Орындаған:Ғарифолла Әділет Балалық шағы
жүктеу/скачать 0,96 Mb.
|
Әйтеке би
|
Әйтеке Би Орындаған:Ғарифолла Әділет Балалық шағы Шешендік қасиетінің ашылуына әкесі мен Қосуақ бидің ықпалдары тиеді. Жеті жасынан бастап Әйтеке Жалаңтөс батыр мен атасы Ақша ханның тәрбиесінде болады. Ол алғаш Ұлықбек медресесінде, кейін Жалаңтөс салдырған әйгілі "Тіллә-кари"(Алтынмен апталған), "Шердор" (Арыстанды) медресесінде білім алады. Нәтитжесінде дін, құқық, аспан әлемі, тарих, математика пәндерін, араб, парсы, шағатай, өзбек тілдерін меңгеріп шыққан.Әйтеке бидің шын есімі Айтық. Кіші жүз биі Әйтеке би 25 жасынан бастап Кіші жүздің бас биі ретінде алғашында Ордабасыда, сонан кейін Күлтөбе мен Ұлытауда жыл сайын өткізілетін үш жүздің басшылары мен беделді адамдары бас қосқан жиындарға тұрақты қатысып тұрады. Тәуке ханнан бастап дәстүр тапқан бұл жиындарда ұлт бірлігін нығайту мәселелері талқыланып, жүздер мен рулардың арасындағы өзара келіспеушіліктен туындайтын даулар шешілетін болған. Қызу айтыс-тартыстар ушығып кетер тұста тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні іспетті жұрт тоқтасар бәтуаны Әйтеке би айтады екен. Әйтеке бидің қызметі Әйтеке бидің қызметі қазақ жері тарихындағы ең күрделі кезеңдердің бірімен байланысты: ол кезде қазақтар жоңғар шапқыншылығына қарсы тұрған. Әйтеке би Қазыбек би мен Төле би сияқты дана адамдармен бірге билік жүргізген. Олардың одағы "үш дума билеушілерінің қауымдастығы"деп аталды. Олар тайпалардың, ауылдар мен қауымдастықтардың ортақ мүдделерін қорғады, әрқашан халықтың жағында болды. Кіші жүздегі, Әйтеке бидегі құқықтар: өзара жанжалдарды шешуге көмектесті, би дауларын сынап көрді, әскери басшыларға құнды кеңестер берді. Оның қызметі объединяла тайпалары және предотвращала қанды қақтығыстар арасындағы ауру немесе аулами. Ол Қазақ хандығының таяу және алыс елдермен қарым-қатынасындағы саяси мәселелер шешілген кезде сот функцияларын атқарды. Кіші жүздің басшысы ретінде Әйтеке би дипломатиялық істермен айналысты — Қырғызстанның руларымен және қауымдарымен, Қарақалпақ қауымдарымен байланысты дамытты, Ресеймен сауда байланыстарын орнатты. Ел аузында Әйтеке айтқан билік, шешендік сөздер, толғаулар, баталар көп сақталған. Биді халық "айыр тілді Әйтеке" деп атаған. Әйтеке қайтыс болғаннан кейін Нұрата тауы маңын мекендеген төртқара ауылдарының көпшілігі Сыр бойына көшіп кеткен. Одан тараған алтыншы-жетінші ұрпақтары мен аталастары Қызылорда, Ақтөбе облыстарында, бірқатарлары Өзбекстандағы Нұрата ауданында тұрады. Ақтөбе облысының бұрынғы Қарабұтақ және Комсомол аудандары біріктіріліп, қазір Әйтеке ауданы аталады. Қазақстанның ірі қалаларында Әйтеке би аты көшелерге берілген. жүктеу/скачать 0,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|