Орындаған: Әлжапарқызы Инабат эко20-11
жүктеу/скачать 111,15 Kb.
|
1 2
| Ауыр маталдар.
Ауыр металдарға атомдық массасы 50 атом бірлігінен асатын немесе алтыдан аса тығыздықтағы қырық элемент жатады. Қауіпті ластаушылардың саны сыртқы ортадағы токсиндік, тұрақтылығын, жинақталуы мен аталған металдардың таралу масштабын ескергенде айтарлықтай аз. Ауыр металдар көптеген ферменттер құрамына кіріп биологиялық процестерге белсенді қатысады. Ауыр металдар тобы көбіне микроэлементтер түсінігімен сәйкес келеді. Элементтердің экзогендік, жоғары концентрациясына микроэлементтер термині жарамайды. Ең алдымен өндірісте кең ауқымда және көп мөлшерде қолданылатын металдар зиянды. Олар биологиялық белсенді және токсинді. Ауыр металдардың табиғи ортаға түсуі табиғи (тау жыныстары мен минералдардың үгілуі, эрозиялық процестер,жанартау атқылауы) және техногенді (пайдалы қазбаларды өндіру, өңдеу, жанармай жағу, көлік, ауылшаруашылығының әсері) болып екіге бөлінеді. Өндіру мен өңдеу табиғи ортаның металдармен ластанудың күшті көзіне жатпайды. Бұл өндірістердегі ластанушы заттардың қалдығы жылуэнергетика қалдықтарынана әлдеқайда аз. Металлургиялық емес өндіріс, нақты айтқанда көмірдің жануы биосфераға ауыр металадардың түсуінің басты көзі. Жанармай жануынан атмосфераға тасталатын қалдықтар ерекше маңыды. Мыс: сынап, кадмий, кобальт, мышьяктың мөлшері өдірілетін металдардан 3-8 есе көп. ЖЭС-ның бір қазаношағы көмірмен жұмыс істеп, атмосфераға жылына 1-1,5 т сынап буын шығарады. Атмосфера ауасында ауыр металдар органикалық және бейорганикалық қосылыс,шаң-тозаң және газ тәріздес түрінде болады. Осы орайда қорғасын, кадмий,мыс,мырыш аэрозольдері субмикронды диаметрі 0,5-1 мкм бөлшектерден 6 никель және кобальт аэрозольі ірі дисперсті бөлшектерден тұрады (1 мкм аса). Металлургия өндірісінде ауыр металдар қалдықтары көбіне ерімеген күйде болады. Ластаушы көзден жою мөлшеріне қарай ірі бөлшектер шөгіп,еритін металл қосылыстарының үлесі жоғарылайды. Металдардың максималды мөлшері белдемі ластау көзінен 2мкм жоғарыда болады. ХХ ғасырдың басында, ғылым мен техниканың дамуы өндіріс орындарының жедел өсуіне ықпал етті. Осыған орай алғаш рет қоршаған ортаға химиялық элементтердің түсуі мен таралуы, және олардың тірі ағзаларға зиянды әсерін жүйелі түрде зерттеу өзекті мәселелер қатарынан орын алды Қазіргі кездегі дүние жүзі ғалымдарының басты мәселелердің бірі-пестицидтерден кейін ауыр металдардың тірі ағзаларға әсерін әлсірету болып табылады. Ауыр металдардың қоршаған ортаға таралуы тек табиғи жағдайда ғана емес, сонымен қатар антропогенді жолмен де қарқынды түрде жүзеге асуда. Олардың қатарына өндіріс қалдықтары, тау-кен өндірісі, транспорт, түсті және қара металл өндіру, құрамында ауыр металдар кездесетін тыңайтқыштарды ретсіз пайдалану, жылу-электр орталықтары (ЖЭО) немесе жалпы урбанизацияны жатқызуға болады. Овчаренко М. М. (1995) мәліметтері бойынша жоғарыда келтірілген түсті металл балқыту заводтардан әр жыл сайын қоршаған ортаға – 154650 т. Мыс, 121500 т. Мырыш, 89000 т. Қорғасын, 12000 т. Никель, 765 т. Кобальт, 1500 т. Молибден, 30,5 т. Сынап, ал көмір және мұнай өнімдерін жағудан 1600 т. Сынап, 3600 т. Қорғасын, 2100 т. Мыс, 700 т. Мырыш, 3700 т. Никель және автотранспорт газынан 260000 тонна қорғасын бөлінеді, ал Новосибирскідегі Қоршаған ортаны қорғау комитетінің анықтауы бойынша ауаның ластануының 70 %-дан көбі автотранспорттан болса, 11 %-дайы ЖЭО үлесіне тиеді. Жалпы ауыр металл дегеніміз, салыстырмалы атомдық салмағы 40-тан, тығыздығы 5 гтекше см-ден жоғары химиялық элементтер. Ауыр металдарды улы элементтермен қоса есептегенде Менделеев таблицасының 23-дей бөлігі кіреді. Олардың ішінде кадмий, қорғасын және сынап элементтері ең улы ауыр металл болып саналады. 1980 жылғы UNESCO-нің шешімі бойынша бұған тағы сегіз элемент (V, Co, Mn, Cu, Mo, Nі, Zn, Cr) және үш металлоид (As, Se, Sb) қосылған болатын. Сонан соң олардың қатары тағы екі металмен толықтырылды (Tі, Sr). Осы элементтер тірі ағзаларға улы әсері жағынан мынадай кластарға жіктелген.Ауыр металдар өндірісінің географиясы: шикізат көздеріне бағытталуы ауыр металды кендердің қурамы өте көп болып келеді. Оларды тиімді пайдалану үшін шикізатты кешенді өңдейтін комбинаттар құрылған. Шымкентте қорғасыннан баска 14 түрлі өнім алынады. Ауыр металдарға күкірт ілесіп жүреді. Оның кендегі мөлшері 40%-ға дейін жетеді (Шығыс Қазақстандағы Николаев кеніші). Балқыту кезінде улы күкіртті газ пайда болады. Газды бөліп алып, оны күкірт қышқылына айналдырады. Бұның қоршаған ортаға тигізер зияны мол. Ауыр металдардың тағы бір ерекшелігі – құрамында пайдалы компоненттердің аз болуы. Сондықтан балқыту зауыттары шикізат көзіне таяу орналасады. Бұл – оларды орналастырудағы негізгі принцип. Ондай кендерді байыту үшін, әр компонентті біртіндеп ала отырып көп кезеңді флотация қолданады. Концентратты арнаулы пештерде балқытып, тазартылмаған металл алады. Оны шақпақтап (зиянды қоспалардан тазартып), таза шақпақталған металл алады. Біздің елімізде ауыр түсті металдарды – мыс жөне қорғасын-мырыш (полиметалл) өндірісі салалары шығарады. Концентраттағы металдың аз мөлшері (20-30%) мен энергияны аз қажет етуіне байланысты, мыс өндірісінің зауыттары шикізатқа таяу салынады. Мыс қоры Қазақстанның барлық аудандарында бар, ең үлкендері Орталық пен Шығыста. Қазіргі кезде елімізде мыс негізінен Жезқазған мен Балқаштың кен-металлургиялық комбинаттарында (КМК) өндіріледі. Бұл қос кәсіпорында мыс алудың барлық сатылары бар. Қорғасын және мырыш өнеркәсібінің ортақ шикізат базасы – полиметалл кендері бар. Ұзақ уақыт бойы олардың қоры жөнінен Шығыс пен Оңтүстік алда болды. Шығыстың кенінде қорғасынға қарағанда мырыш көп. Керісінше, Оңтүстіктің кенінде мырышқа қарағанда, қорғасын көп. Қорғасын, мырыш өнеркәсібінде концентраттың құрамында металл көбірек болады (45-65%). Біздің еліміздегі полиметалл ендірісінің басты ауданы – Кенді Алтай. Мұнда 3 ірі орталық бар – Зырян, Риддер жөне Өскемен. Олардың арасында