Орыс бөлімдері студенттеріне арналған

Асханада
Біздің  университеттің  астыңғы  қабатында  үлкеп  асхана  бар. 
М үнда  салқын  тагамдар,  ыстық  тағамдар,  сүт  тағамдары  жэне 
сусьшдар сатады.
Біз  түскі  мезгілде  осы  асханадан  тамақтанамыз.  Таңертеңгі 
асқаж еңіл тағамдардан  баска сүт  немесе  шырын  аламыз.
Түскі  асқа  біріншіге  сорпа  немесе  борщ,  екіншіге  куырдак 
пен  манты,  лағман  жэне  палау,  ал  үшіншіге  шай  немесе  кофе 
аламыз.
Дастархан  мәзірін  көрген  соң,  кассирге  тапсырыс  бересің. 
Пышақ,  қасық,  шанышқыны  бос  үстелге  қойып,  тамакты  өзің 
аласың.  Мұида  даяшы  болмайды.  Сондықтан  бұл  асханада  әркім 
өзіне-өзі  қызмет етеді.
Бұл 
асханада 
жұмысшылар, 
студенттер, 
мұғалімдер 
тамақтанады.
Жексенбі 
күндері 
мұнда  адамдар  аз  келеді. 
Асхана 
қызметкерлері  халыққа мінсіз  қызмет етеді.
асхана -  столовая 
ыстық 
тамақтар 
горячие блюда 
салқын 
тамақтар  -  
холодные  блюда 
түрлі 
сусындар 
разные  напитки 
тамақтану -  кушать
жеңіл -  легкий 
палау -  плов 
шырын  -  сок 
даяшы -  официант 
мінсіз -  безупречно 
дастарқан 
мәзірі 
меню
Сұрақтарға ауызша жауап  беріңіз.
1.  Асхана қай қабатта орналасқан?
2.  Асханада қандай тагам  түрлері  сатылады?
3.  Дастарқан 
мәзірінде 
біріншіге 
қандай 
тагамдар 
ұсынады?
4.  Сусынның қандай  турлері  бар?
5.  Асханада даяшы бар ма?
6.  Асханадан  кімдер тамақтанады?
7.  Асхана халыққа қалай  қызмет етеді?
94

III деңгей
Екеуара әңгімелесіңіз.
-  Куніне неше  мезгіл  тамақтанасың?
-  Ертеңгі  асқа  не  жейсің?
-  Түскі  асқа не жейсің?
-  Түскі  асқа не  ішесің?
-  Кешкі  асқа не жейсің?
Кешкі асқа қандай сусын  ішесің?
II деңгей
Сөздер мен сөз  тіркестерінен  сөйлем  құраңьгз.
Даяшы,  түскі  ас,  сұйық  тағамдар,  қою  тағамдар,  куырылған 
балық  еті,  куырылған  күс  еті,  сусын,  тұзы  көп,  түрлі  шырындар, 
ДОмді, тәтті  тағамдар.
I деңгей
1 -тапсырма
Көгі  нүктенің орнына қажет сөздерді  қойып жазыңьтз.
Үлгі: Мен асханадан тамақтанаиын.
Мен  ... тамақтанамын.  Түскі  тамакка ...  бар.  Мен біріншіге ... 
аламын. 
Досым 
біріншіге  ...  алады.  Екіншіге  біз  ...  аламыз. 
Сусындардан 
мен  ...  аламын,  досым  ...  алады. 
Ұлттық 
тағамдардан  асханада  ...  бар.  Мен  үлттық  тагамдардан  ...  өте 
*ақсы 
көремін.  Асхана ... өте дәмді 
болады. 
Біз  ... жиі  келеміз.
2-тапсырма
Даяшы  мен  келушінің  (клиенттің)  арасындағы  әңгімеге 
Диалог қүра.
95

