Орындаған: Кожина Асель Қабылдаған: Жүнісбеков. Е. Б алматы 2022-2023жж Жоспар
Ы.Алтынсаринның әлеуметтануға көзқарасы
жүктеу/скачать 138,21 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4.А.Құнанбаевтың әлеуметтануға ой-пікірі.
| 3. Ы.Алтынсаринның әлеуметтануға көзқарасы.
Ы.Алтынсарин дінге, әсіресе исламға қарсы күреске зор үлес қосты. Бірақ оның дінге қарсы әрекеттері Ш.Уәлихановтың дінге қарсы әрекеттеріндей жаугершілік сипатта болған жоқ. Ы.Алтынсариннің дінді ақтауға болмайтын дүниетаным ретінде сынауы, оның реакциялық мәнін ашуы кейде терең өткірлікке жетіп, біршама жоғары деңгейге көтерілді. Бірақ ол оған сәйкес келмеді. Оның жеке көзқарасы мен дінге деген көзқарасы қарама-қайшы болды. Мұнда ол материалистік тенденцияларды, прогрессивтік ерекшеліктерді ашты. Материализмнен идеализмге, тіпті дінге қарай күрт шегінулер болды. Бір жағынан материализм, екінші жағынан идеализм арасында ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан кескілескен күрес туралы Ы.Алтынсарин білген. Оның жанашырлықтары негізінен философиядағы материалистік бағыт жағында болды. Қазақ даласында мектептер ұйымдастыруды үкіметтен талап ете отырып, Ы.Алтынсарин бұл мектептерді діни ағымдарға қарсы қойып, діни көзқарастардың таралуына қарсы тұра отырып, адамды қоршаған дүниенің заттары мен құбылыстары туралы білім беру керек деп есептеді. Оның көзқарасы бойынша, тек зайырлы білім ғана халықтың экономикалық және адамгершілік дамуын қамтамасыз ете алады. Бұл бірінші. Екіншіден, тек зайырлы білім ғана практикалық, басқаша айтқанда, қоршаған дүние объектілеріне материалистік көзқарастың ошағына айнала алады. Ал үшіншіден, діни наным-сенім «халық дамуына» зиянын тигізіп, әлеуметтік прогреске кедергі келтіреді. Қазақ ағартушының бұл ойлары сол дәуірдегі озық ойдың таңдаулы өкілдерінің ойларымен үндесіп жатады. Бірақ ол діннің зиянды табиғаты туралы сол кезге дейін белгілі және қоғамның алдыңғы қатарлы топтары арасында кең тараған шындықтарды айтумен шектеліп қалмайды, сонымен қатар діни дүниетанымның сәйкессіздігін ашуға, ғылыми көзқарастарға қарсы тұруға ұмтылады. дін. Білімнің өзін Ы.Алтынсарин тек қана заттар, заттар және табиғат құбылыстары туралы білім ретінде қарастырады. Білімнің объектісі ретінде табиғаттан тыс рух емес, табиғи әлем бар. Сондықтан оған табиғаттан тыс жолмен емес, құдайлық емес, адамдық білім жетеді. Ол сыртқы дүние заңдылықтарын білуге, адам ақыл-ойының құдіретіне, ағартушылықтың қайтпас құдіретіне деген терең сенімін білдірумен ғана шектелді, сонымен қатар білімнің мәні туралы бірнеше қысқаша ескертулер жасады. Тәрбиешінің жалпы білім мәселелерін шешудегі негізгі қағидасы оның объективті дүниенің сөзсіз шындығын білуі болды. Алтынсарин бүкіл саналы ғұмырын туған халқының ағарту ісіне арнады. «Қазақ халқы – өз алдына, білімнің құнарлы жері» деп жазды ол.Алтынсарин орыс және қазақ халықтарының ынтымақтастығын табанды жақтаушы болды. Демократиялық орыс әдебиетін насихаттады, орыс педагог-жазушылары К.Д.Ушинский мен Л.Н.Толстойдың тәжірибесін пайдаланды. Алтынсарин ағартушы ретінде қоғам мен әрбір адамның жеке басының дамуы үшін білімге деген культі мен бәрін сақтайтын білімге деген сенімі бар. Ыбырай Алтынсариннің әдеби қызметін қадағалаған замандастары оның көзі тірісінде-ақ оның халық сұранысына қаншалықты сай екендігіне баға бере білген. Еңбегінің қатарында өзінің әдеби шығармашылығынан бөлек, ана тілінде «Қырғыз орыс тілін оқытудың алғашқы нұсқауы» және «Қырғыз оқырманы» (1879) деп аталатын хрестоматия құрастырғанын айтуға болады. Бұл кітаптарда орыс графикасы негізінде жасалған жаңа қазақ әліпбиі қолданылған. Алтынсарин «Киргизская хрестоматияға» жазған кіріспе мақаласында: «...