өзіндік еңбек бөлінісі қалыптасқан. Оны Өскемен СЭС-ның арзан қуатына байланысты орналастырған. Бірақ ол қорғасын өндірісімен құрамдастырылған. Риддерде қорғасын мен мырыш өнеркәсібінің барлық кезеңдері— кенді өндіруден бастап, металл жөне қорытпа алуға дейінгі кезеңдер түгел бар. Еліміздің оңтүстігіндегі полиметалл өнеркәсібінің ірі орталығы- Шымкент. Мұнда да Өскемендегі сияқты өндірістің жоғарғы қабаттары жолға қойылған. Адамдардың шаруашылық қызметі қазіргі кезде биосфераны ластаушылардың негізгі көзі болып отыр. Табиғи ортаға күн сайын, сағат сайын өнеркәсіптің газ тәріздес, сұйық және қатты қалдықтары түсіп отырады.Осы калдықтардағы әр түрлі химиялық заттар ауаға, суға және топыраққа түсіп, бір трофикалық тізбектен екіншісіне өте отырып, соңынан адам организміне келіп түседі. Табиғи ортаны ластаушы заттар әр түрлі болып келеді. Ол заттар өзінің табиғатына, шоғырлануына және адам организміне әсер ету уақытына қарай әр түрлі жағымсыз нәтижелер туғызады. Осындай заттардың қысқа мерзімде болса да адамға әсері— адамның басын айналдырады, құсқысын келтіреді, тамағын жыбырлатып, жөтелтеді. Егер адам организміне осындай улы заттар көп молшерде әсер етсе қатты уланып есінен танады, тіптен өліп кетуі де мүмкін. Ондай улы заттарға ірі өнеркәсіптк қалалардың үстіне желсіз күндері жиналған қара түтіндер немесе өнеркәсіптік кәсіпорындардың қалдықтары мысал бола алады. Электр станциялары, түрлі-түсті металл өндіретін зауыттар, химиялық және мұнайды кайта өңдейтін кәсіпорындар атмосфераға үлкен түтін шығаратын мұржалар аркылы көптеген адам организміне зиянды улы заттарды ауаға шығарады. Қазіргі кезде ауаны ластайтын улы заттардың 150-ден астамы белгілі. Бұл заттар ауада күн сәулесінің әсерімен бір-бірімен реакцияға түсіп, жаңа косындылар түзеді. Өнеркәсібі дамыған елдерде ауаны ластаушы улы заттың бірі күкірттің қос тотығы (80з) коксохимия зауыттарымен, тау-кен өндіру және целлюлоза-қағаз өнеркәсіптерінің жұмысы нәтижесінде ауаға шығарылады. Олар ауада ылғалдың әсерінен күкірт қышқылына айналады. Құрамында күкірт кышқылы бар тұман немесе ылғалды ауа адамның, жануарлардың тыныс жолдарының кілегей қабаттарына, терісіне әсер етеді. Және өсімдік те көп зардап шегеді. Ауадағы күкіртті сутек адам организмін улап қана қоймайды, сонымен қатар адамдардың жүйке ауруларын туғызады. Ауадағы фторлы сутек өте улы. Азық-түліктің құрамындағы фторлы сутек адамды,жануарларды құстырып өте жаман ауру туғызады. Хлорлы сутек пластмасса қалдықтарын жақканда пайда болады. Осы газбен тыныс алғанда адамның тыныс жолдарының кілегейлі қабығын закымдандырып, өкпенің ісік ауруын туғызады. Қоңыр көмірді жағудың нәтижесінде ауаға күл бөлініп шығады. Ол ауылшаруашылығы мен орман өсімдіктеріне әсер етеді. Әсіресе, көкөніс, жеміс-жидек өсімдіктеріне де зиянын тигізеді Ластанған өсімдікпен қоректенген жануарлардың адамдарды организмдерінде физиологиялық өзгерістер болады. Цемент зауыттарынан шыққан цемент шаңдары топырақта калий, кальций, магний элементтерінің көбеюіне себеп болады. Ал фосфор зауытына жақын жерлерде фосфордың мөлшері көбейеді. Құрамында мырыш пен қорғасын бар металлургия зауытының калдықтары да өте улы әсер етеді. Осындай улы заттар жиналған өсімдікпен адам не жануар қоректенгенде олардың денсаулығына қауіп төнуі мумкін. Қазіргі кезде бізді қоршаған ортаның ластаушы көздері төмендегідей топқа бөлінеді: Физикалық ластану — радиоактивті заттар, электромагнитгі толқындар, жылу, шулар және тербелістер. Химиялык ластану – көміртегі өнімдері, күқірт, көмірсулар, шайыңды сулар, пестицидтер, гербицидтер, фторлы қосылыстар, ауыр металдар, аэрозолдар. Биологиялық ластану — ауру қоздырғыш бактериялар мен вирустар, құрттар, карапайымдылар, шектен тыс көбейіп зиян келтіретін жәндіктер. Эстетикалық зиян —_табиғаттың қайталанбас сұлу ландшафтарының бүліңуі, ормаң-тоғайлардың жойылуы, т.б. -Биосферадағы ластану процесін 3 кезеңге бөлеміз: 1)ластаушы заттардың таралуы; Сонғы жылдары атмосферадағы көміртегі оксидтері тез көбейіп өсімдіктерде жүретін фотосинтез процесі жылдамдатуда. Нәтижесінде, көміртегі оксиді әрбір 10 жыл сайын 2 %-ға өсіп, атмосферада жылу эффектісін туғызуда. Ал, жылу эффектісі өз кезе-гінде жер шары климатының орташа температурасын көтеріп, түрлі экологиялық апаттардың (мұхиттардың көтерілуі, ауа райының өзгеруі, кауіпті циклондар мен цунамилер, шөлейттену, өрттер, т.б.) тууына себеп болып отыр. Аталған газдармен қатар метан, азот оксиді, озон, т.б. газдар күн сәулесін жер бетіне кедергісіз жібергенімен, ал жер бетінен космос кеңістігіне кететін ұзын толқынды жылу сәулелерін өткізбей, көмір қышқыл газдарының қызып жалпы атмосфера шегінде жылу процесін тездетуде. Қоршаған ортаның химиялық ластануыньң кейбір түрлері казіргі кезде глобальды экологиялық проблемаларды туғызьш отыр. Олар жер шарындағы жиі-жиі байқалып отырған «Жылу эффектісі», «Озонның жұқаруы», «Кышқыл жауындар», «Фотохимиялық тұмшалар» және осылардың әсерінен туындайтын аурулар. 2. Фотохимиялык түмша. Атмосфера кдбатында азот оксид-тері, көмірсулар, озон, күннің радиациясының фотохимиялык, ре-акцияға үшырауы нәтижесінде пайда болатын улы түгін. 3. Қоршаган ортаның радиациялық ластануыРадиациялық ластанудьщ басқа ластанудан коп айырмашы-лыгы бар. Қысқа толқынды элекгромагаиттік сәуле шыгару мен зарядталган боліктерді боліп шыгаратын түрақсыз химия-лык элементтердің ядросы — радиоактивті нуклидтер. Радиациялык ластанудың негізгі квздері – альфа, гамма және бэта сиякты радиоактивті сәулелер. Ионданған сәулелер адам, Чернобыль ядролық апаты. Чернобыль апаты айналадағы орта мен халықтьщ денсаулытына кдтты эсер еткен, атом энергиясындағы ешуақытта болмаган апат. Чернобыль апаты кезінде атмосферага 50 МК радиоактивті заттар шытарылган және ауданы 3000 км болатын жерге таралган. Біздің республикамызда Семей ядролық сынақ аймағы жайында тоқгальш кетейік. Мүнда 40 жылдан астам уақыт ішінде 500-ден астам жер асты жэне жер бетінде түрлі жарылыстар болып, жарылған заттардьщ куаты Чернобыль апаты кезіндегі жа-рылгыш заттардьщ куатынан бірнеше мьщ есе асып кеткен. Осы жарылыстьщ 27-сі атмосферада, 113-і жер бетінде, ал калганы жер астында жүргізілген. Олардың радиоактивті калдықтары жарты миллион адамга зиянын тигізгені белгілі болып отыр. Семей полигонынан басқа Казақстан жерінде 27 әр түрлі термоядролық сынақгар өткізілетін әскери полигондар болтанын жасыруға болмайды. Олар негізінен Батыс Казакртандағы Азғыр, Тайсойған, Нарын полигондары. Күнделікті түрмыста да түрлі түрмыстық техникалардан, компьютерлерден, рентген агшаратгарынан да сэуле алады. Мысалы, адам баласы телевизор караудан бір жылда 0,5 мбэр сэуле алса, компьютер мен рентген аппараттарынан бір жылда 370 мбэр сэуле алады. Қоршаған орта ауыр металдармен ластануының популяциярға және жеке ағзаларға әсері. Ауыр металдардың табиғи ортаға түсуі табиғи (тау жыныстары мен минералдардың үгілуі, эрозиялық процестер,жанартау атқылауы) және техногенді (пайдалы қазбаларды өндіру, өңдеу, жанармай жағу, көлік, ауылшаруашылығының әсері) болып екіге бөлінеді. Өндіру мен өңдеу табиғи ортаның металдармен ластанудың күшті көзіне жатпайды. Бұл өндірістердегі ластанушы заттардың қалдығы жылуэнергетика қалдықтарынана әлдеқайда аз. Металлургиялық емес өндіріс, нақты айтқанда көмірдің жануы биосфераға ауыр металадардың түсуінің басты көзі. Жанармай жануынан атмосфераға тасталатын қалдықтар ерекше маңыды. Мыс: сынап, кадмий, кобальт, мышьяктың мөлшері өдірілетін металдардан 3-8 есе көп. ЖЭС-ның бір қазаношағы көмірмен жұмыс істеп, атмосфераға жылына 1-1,5 т сынап буын шығарады. Атмосфера ауасында ауыр металдар органикалық және бейорганикалық қосылыс,шаң-тозаң және газ тәріздес түрінде болады. Осы орайда қорғасын, кадмий,мыс,мырыш аэрозольдері субмикронды диаметрі 0,5-1 мкм бөлшектерден никель және кобальт аэрозольі ірі дисперсті бөлшектерден тұрады (1 мкм аса). Металлургия өндірісінде Ауыр металдар қалдықтарыкөбіне ерімеген күйде болады. Топыраққа түскен ауыр металдар негізінде оның беткі қабатында шоғырланады. Топырақта ауыр металдардың арылуы өте баяу. Топырақ қабатынан ауыр металдардың жарты мөлшеріне дейін арылуы Zn үшін – 70-510 жыл, Cd- 13-110 жыл, Cu – 310-1500 жыл, Pb- 740-5900 жыл қажет. Тағам өнімдерінде жиі кездесетіні қорғасын, ол күшті байқалатын кумулятивтік және токсикологиялық қасиетке ие. Қоршаған ортада қорғасын мөлшерінің жоғары болуы ең бастысы ауаның, топырақтың және судың техногендік ластануымен байланысты. Ластаушы көздері көмірмен, сұйық отынмен, антидетонатор-тетраэтилқорғасыны бар отынмен жұмыс істейтін энергетикалық қондырғылар болып табылады. Өндірістік қалалар мен аудандарда қорғасынмен ластану жоғары деңгейде. Металлургиялық зауыттардың, химиялық өндірістердің қалдықтары, автокөліктердің газдары топыраққа түсе отырып, тас жолдарының аймағындағы өсімдіктердің құрамында қорғасын мөлшерін он есеге дейін арттырады. Осы аймақтардың шөбін немесе пішенімен азықтанғанда мал организмінде қорғасынның жиналуына әкеледі. ГАЗДЫ ХРОМАТОГРАФТАР Газ хроматографы – күрделі газтәрізді заттарды монокомпоненттерге бөлу арқылы талдауға арналған құрылғы. Әрі қарай қоспаның құрамдас бөліктері сапалық және сандық сипаттамаларға талданады. Сонымен қатар кез келген физикалық және химиялық әдістерді қолдану арқылы зерттеулер жүргізілуі мүмкін. Егер хроматограф үлгіні элементтерге бөле алмаса, онда зат біртекті деп саналады. Газ хроматографтары хроматографияның құрамдас бөлігі болып табылады және фармацевтикадан тау-кен өнеркәсібіне дейін әртүрлі профильдегі зерттеу қызметінде кеңінен қолданылады. Газ хроматографы хроматографияның жалпы принциптеріне сәйкес жұмыс істейді. Бұл қоспаның элементтері екі фаза арасында бөлінгенін білдіреді: жылжымалы (элюент) және стационарлық. Газды хроматографқа газ немесе бу жылжымалы фаза ретінде әрекет ететін зерттеулерді жүргізу тән. Ең көп таралған элюенттерге гелий, сутегі және азот жатады. Қозғалмайтын фаза қатты (онда біз газды сіңіру хроматографиясы туралы айтып отырмыз) немесе сұйық зат болуы мүмкін (бұл жағдайда газ-сұйықтық хроматографиясы туралы айту әдеттегідей). Газ хроматографындағы қоспаларды зерттеудің өзі келесідей: Енгізу құрылғысын енгізу үлгісі. Зерттелетін заттың аз мөлшері арнайы диспенсердің көмегімен кіріс құрылғысына салынады. Мұнда сұйық үлгілердің булануы жүреді, содан кейін хроматографиялық колоннаға түседі. Қоспаны монокомпоненттерге бөлу. Элюент пен стационар фаза арасындағы заттардың сорбция-десорбция процестері бір уақытта жүріп жатқан кезде қоспа бөлек элементтерге бөлінеді. Монокомпоненттер мен тасымалдаушы газ детекторына көшіңіз. Мұнда тасымалдаушы газдан физикалық-химиялық қасиеттерімен ерекшеленетін заттар тіркеледі және олар электрлік сигналға айналады. Электрлік сигналды күшейту және оны аналогтық кернеуге түрлендіру. Бұл кезеңде деректер цифрланады. Хроматограмманы құрастыру. Жазғыш (әдетте ДК) сигналдың уақытқа қатысты графигін жасайды. Бұл график хроматограмма деп аталады. Газ хроматографы өте күрделі конструкцияға ие, мұнда әрбір элемент белгілі бір функцияны орындайды. Стандартты құрылғы келесі блоктардан тұрады: Тасымалдаушы газ көзі (элюент). Әдетте, тасымалдаушы газдың көзі ретінде жоғары қысымдағы 40 литрлік сығылған немесе сұйытылған газ баллоны пайдаланылады. Элюент ағынының реттегіші. Бұл элемент газ ағынын басқаруға және жүйеге кірісте қажетті қысымды қамтамасыз етуге жауап береді. Үлгі инъекциялық құрылғы. Ол арқылы үлгі бағанға беріледі. Хроматографиялық колонна – диаметрі ұзындығынан әлдеқайда аз ыдыстар. Дәл осы ыдыста күрделі қоспаның дифференциациясы жүреді. Детекторлар. Жүйенің шығысында заттардың концентрациясы жазылады және тасымалдаушы газдан өзгеше қасиеттер жазылады. Электрондық күшейткіш. Электрлік сигналды күшейту үшін қызмет етеді. Газ хроматографының конструкциясына сонымен қатар газ ағынын басқаруға жауапты шығын өлшегіш және хроматограмма құру үшін қызмет ететін тіркеуші бар. Заманауи құрылғыларда тіркеуші ретінде ДК жиі пайдаланылады, көбінесе рекордер. 1 – тасымалдаушы газ көзі; 2 – жылжымалы фазалық ағын реттегіші; 3 – үлгіні енгізу құрылғысы; 4 – баған; 5 – детектор; 6 – электрлік күшейткіш; 7 – тіркеуші; 8 – шығын өлшегіш. Хроматографиялық бағандарды хроматографтың маңызды элементтерінің бірі деп санауға болады. Зерттеу кезінде түтіктер стационарлық фазамен толтырылады. Заттың компоненттерге бөлінуі хроматографиялық колонналарда дәл жүреді. Бағандардың екі түрі бар: Қапталған – үлкен диаметрлі түтіктер (шамамен – шамамен 2 мм), олар адсорбентпен алдын ала толтырылған. Мұндай бағандарды дербес жасауға болады, олар «толтырылған» деп те аталады. Капиллярлы – қуыс немесе ашық бағаналар. Олар диаметрі шағын (әдетте 0,53 мм, 0,32 мм, 0,25 мм, 0,1 мм) капиллярлардан тұрады. Диаметрдің аздығына байланысты диффузия нәтижесінде шыңдардың таралуы айтарлықтай төмендейді, бұл тиімділіктің жоғарылауын білдіреді. Капиллярлық колонналарды қолдану талдау уақытын қысқартуға және заттардың құрамдас бөліктерге дифференциациясын жақсартуға көмектеседі. Газ хроматографтарын қолдану әртүрлі салаларда, медицинада және сот сараптамасында өзекті болып табылады. Мұндай хроматографтардың көмегімен олар әдетте мыналарды зерттейді: Жану өнімдері. Әртүрлі отын түрлерін пайдалану кезінде түзілетін жану өнімдерін талдауға болады. Өнеркәсіптік пештердің, пештердің, бу генераторларының және т.б жұмыс нәтижелері Газ хроматографының көмегімен техникалық құрал-жабдықтардың жұмыс нәтижелерін талдауға және бақылауға болады. Ауа құрамы. Әдетте шахталардағы, қоймалардағы және өндірістік үй-жайлардағы ауаны зерттеңіз. Дәрілер. Біз дәрілік заттардың сандық және сапалық құрамын талдау туралы айтып отырмыз. Қорытынды: Қорытындылай келе, атомдық абсорбциялық талдауға арналған аспаптар – атомдық абсорбциялық спектрометрлер. Олар өлшеу жағдайларының қайталануын, үлгілерді автоматты түрде енгізуді және өлшеу нәтижелерін тіркеуді қамтамасыз ететін дәлдігі жоғары автоматтандырылған құрылғылар . Атомдық абсорбциялық спектрометрия сұйық заттармен жұмыс істеу үшін ең кең таралған. Осының негізінде талдау үшін келесі операциялар орындалады : Сынамаларды іріктеу жүргізіледі (заттың бір бөлігі талдау объектісінен алынады, ол оның химиялық құрамын барынша толық көрсетеді) Зерттелетін элементті ерітіндіге ауыстыру үшін қолайлы еріткіштерде ерітілген қатты үлгіден белгілі бір үлгі алынады. Сұйық үлгіден бекітілген аликвот алынады және сол принциптер бойынша жұмыс ерітіндісі талдауға дайындалады. Ауыр металдар – тығыздығы темірдің тығыздығынан (7,874 г/см3) артық болатын түсті металдар тобы. Оларға мырыш, қорғасын, қалайы, марганец, висмут, мыс, сынап, сүрме, никель, кадмий жатады. Ауыр металдардың көптеген қосылыстары, әсіресе, тұздары организм үшін зиянды. Олар тағам, су, ауа арқылы ағзаға түскенде ыдырамайды, кейбір органдарды (бүйрек, бауыр, буын, т.