іс-қимылдың  орындалганын  тұжырымды  түрде  білдіретін 
өткен  шақтың  түрі 
анық  өткен  шақ  деп  аталады.  Анық  өткен 
шақ  етістікке  есімшенің 
—ган,  -ген,  -қин,  -кен  жұрнагы  жалгану 
арқылы  жасалады 
(достоверное  прошедшее  время  ооозначаею 
прошедшее  действие,  в  котором  говорящий  подчеркивает  его 
достоверность,  т.е.  говорящий  убеждает  собеседника 
действительно было совершено такое действие).
Анық өткен шақ
(достоверное  прошедшее  время)
Жазу  етістігінің бурынгы өткен  шақта жіктелуі
Жекеше
Кепше
1. Мен 
жга-ган-.мын
1.  Біз жаз
-ган-быз
11. Сен жаз
-ган-сың
11. Сендер жаз
-ган-сыцдар
Сіз 
жаз-ган-сыз
Сіздер 
жаз-ган-сыздар
111.  Ол 
жаз-ган
III.  Олар 
жаз-ган
Бұрынғы өткен  шактың болымсыз түрі  2 тәсіл арқылы 
ж а с а л а д ы :
1. 
-ма,  -ме,  -ба,  -бе,  -па,  -пе  жұрнақтары  арқылы.  Мыс: 
жазбағанмын,  келмегенсің, айтпаған т.б.
2. 
қарсылық  мэндегі 
жоқ  жэне  емес  сөздері  арқылы 
жасалады.  Жіктік  жалғауы  жоқ,  емес  сөздеріне 
жалғанады.  Мыс: жазған жоқпын,  көрген емеспін т.б.
III деңгеіі
Мына етістіктерге анық өгкен  шақтың жұрнақтарын  жалғап, 
орыс тіліне аударыңыз.
зкелу 
жеу 
тойлау
жабУ 
ұялу 
эңгімелеу
сағыну 
қуану 
істеу
II деңген
Қазақ тіліне аударып, анық өткен  шақты табыңыз.
Ты  не  выступал  на  собрании.  Они  ничего  не  нашли.  Вы  шили 
красивое  платье. 
Я  не  ожидала  этого.  Сауле  не  работала  здесь- 
Мадина не готовила ужин.
к
96

I деңгей
Сөз тіркестерін оқып, орыс тіліне аударыңыз.
Айтылған  сөз,  сатылған  зат,  жаңадан  тігілген  көйлек,  телефон 
соққан  жігіт,  жайылган  дастархан,  жазылған  хат,  оқыған  бала, 
ауырган  кісі,  жангаи  шырақ,  келген  адамдар.
Қонақтарды қалай  шақыру керек?
Қазақтар,  дәстүр  бойынша,  үлкен  той  болмаса,  қонақты 
әдейілеп  шақырмайды.  Өйткені  жол  журіп  келе  жаткан  жолаушы 
жолшыбай  ауылдың  кез келген  үйіне түсіп,  конақ бола береді,  А
л  
той боларда, әсіресе казіргі  кезде,  қонакты көбінесе үй иесі барып 
шақыруы  немесе  арнайы  шакыру  кағазын  жіберуі  тиіс.  Қазіргі 
кезде конакты бір апта бүрын шақырады, өйткені эркімнің алдағы 
уақытқа  жоспарлап  қойған  әр  түрлі  жүмыстары  болады.  Егер 
Конақ шақырылган жерге бара алмаса,  себебін  бірден  айтқан  жөн. 
«Көрермін,  мүмкін,  барып  қалармын,  бара  алмасам,  ренжіме» 
Деген  сөздер  шақырушыға  жайсыз  тиеді.  Қазактар  айтады: 
«Шақырған  жерден  қалма,  шақырмаған  жерге  барма».  Бұрыннан 
таныс  немесе  жақын  туыстары  болмаса.  сыилы  қонақтарды 
телефонмеи  шакыру  ыңғайсыз болады.
Қонакта
Бұл сабақта біз не нәрсені уйренеміз:
-  қонақты дастарханға шақыру;
-  қонақты құрметтеу;
-  астың дэмді болуын тілеу:
-  тілек,  күттықтау  сөз айт>';
- 
Кещ  жарық!  Қазір  менің  үйімде  қонақтар  отыр.  Әлия 
Конақтарды  дастарханға  шақырды.  Джон  терге  отырды.  Жасы 
кіщі  болса  да  жолы  үлкен.  Джон  қазының,  шұжыктың.  асқан 
еттіҢ  дәмін  алғаш  татты.  Мен  қонактарга  салаттардан  салып 
бердім.  Джонның  алма  шырынынан  ішкісі  келді.  Джон  атаммен 
танысу үшін келді.  Атам  ушін тост 
котерді.
Сіздің тостты не үшін  көтергініз келеді?
суыл  қалу -  остыть 
наннан  ауыз тию -  отведать
Дәмін тату ~ попробовать 
хлеб
төр — почетное место 
жайғасып отыру -  сесть
тост көтеру -  поднять тост 
поудобнее
97

I l l  децгей
Жоғарыда  берілген  мэтіннің  мазмұнын  сақтай  отырып, 
сөздік ті 
қатыстырып диолог құрастырыңыз.
И д е ң ге й
Мақал  —мэтелдің  мағынасын  тусіндіріп,  мағынасы 
осыган 
ұқсас  орыс  тіліндегі  мақал-мәтелді  айтыңыз. 
Қонақ  туралы 
өздеріңіз макал-мәтел  тауып  айтыңыз.
Келгенше  қонақ ұялады, келген соң үй  иесі  ұялады.
Қонақ аз отырып, көп сынайды.
Бұрынғы қонақ соңғы қонаққа орын береді.
Жаман үйді қонағы билейді. Қонаққа бара білсең,  шақыра да біл. 
Қонак бір күн  қонса -  құт, екі  күн  қонса -  жүт.
I деңгей
Үйіңізге келген  қонақты  қалай  қарсы алар едіңіз?
Қандай  тагам  турлерін эзірлер едіңіз?
Өз туыстарыңызбен  қалай таныстырар едіңіз?
Осы сүрактарга жауап ретінде өз ойыңызды толық жеткізіңіз.
А уы спалы   өткен  ш ақ
(переходное прош едш ее  вр ем я )
А уы спалы   өткен  ш а қ   бірде  өткен  шақ,  бірде  осы  шак 
қызметін  аткарып,  есімшенің 
-ат ын,  -етін,  -йтын,  -ііпіін 
журнагы  арқылы  жасалады 
(используется  для  обозначения 
длительного,  повторяющегося  или  привычного  действия  в 
прошлом,  образуется  с помощью суффиксов причастия -атын,  - 
етін,  -йтын,  *йтт  которые  прибавляются  к  основе,  а 
л и ч н ы е
жекеше
Көпше
I
Мен  сөйле-гшш-мін
Біз сөйле-шшн-біз
II
Сен 
сөйле-йт/н-сің
Сендер сөйле-гда/н-сіңдер
Сіз сөйле-гі/шн-сіз
Сіздер сө й л е-
йтін-с\з дер
III
Ол  сөйл
Q-йтін
Олар сөйл
е-йтін 
_
III деңгей
Мына етістіктерді  ауыспалы өткен  шақта жіктеңіз. 
Ашу, тұру, жабу, келу,  кету,  қуану, уйлену, жету, сату.
98

II деңгей
Мына  сөйлемдердегі  етістіктерді  ауыспалы  өткен  шаққа 
айналдырыцыз.
Біз  мына  үйде  тұрдық.  Ауылда  егіншілер  егін  екті. 
Студенттер  мына жаттығуды орындады.  Біз базардан көкөніс пен 
жеміс-жидек  алдык.  Сіз  сағат  алтыда  тұрдыңыз.  Мұгалім  бізге 
қазақ  эдебиетінен  сабақ  берді.  Дана  кітапханада  жүмыс  істеді. 
Менің қарындасым  ауылға хат жіберді.
Iдеңгей
Қазақ тіліне аударыңыз.
Я  не  бывал  во  Франции.  Мы  не  спали  до  трех  часов  ночи. 
Вы  не  прощались  с  учителем.  Мы  не  готовились  к  уроку.  Вы 
раньше  не  шили  красивую  одежду. 
Я  не  читала  эту  книгу.  Я  не 
ожидала этого.
Қазақстан -  біздің Отанымыз
Отан  -  эр  адамның жүрегіне жылы тиер  қасиетті  сөз.  Отан  -  
сенің  туган  жерің,  өзіңнің  туған-туысқаның,  дос-жарандарынмен 
түратын  елің.
Біздің  отанымыз  -   Қазақстан.  Оның  астанасы  -   Астана 
Каласы.
Қазақстан  -   ірі 
мемлекеттердін 
бірі. 
Елімізде 
көптеген 
ұлт 
өкілдері 
тату-тәтгі 
өмір 
сүріп жатыр.
Қазақстандықтар  өз  Отанын  сүйеді,  мақтан  етеді.  Біздің 
еліміз  жерінің  кеңдігімен  қатар,  табиғи  байлыгы  да  мол 
мемлекет.  Өріс  толы  малы,  жайқалған  егіні,  таусылмас  кен 
байлығы,  адал  еңбегімен  елінің даңқын,  дэулетін  аттырған  аяулы 
азаматтары  көп.  Біз Отанымызды  мақтан етеміз.
Бүгінгі  Қазақстан  -   дүниежүзіндегі  көптеген  мемлекеттер 
таныған  ел. 
Оныц өз 
Елтацбасы,  Туы 
Әнүраны 
бар.
Еліміз 
өз 
егемендігін. 
тэуелсіздігін 
1991 
жылы 
1 
желто ксан да алды.
III деңгей
Сөздерді  қазақ  тіліне  аударып,  сол  сөздермен  сөилем 
кұрастырьщыз.
Площадь,  суверенный,  полезные  ископаемые,  кочевой, 
первый  президент,  многонационшіьное государство,  выращивают.
99

II денгей
Сұрақтарға жауап берініз.
1.  Қазақстан  қандай  мемлекет?
2.  Оның жер көлемі  қандай?
3.  Қазақстанда қандай ұлт өкілдері тұрады?
4.  Қазақстан  қандай шет елдермен  шектеседі?
5. Табиғаты  қандай?
6.  Қандай пайдалы казбапар өндіріледі?
7.  Қазақстан  Республикасының  тұнгыш  президенті  кім  жэне 
қашан сайланды?
I деңгей
Қазақстанның  тарихы,  салт-дәстүрі,  жағрафиясы  туралы 
әңгімелесіңіз, бір-біріңізге  сұрақ әзірлеңіз.
К елер  шақ.  М ақсатты   келер  ш ақ
(будущ ее  время)
Келер  ш а к   қимыл-әрекеттің  сөйлеп  тұрған  уақыттан  кейін 
болатынын 
білдіреді 
(выражает 
будущее 
действие, 
в 
совершении которого говорящий уверен).
Келер  шақтың  3  түрі  бар:  1.  Мақсатты  келер  шақ;  2. 
Болжалды келер шақ;  3.  Ауыспалы  келер шак.
М ақсатты   келер 
шак  қимыл,  іс-әрекет  белгілі  бір 
мақсатпен  жасалатынын  білдіреді.  Етістіктің  түбіріне 
-мақ,  -мек, 
-оақ,  -бек,  -пақ,  -пек  жүрнағы  жалғану  арқылы 
жасалады 
(маңсатты  келер  шац указывает  на  действие,  которое  должно 
происходить  в  оудущем  или  на  намерение  действующего  лицо 
совершить какое-либо действие).
і 
di
 
ш ам ы ң жіктелу  yj 
жекеше
ГІСІ
Көпше
1
Мен сөйле-дгегс-пін
Біз сойле-.«£?\-піз
[I
Сен сөйле-«ек-сің
Сендер сөйле-л^к-сіңдер
Сіз сейле-ліегс-сіз
Сіздер сөйле-.ие/с-сіздер
III
Ол  сөйле-і/е*-
Олар 
сөііпе-мек 
__
Ш деңгей
«
v im
 Ю
Берілген  етістікті  мақсатты  келер  шаққа  айналдырып. 
сөйлем  кұрыньн. Орыс тіліне аударыңыз.
100

Жүру.  су pay,  бүру.  көшу.  кешу,  ныгаиту,  мактану.  бағалау, 
жеткізу
II деңгей
Қазақ тіліне аударып,  мақсатты келер шақты  ажыратыңыз.
Я  завтра собираюсь  пойти  в  театр.  Ты  собираешься  идти  на 
собрание?  Марал  собирается  помочь  маме.  Я  собираюсь 
поговорить  с  другом.  Мы  намерены  ждать  Вас  завтра.  Мадина 
собирается  поехать летом  в Италию.
I деңгей
«Менің арманым» тақырыбына шағын шығарма жазыңыз.
Астана -  бас кала
Елбасы  бас  қаламыздьщ  болашағы  үшін  2005  жылга  дейін 
дәйектелген  «Астананыц гүлденуі — Қазақстанның гүлденуі» атты 
қаланың  әлеуметтік-экономикалык  дамуын  қамтитын  Жарлықка 
Қол  қойды.  Бүл  Ж арлықтын  астарында  жаңа  астананың  даму
стратегиясы жатыр.
Астана  қоныс алган  мекеннің негізі  1830 жылы каланған.  Ол 
киелі 
Сарыарка 
даласының  төсінде  орналаскан,  көшпелілердің
ежелгі өркениеті  осында бастау алган.
Астана 
-  
Қазақстанның 
астанасы. 
Бұл 
жер 
Сэкен
Сеифуллиннің туған жері.
1832-1961  жылдар  аралығында  кала  Ақмола  қаласы  болып 
агалды  да,  КСРО-да  ты ң  жзне  т
ыңайган  жерлерді  кетергенде
Целиноград қаласы болып өзгертілді.
Қазақстан 
тәуелсіздік  алғаннан  кейін,  астанасын  көішру 
шешімі  кабылданды.  Сөйтіп  Қазакстанда  жаңа  астана  паида
болды.  Қалаиың аты жаңаша -  Астана деп аталды. 
_  .
Астана  -   алып  күрылыстар  каласы.  Қыска  мерзім  ішінде
м¥нда көптеген 
үлкен  күрылыстар салынып жатыр.
XXI 
ғасырда 
Астана 
элемдегі 
ең 
сүлу, 
гүлденген
зстаналардың біріне айналмак.
' үлдену -   процветание 
көшпелілердін ежелгі
әлеуметтік-экономикалық 
өркениеті -  древняя
даму -  социально- 
цивилизация кочевников
экономическое 
развитие 
ТЬ,Н жэне тыңаиған
жарлық -  указ 
жерлерді игеру -  освоение
киелі -  слывущий святым 
целинных земель
101

Алматы  - әсем  қала
Алматы  -  көне қала.  Археологтардың айтуы бойынша  бұдан 
екі  мың  жыл  бүрын  Алматының  орнында бұрын  да  кала болган. 
Ежелгі заманның өзінде-ақ Алматы деп  аталған.
1854  жылы  Кіші  Алматы  өзенінің  бойында  Алмагынын 
іргетасы  қаланған.  Сол  кезде  ол  әскери  бекініс  болатын. 
Алматыга Верный деген  ат берілді.
1921  жылы  қалаға  Алматы  аты  берілді.  1929  жылы  Алматы 
Қазақстанның астанасы болды.
Алматы -  Қазақетанның оңтүстік асганасы,  әлемдегі  ең әсем 
қалалардыц бірі.
Алматы  -   бау-бақшалы  қала.  Алматының  өте  ірі,  аса  дәмді, 
шырынды апорттары Еуропаға кеңінен  мәлім.
Өзгені  қайталамайтын  қала  сәулеті  -   жана  жэне  ескі  алаң, 
«Қазакстан»  қонақ үйі,  цирк,  Мұхтар Әуезов  атындагы  театр,  т.б. 
гимараттар  конақтарға үмытылмас эсер қалдырады.
Қалада Медеу мұз айдыны, Көктөбе аспалы  жолы бар.
Алматы  -   халқыньщ  қонақжайлылыгымен  есте  қалатын, 
болашағы  зор қала.
көне қала -  древний  город 
іргетас -  фундамент 
әсем -  прекрасный 
өзгені қайталамайтын -  
своеобразная
ұмытылмас -  незабываемый 
эсер -  впечатление 
конақжайлық -  
гостеприимность
III деңгей
Сұрақтарга жауап беріңіз.
1.  Қазақстан  Республикасының ен, алгашкы астанасы  қай  кала?
2.  1997  жылы  20  қазанда  Қазақстан  Республикасының 
Елбасы 
қандай жарлыққа қол қойды?
3.  Астана қаласында қандай  көрікті  жерлер бар?
4.  Алматы 
қаласы  қай  к ездер де 
Қазақстан 
Республикасынын 
астанасы  болды?
5.  Орал қаласы баска қалалардан  несімен ерекше?
6.Соцгы у а қ ы п а  Орал  қаласында қандай өзгерістер бар?
II децген
Қазақтіліне аударыцыз.
102