Азия тілдерінің ешқайсысында жалпы білім беретін мазмұндағы кітаптар жоқтың қасы, біз ондай оқу құралдарын ең жақын орыс тілінен іздеуге мәжбүрміз. Нәтижесінде біз бұл оқырманды орыс әріптерімен басып шығаруды ыңғайлырақ деп санадық, сонда ол оның мақсатына тікелей сәйкес келеді, яғни ол соңғысына қайшы келмей, неғұрлым білімді және жалпы пайдалы кітаптарға тікелей нұсқаулық ретінде қызмет етеді» [5., 51 б.].. 4.А.Құнанбаевтың әлеуметтануға ой-пікірі. Абай Құнанбаев тұрмыстағы барлық жаманшылықтарды, қазақтың артта қалуын, байлардың жалқаулығы мен бос жүрістігін мал шаруашылығымен байланыстырды. Қазақтардың артта қалуы да олардың көзқарастары бойынша халықтың енжарлығы, өзекті саяси мәселелерге немқұрайлы қарауы болып табылады. Ал ағартушылар халықтың надандығын, мәдениетінің төмендігін, өркениеттің элементарлық атрибуттарының жоқтығын қазақтың барлық қалғандарын айқындайтын артта қалуының ең елеулі белгісі деп санады. Қазақ ағартушылары батыстықтардан езгінің өзін өткір сынауымен ерекшеленді. Осы орайда Қазақстан ағартушылары әлемдік ағарту ойының дамуына өлшеусіз үлес қосқаны сөзсіз. Абай Құнанбаев текті дала феодалдарының ортасынан шыққан, ол бүкіл саналы ғұмырын патша самодержавиесінің және оны қолдаған қоғамдық күштердің талабымен азапты өмір сүріп, қазақ кедейлерінің, қалың бұқараның мүддесі үшін күресте өткізді. Абай қанаушылардың жауы, еңбекші халықтың қамқоршысы болды. Кезінде өткен дәуірдің озық ойшылдары, соның ішінде Абай Құнанбаев бастаған халықтар достығы үшін күрес дүние жүзіндегі барлық ұлттар мен ұлыстардың тарихи прогресінің процесінде бірігуінің объективті тенденциясын көрсетті. Тарихи өткеннің кез келген ойшыл тұлғасы сияқты Абай философиясын да алдын ала белгіленген схемаға салуға болмайды. Олар Абайды деист, рационалист, метафизикалық материалист, теологиялық шегіністерге жол берген материалист деп атағанмен, бірақ іс жүзінде бұл анықтамалардың ешқайсысы шындыққа сәйкес келмеді. Адамның жағымды адамгершілік қасиеттерінің негізі, оның пікірінше, білімге, ағартушылыққа, ғылымға деген құштарлық. Құдайға (иманға) деген шынайы және шынайы сенім, діни екіжүзділікпен, алдау мен арамдықпен ластанбаған сенім нұры тек ағартылған адамның жан дүниесіне енеді. Сонымен қатар, гуманист Абай өз замандастарын қоғамға жат, азғындық әрекеттері үшін қатты ұрып - соғып, оларға жергілікті билеушілерді-жақсы кеңестер мен нұсқауларға бағынбайтын болыстар мен билерді кінәлап қана қоймай, өздері де төмен құмарлықтарды қоздырып, "бәрін малға сатып алуға болады" деп санайтын байларды кінәлайтынын атап өткен жөн. "Абырой, ақыл, ғылым, сенім, халық олар үшін малдан қымбат емес" деді. Абай зорлық-зомбылық, қанау, рулық жанжалдарды қатаң айыптады, мәдени артта қалушылықпен күресіп, халықты ағартуға шақырды. Абай өз шығармашылығымен қазақ халқының ұлттық санасын оятуға және дамытуға жәрдемдесті [7]. Ол адамгершілікке қарсы, халыққа қарсы іс-әрекеттер мен қарапайым халыққа, еңбек адамына қарсы әлеуметтік қабаттарды түзететін зұлымдық шынайы сенімнің негіздері мен мәніне қайшы келетінін дәлелдейді. Абайдың адамгершілік философиясы негізінен дидактикалық сипатқа ие және қарапайым қазақты моральдық жамандықтардан, әдепсіз мінез-құлықтан босатуға және оған білім мен мәдениетке, тектілікке, адалдыққа, еңбекқорлыққа және т. б. ұмтылысты оятуға бағытталған. Ол ең шешуші түрде Құдайға деген сенімді діннен қорғады және кез-келген адам сияқты қарапайым адамның рухы мен құмарлықтарымен салыстырғанда Құдайдың Рухының шынайы мәнін түсінуге негізделген шынайы сеніммен (иман) дінді анықтауға бейімділік танытты. жүктеу/скачать 138,21 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|