б.) жиналып, денсаулыққа қауіп төндіреді. Сондықтан Ауыр металдардың қоршаған ортадағы мөлшері белгіленген шамадан аспауы керек. Көптеген ауыр металдар, олардың ішінде қорғасын, кадмий, хром, никель, сынап улы заттардың қатарына жатады. Олар тірі организмдерде жинақталып, ұзақ уақыт бойы сақтала алады және аккумуляцияланған у ретінде әсер етеді. Бұл заттардың тірі организмдердегі концентрациясы қоршаған ортадағы концентрациясынан 100-1000 есе жоғары. Энергия үнемдеуші шамдардың қоршаған ортаға, денсаулыққа әкелер зиянын көпшілік біле бермейді, білседе істен шыққан шамдарды арнаулы орындарға өткізбейді. Люминесцентті энергия үнемдейтін шамдардың әдеттегі қолданылып жүрген шамдарға қарағанда үлкен айырмашылықтары бар. Біріншіден, тоқ көзін 5 есе үнемді жұмсайды, екіншіден жұмыс істеу уақыты 20 есе ұзақ. Бірақ, бұл энергия үнемдеуші шамдардың бір үлкен кемшілігі, шыны іші сынап буымен толтырылған. Әрине, ол шамдарды қолданғанда ағзаға әкелер ешқандай зияны жоқ, бірақ ол сынатын болса немесе істен шығып қоқыс жәшігіне лақтырылса, онда шынысы сынып, сынап буы ауаға тарайды. Сынап буы қауіпті улы заттардың жіктелуінде «А» тобына жатады, яғни өте улы зат. Сынап буы иіссіз зат, концентрациясы небәрі 0,25 мг/м3 сынап буы бар ауамен тыныс алған кезде, сынап буы өкпеде қалып қойып, сонда жиналады. Ал егерде сынап буының концентрациясы одан да көп болса, теріден тікелей сіңіп, жалпы қан айналымына енеді. Сонымен қатар, бауыр, бүйрек, ішек құрылыстары мен жүйке жүйелерін зақымдайды. Сынаптың ауадағы ең жоғарғы мүмкін концентрациясы 0,0003 мг/м3 болса, ал энергия үнемдеуші шамдардағы сынап мөлшері 1-70 мг дейін болады. Егер Қазақстан да, басқа дамыған елдер сияқты, энергия үнемдеуші шамдарға көшетін болса және энергия үнемдейтін орындар көбейсе (мысалы, былтыр Шымкент қаласында энергия үнемдейтін өндіріс орны ашылғанын есепке алатын болсақ), онда сынаптың ауадағы мөлшері қанша есе өсетінін байқау қиын емес. Газ хроматографы – күрделі газтәрізді заттарды монокомпоненттерге бөлу арқылы талдауға арналған құрылғы. Әрі қарай қоспаның құрамдас бөліктері сапалық және сандық сипаттамаларға талданады. Сонымен қатар кез келген физикалық және химиялық әдістерді қолдану арқылы зерттеулер жүргізілуі мүмкін. Егер хроматограф үлгіні элементтерге бөле алмаса, онда зат біртекті деп саналады. Газ хроматографтары хроматографияның құрамдас бөлігі болып табылады және фармацевтикадан тау-кен өнеркәсібіне дейін әртүрлі профильдегі зерттеу қызметінде кеңінен қолданылады. Пайдаланылған әдебиеттер: https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BE%D0%BC%D0%BD%D0%BE-%D0%B0%D0%B1%D1%81%D0%BE%D1%80%D0%B1%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B8%D1%8F https://zharar.kz/amp/piece/20850 https://www.meta-chrom.ru/company/articles/gas-chromatographs/ https://cyberleninka.ru/article/n/atomno-absorbtsionnoe-opredelenie-tyazhelyh-metallov-v-pochvah-s-ispolzovaniem-elektrotermicheskogo-atomizatora/viewer https://www.sgs.ru/ru-ru/news/2018/09/analiz-pochvy-na-tyazhelye-metally жүктеу/скачать 111,15 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2