа келер болсақ, ол ғылымда ашылған жаңа деректердің негізінде 
жасалған белгілі бір тұжырымдардың бұрынғы өмір сүріп жатқан теорияға сәйкес келуі. 
Егер де жаңа ашылған ғылыми жаңалықтарды ескі теорияның шеңберінде түсіне алмасақ, 
яғни, олар бір-біріне когерентті болмаса, онда ғылымның сол саласында дағдарыс 
басталып, жаңа ізденістерге жол ашылады.
Батыс философиясында прагматистік (pragma, - іс, іс-әрекет) ақиқат деген де ұғым 
бар. Егер белгілі бір тұжырымды, я болмаса, көзқарасты басшылыққа алып жақсы, өзімізге 
пайдалы нәтижелерге жетсек, онда оны прагматистік ақиқатқа жатқызамыз, - дейді осы 
ағымның өкілдері. 
Ақиқат мәселесін талдай келе, оның әрқашанда нақтылығын ұмыт қылмаған жөн. 
Дүниеде абстрактылық, барлық жағдай мен уақытта пайдалануға болатын ортақ ақиқат 
жоқ. Бұл жөнінде Гегель былай әңгімелейді: адам өлтірген жас жігітті дар асуға алаңға 
әкеле жатыр. Алаңға жиналған халық оған тас лақтырып, неше-түрлі қарғыс сөздер айтуда. 
Осы кезде алаңда тұрған бір қыздың аузынан "шіркін, қандай сұлу жігіт еді", - деген сөздер 
шығып кеткенде, басқалар оған жекіп "қылмыскер қалай сұлу болады, сен не шатып 
тұрсың", - десе, екіншілер "қазіргі жастар бұзылған", - деген "терең" пікір айтады. Бұл, 
әрине, мәселеге абстрактылық тұрғыдан қарау деген сөз. Өйткені, алаңда тұрғандардың 
арасында ешкім де сол жігіттің адам өлтіруге қалай барғанын, мүмкін, оны байқамай, я 
болмаса, кездейсоқтық жағдайда жасағанын білмейді.
Енді философия тарихында кең орын алып, осы уақытқа дейін талданып келе жатқан 
"ақиқат пен сенім" мәселесіне көшейік. Өз уақытында Ибн-Рушд белгілі бір нәрсе жөнінде 
екі қарама-қарсы тұрған ақиқат айту мүмкін емес, ол – біреу, олай болса, ақыл-ой 
таразысынан өтуі қажет, - деген пікір айтқан болатын. Ф.Аквинскиге келер болсақ, ол, 
керісінше, сенім ақиқаты білім ақиқатынан жоғары, өйткені, ол Құдайдың аяны,- деген пікір 

ұстады. Бүгінгі таңда бұл мәселе "ғылым және мораль" мәселесіне айналды. Өйткені, 
адамзаттың әрі қарай өрлеуі моральдық құндылықтарға сәйкес келетін ғылым 
нәтижелерімен тығыз байланысты екенін баса айтуымыз қажет. Басқаша жағдайда, ғылым 
өз мән-мағынасын жойып, адамға қарсы тұрған зұлымдық күшке айналып кетуі мүмкін. 

жүктеу/скачать 1,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: