Орындаған: Жанаберген Қарақат



Pdf көрінісі
Дата09.05.2023
өлшемі0,95 Mb.
#91330
Байланысты:
15 апта.Морф



МОДАЛЬ СӨЗДЕР
ОрындағанЖанаберген Қарақат
Қтә-203


2
МОДАЛЬ
Модаль, модальность термин латынның мере деген сөз нен алынған.
Айналада үнем болып отыратын әр алуан құбылыстар, өм рдег сан-сала
болмыс түрлер , белг л б р заттың сын қимылы, с-әрекет сөйлемде
жалпы жалаң хабар түр нде ғана айтыла салмайды. Сөйлеуш н ң осы хабар
туралы п к р , яғни сөйлем мазмұнының ақиқат шындыққа қатынасы
жөн ндег оның көзқарасы, әдетте қоса бер л п отырады.


3
Модаль сөздер төрк н соңғы кезде ғана сөз болып жүр. Е.И.Убрятова, Н.А.Баспанов,
Н.Ж.Дмитриев, А.Н.Кононов, В.В.Виноградов т.б. ғалымдар сөйлеуш адамның п к р н б лд рет н
сөздерд жеке тақырыпша ет п алып, бөлек талдайды.
Модальдық реңк одағайларда да, қыстырма сөздерде де, сұраулық шылауларда да кездесед .
Б рақ бәр н модаль сөз деуге болмайды. Сөйлем мазмұнының ақиқат шындыққа қатынасы
жөн ндег сөйлеуш н ң п к р н б лд рет н мұндай арнаулы сөздерд модаль сөздер дейд
(
п к рлеуш сөздер деуге болады.) 


3
Сөйлеуш адамның сөйлем мазмұны жөн ндег п к р н б лд ру үш н қолданылатын осындай
арнаулы модаль сөздер өздер н ң құрамы жағынан түрл -тшүрл болып келед . Модаль сөздер
өздер н ң лексикалық және грамматикалық белг лер не қарай ес м сөз табынан да, ет ст ктен
де, комекш сөзден де кейб р басқа сөз таптарынан да бола беред . Мысалы, мүмк н шамасы,
рас, әрине, тәр зд , зайыры, әлбетте, бәлк м – синтаксист к функциясы жағынан қыстырма
сөздер. Ал мағыналық ерекшел г жағынан Яғни сөйлемдег ой жөн нде сөйлеуш н ң п к р
қандай – мақұлдай немесе күд ктене не б ржола айта ма, әлде нық сен мд л к б лд ре ме – осы
тұрғыдан алғанда бұлар – модаль сөздер. Өйткен кей нг жылдардағы көптеген
лингвистикалық әдебиеттерде сөйлеуш адамның сөйлем мазмұны, яғни ондағы айтылған ой
жөн ндег күд г н я болжамын, мақұлдау п к р н немесе қалауын, не оның нық сен м н осылар
тәр зд басқа да п к р н б лд рет н сөздерд модаль сөздерге жатқызады.


Әртарап сөздер (баржоқазкөп,
қажеткеректи смүмк н)
Бейтарап сөздер (бәлкиәрине,
бәсеәйтеу рәлбеттебәлк м,
с рәтег
4
МОДАЛЬ СӨЗДЕР СИНТАКСИСТІК ҚЫЗМЕТІНЕ
ҚАРАЙ ЕКІГЕ БӨЛІНЕДІ.:


4
Әртарап сөздерд ң сөйлемдег  қызмет :
Бастауыш қызмет н атқарадыКөп қорқытады.
Баяндауыш қызмет н атқададыБайдалыға соларды салу қажет.
Толықтауыш қызмет н атқададыБұл нәрсе б р керекке жарар.
Анықтауыш қызмет н атқададыМаған керек к тап б т п қалыпты
Пысықтауыш қызмет н атқададыЖиналысқа студенттер көп
жиналды.
Әртарап сөздер көмекш  қызмет н атқарадыМысалыайтылған
жоқалуға ти сбастамақ керек.


Модаль сөздер қаз рг қазақ т л нде сан
жағынан оншалықты көп емес. Б рақ олар
өздер н ң қолдану ерекшел ктер не қарай әр
алуан болып келед . Мысалы, б лем, көр нед ,
керек тәр зд б раз сөз күндел кт қолдану
процес нде 
б рте-б рте
грамматикализацияланып, 
лексикалық
мағынасының сыртында модальдық мағына да
б лд ред . Бұлардың модальдың мағынасы
әуелг лексикалық мағынасының нег з нде
кей ннен қалыптасты. Мысалы, Мен оны
көптен б лем – Мен оятқан сен б лем. Бұл
жерден ауыл анық көр нед – Мұны стеген
Асқар көр нед . Маған к тап керек – Төрг
үйдег лер қонақтар болу керек. – ол енд г
шықса керек. 
Сияқты модаль сөз н ң синоним
рет нде т л м зде тәр зд , әлпетт ,
сықылды, 
сек лд
сөздер
де
қолданылады. 
Соңғы 
екеу
фонетикалық тұрғыдан ек вариантта
айтылғанымен 
нег з нде, 
б р-ақ
модаль сөз. 
5


НАЗАРЫҢЫЗҒА
РАҚМЕТ!


Достарыңызбен бөлісу:




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет