Жарықтандыру дегеніміз күннің жарық энергиясын және жарықтың жасанды көздерін қоршаған ортаны көру арқылы қабылдауды қамтамасыз ету үшін қолдану. Адам өзін қоршаған әлем туралы ақпараттың шамамен 90% ын көру арқылы қабылдайды, сондықтан өндірістік жарықтандыру дұрыс ұйымдастыру маңызды міндеттердің бірі. Көзге көрінетін сәулеленуді жарық ағыны, жарық күші, жарықтану және ашықтық сияқты өлшемдер сипаттайды. Жұмыс орнын рационалды жарықтандыру қолайлы жұмыс жағдайының негізгі элементтерінің бірі. Жарық дұрыс түспесе немесе жеткіліксіз түссе өндірісте қауіпті, зиянды факторлардың пайда болуына әкеледі. Ең қолайлы, комфортты, жұмыс жағдайы табиғи күн сәулесінің жарығымен қамтамасыз етіледі. Көздің көру қабілетімен тікелей байланысты жұмыстарда оптимальді жағдай жасау үшін жарықтану жүйесінің есептік сипаттамасы айналадағы жарықпен үйлесуі қажет.
Өндірістік жарықтандыру
Дұрыс жоспарланған және орындалган жарықтандыру, қалыпты
өндірістік істі қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Көп жағдайда адамкөзінің көру кабілетінің сақталуы, орталық жүйке жүйесінің жағдайыжәне өндірістік қауіпсіздікжұмысшылардың жұмыс істеу орындарынан жарықтандыру жағдайына тәуелді.Сонымен қатар жарықтандыруға еңбек өнімділігі мен шығарылатын
өнімнің сапасы да байланысты болады.
Өндірістік жарықгандыру, адамның еңбек эрекеті жағдайыныңэлементі. Жұмыс орнын дұрыс жарықтандыру адамның көру
қабылетін, жүйке жүйесінің қалыпты күйін сактауды жэне өндіріс үрдістеріндегі қауіпсіздікті қамтамасыз етеді.
Көрінетін жарық
Көрінетін жарық
Толқын ұзындығы 770-380 нм электромагниттік толқындар. Ол толқын ұзындықтары 10-340000нм шектелген элекгромагниттік спектрдің оптикалық облысына кіреді. Оптикалық облысқа көрінетін жарықтан бөлек ультракүлгін сәулелер (толқындарының ұзындығы 10-380 нм аралығында) жәнеинфрақызыл (жылулық) сәулелер (толқындарының ұзындығы 770-
340000 нм аралығында) кіреді.
Табиғи жарықтану
Аспанның тура жэне шагылған жарығы
есебінен жүзеге асады. Табиғи жарықталуды сипаттау үшін табиғи жарықталу коэффициенті (ТЖК) қолданылады.
ТЖК=Е /е100%
мұндағы:
Е - жұмыс орнындағы жарық, лк (люкс);
е - орташа бұлттану кезінде көшедегі жарық
Аралас және жасанды
Егер, тәуліктің жарық мезгілінде табиғи жарықтануу мөлшерге сәйкес болмаса, онда жасанды жарықтандырумен толықтырады.
Жасанды жарықталу электр шамдарымен жүзеге асады. Оның түрлері: жалпы, жергілікті, қосарланган
Техникалық шамалар мен өлшем бірліктері
Толқын ұзындыгы 10 Нм мен 340000 Нм аралығында жататын
электромагниттік спектрдің бөлігі, спектрдің оптикалық облысы деп
аталады. Ол толқын үзындығына байланысты 3 түрге бөлінеді:
340000-770 Нм инфрақызыл сәулелену, 770-380 Нм көрінетін
сэулелену, 380-1 ОНм ультракүлгін сәулелену. Спектрдің көрінетін
бөлігінде толқын үзындығының эр түрлі болуы, әртүрлі түс пен
жарық береді: күлгіннен (Я.=400 Нм) қызьшға дейін (Х=750 Нм). Көру қабілетінің ең жоғарғы сезімтапдыгы толқын үзындығының 555 Нм (сарғыш-көк) келеді де, көрінетін спектрдің шегіне қарай төмендейді
Сандық көрсеткіштер
Жарықтандырудың түрлері мен жүйелері
Өндірістік бөлмелерді жарықтандыру үшін (тікелей жэне
шагылысқан түрдегі) табиғи жарықты, электр шамдарын қолдану
арқылы жасалынатын жасанды жарықты жэне күннің жарық кезінде
(мөлшер бойынша жеткіліксіз) табиғи жарықты жасанды жарықпен
толықгыратын аралас жарыктандыру қолданьшады. Табиғи жарық спектрінде, жасанды жарыққа қарағанда, адам
организміне пайдалы ультракүлгін сәулелер өте көп болады жэне
табиғи жарық көру жұмыстарына қолайлы эсер етегін диффузия-
лығымен (таралуымен) сипатталады.
Жасанды жарықты, қабырғалардағы жарық ойықтары (терезелер)
арқылы қанағаттандыратын қабырғалық, аэрациялық жэне жиектік
ойықтар арқылы қанағаттандырылатын төбелік жэне осы екеуін
қосарлана пайдаланатын аралас деп бөледі.
Жасанды жарықты мөлшерлеу
Өндірістік жарықты жобалау құжаттарында СНжЕ II—4—79
сандық (ең аз жарық шамасы) жэне сапалық (көздің шағылысу
көрсеткіші жэне дискомфорт, жарық жыпылықтауының тереңдігі т.б.)
көрсеткіштері келтірілген.
Өндірістік жарықты жарық көзі мен жарыктандыру жүйесіне
байланысты бөлек мөлшерлеу қарастырылған.
Жарыктандыру мөлшерін анықтағанда көру жұмысының
дәлдігіне қарай жарықгандыру деңгейін көтеретін бірқатар
шарттарды ескеруге тура келеді.
Табиғи жарықты мөлшерлеу
Табиғи жарық өзінің жарықтандыруының өте кең шекарада өзгеруімен сипатталады. Бұл өзгерістер күннің жыл мезгілімен,метеорологиялық факторлармен: күннің бұлттануы, жер бетінің шағылыстыру қасиетімен т.б. шартталынады. Сондықтан табиғи жарықтың жарықтылық шамасын сандық көрсеткішпен беруте болмайды. Табиғи жарықты мөлшерлеу шамасы ретінде салыстырмалы шама — табиғи жарықтылық коэффициенті (ТЖк) қабылданған.
Жасанды жарықты есептеу
Есептің мақсаты жарық беру қондырғыларының өндірістік бөлмелердегі қажетті керекті жарықтылықты қамтамасыз ететіндей қажетгі қуатын анықтау.
Жарық беру қондыргыларын жобалау барысында, мынандай сұрақтарды шешу керек:
1 . Жарык көзінің турін таңдау;
2. Жарыктандыру жүйесін аныктау;
3. Жарық беру сипатына байланысты шам түрлерін таңдау;
4. Шамдарды бөліп орналастыру және олардың санын анықтау;
5. Жұмыс орнындагы қажетті жарықгылық мөлшерін анықтау.
