«калокагатия» (Тән сұлулығы мен жан сұлулығының үйлесімі) идеалы дүниеге келген болатын. "Калокагатия" термині өзінін амбиваленттілігіне байланысты этикада болсын, эстетикада болсын кең пайдаланылады, бұл ұғым Сократпен байланысты.
Сократтың ойынша әсемдіктің негізгі ұстанымы мақсаттылық. Әлем үйлесімге негізделген, әлемдегі әр заттың өз орны бар.
Навозная корзина — прекрасный предмет…, и золотой щит — предмет безобразный, если для своего назначения первая сделана прекрасно, а второй — дурно. Платонның айтуынша, катарсис жан-дүниені нәпсілік, ағзалық ниеттен арылту деген мағынаға ие, бірақ өнердің бәрі адамға пайдалы емес.
Аристотель де катарсисті өнердің эстетикалық пәрменді әсері деп танып, әсіресе трагедия жанрын адамның қорқыныш пен қайғыға ортақтасу сияқты қасиеттерінің нәтижесінде адам жанын бейқамдықтан, бойкүйездіктен арылтады деп қарады.
Мимесис (грек. еліктеу, подражание) адам өнері ғарышқа-макрокосмосқа бағыну, еліктеуінен, яғни мимезистен туады.
Целью трагедии является катарсис, очищение души через сопереживание героям; прохождение через кризис способствует возвышению души. Аристотель
«Прекрасное существует вечно, оно не уничтожается, не увеличивается, не убывает. Оно ни прекрасно здесь, ни безобразно там… ни прекрасно в одном отношении, ни безобразно в другом». Платон
Дін мен өнер байланысты, буддизмде мүсіндеу, безендіру өнері, исламда сәулет пен каллиграфия, қолөнер, христианда бейнелеу өнері мен мүсін өнері дамыған. Ислам әлемінде бейнелеу өнеріне тиым салынған, себебі кемелділік Құдайға ғана тән, оны қайталауға болмайды. Мешіттер салумен байланысты сәулет өнері, мешіттің ішкі қабырғаларын құран сөздерімен безендіру үшін каллиграфия дамыды, исламда мынадай эстетикалық категориялар қалыптасты: жамал-Құдайи кемелді әсемдік, мешіт күмбезі, жалал-құдайи асқақтық, мешіт мұнарасы, сифат-Құдай есімі, Адаб (әдеп) шариғатқа негізделген этикет.
Орта ғасыр мұсылман ойшылдары антикалық философияның тікелей танысып, оларды өз тілдеріне аударумен айналысты.
Омар Һайям —парсы математигі, ақын, философ. Жас кезінде жақсы отбасының тәрбиесінде болған, әрі өлеңге құмартып өскен, оның кейбір өлеңдері осы күнге дейін жеткен, еңбектері: «Алгебра мәселелерінің дәлелі» атты кітап. “Болмыс және борыш туралы трактат”, “Үш сауалға жауап”, “Жалпы ғылыми пән туралы ақылдың нұры”, “Өмір сүру туралы трактат”, “Наурызнама”, “Өмір сүрудің жалпылық қасиеті туралы трактат”, т.б. Салжұқ сұлтанының тапсыруымен күнтізбеге реформа жасады.
Хайям өлеңдері төрт жолмен шумақталып отырады, ол рубағи деп аталады, европа тілдерінде рубаи, рубаят дейді. Рубаи - мазмұны бай, сөзі аз, тілі көркем, лирикалық өлең.
Ол өнер-білімге жүгініп, ғылым шыңына шыға отырып, өзі имам болады, дінге соқыр сенуді сынға алады.
«Біз кетті деп дүние қағынбайды.
Із өшеді, еш адам сағынбайды.
Бізден бұрын өтіпті талай заман,
Өз жолынан табиғат жаңылмайды.
Надандар мешіт маңын жағалайды,
Өнер-білім қажет деп санамайды.
Жұмаққа үміт артып күн кешеді.
Ғалым адам ондайға қарамайды».
Әділетті болу үшін алдымен мейірбан болу керек.
Адамның санасы қаншалықты төмен болса, ол мұрнын соншалықты аспанға шүйіреді.
Ибн Рушд Испанияда туылған араб философы. Батыс Еуропада романдық аты Аверроэс. Аристотельдің еңбектеріне жазған түсіндірмелері арқылы бүкіл әлемге танылды. Әміршінің жеке дәрігері, бас уәзір қызметте болған ол қартайған шағында қудалауға түседі. Еңбектері отқа жағылады. Негізгі еңбегі: «Жоққа шығаруды жоққа шығару».