Астана -   политический,  административный, экономический, 
культурный  центр  Республики  Казахстан,  главный  город.  10 
июня  1998  года  в  Астане  прошла  праздничная  церемония 
открытия.  На  правом  берегу  реки  Ишим  красота  Астаны 
особенна.  6  мая  1998  года  Указом  Президента  Республики 
Казахстан город  Акмола был  переименован  в город Астана.
I децгей
Орал  қаласы  туралы  мәтін  құрастырып,  ауызша  баяндап 
беріңіз. Қала тарихы туралы не білесіз?
Б о л ж а л д ы  к ел ер  ш ақ
(предположительное будущее время)
Болжалды  келер  шақта  қимыл,  іс-әрекеттін  болу,  болмауы 
нақты  айтылмайды,  шамалап,  болжай айтылады.  Болжалды келер 
шақ  етістіктің  түбіріне 
-ар,  -ер,  -р  жұрнагы  жалгану  аркылы 
жасалады 
(болжалды 
келер 
иіақ 
образуется 
путем 
присоединения  к  основе  суффиксов  причастия  -ар,  -ер,  -р  ,к 
которым  присоединяются  личные  окончания  и  указывает  на 
будущее  действие,  о  котором  предпологает  говорящий.  Эта 
Ф°Рма имеет оттенок значения «возможно»). 
------------- -
жекеше_______
Мен сөйлермін 
Сен  сөйлерсіц 
Сіз сөйледсіз 
Ол сейлер_____
Копше
Біз сөйлерміз 
Сендер сөйледсіңдер 
Сіздер сөйлерсіздер 
Олар сейлер________
III деңгей
Жақша  ішіндегі  етістіктерді  болжалды  келер  шаққа  коиып 
аУДарыңыз.
Биыл  менің  інім  мектепті  үздік  бағамен  (закончить). 
Оқушылар  қазақ  тілінен  шығарма  (писать).  Әлішер  жұмысын 
бҮгін  (начать).  Біз  шай  (пить).  Балауса  ертең  маган  (приходить), 
^аша қазақ тілін тез арада  (выучить).
II Деңгей
Диалогты  релге  беліп  оқып,  орыс  тіліне  аударыңыз. 
°-гіжалды  келер шак формасындағы етістікті табыңыз.
103

-  Самат,  мүмкін,  сен  ертең  біздің  жатақханага  келерсің, 
кітапханаға бірге барар едік.
-  Жоқ,  мен  ертең  келе  алмаспын.  Себебі,  үйге  жолдасым 
келмекші  еді.
-  Жолдасың  кім?  Мүмкін  кітапханага  ол  да  барар. 
Жагақханаға келсе,  біздің студенттермен танысар.
-  Менің  жолдасым  -   журналист.  Ол 
осында  зауыт 
жұмысшыларымен 
кездесігі, 
солармен 
эңгімелеспек. 
Оган 
облыстық  газет  тапсырма  беріпті.  Сол  тапсырманы  орындап, 
газетке мақала жазбакшы.
-  Жақсы,  онда  журналист  жолдасыңды  бізбен 
кейін 
таныстырарсың.
I децгей
«Емханада»  тақырыбы  бойынша  болжалжы  келер  шақ 
мәнінде диалог құрастырыңыз.
Дене мүшелері
Адамның  дене  мүшелеріне  бас,  мойын,  қол,  аяқ.  тізе, 
шынгақ,  саусақ,  кеудс,  қарын,  т.б.  жатады.  Мүны  адамның 
каңқасы дейді.
Адамның  бас  мүшесінде  шаш,  бет,  көз,  қүлақ,  мүрын,  ауыз, 
маңдай,  шеке,  иек,  қас,  ерін,  тіс,  гіл,  таңдай  т.б.  мушелер 
орналасқан.  Адамдар  баспен  ойлайды,  көзбен  көреді,  мұрынмен 
дем  алады,  қүлақпен  естиді,  ауызбен  тамақтанады,  тілмен 
сөйлейді,  тіспен  тамақ  шайнайды,  аяқпен  жүреді,  колмен 
ұстайды.  Бүлардың бәрі -  көзбен  көруге болатын дене  мүшелері. 
j
Бүлардан  басқа  көзбен  көруге  болмайтын  ағзалар  да  бар. 
j 
Оларды  дәрігерлер  жақсы  біледі.  Көзге  көрінбейтін  мына 
j 
a fзаларды  жеке  адамдар  да  сезеді,  олар:  асказан,  бауыр,  бүйрек, 
[ 
ж \йкс,  журек,  өкпе,  тамақ,  іш.  Өйткені  адамдар  бүлармен  жиі 
ауырады.
Дене  мүшелерін  таза  үстау  керек.  Беті-қолды  сабынмен 
жуып,  тісті  тіс  щеткасымен  тазалап  отыру  керек.  ДенсаулықтыН 
кепілі -  тазалық.
HI деңгеіі
Кеп  нүктенің ориыпа  каж сп і  создерді  қойып  жазыңыз.
104

Әжесінің  ...  нашар  көреді.  Денсаулықтың  ...  -   тазалық. 
Атасының  ...  дұрыс  естімейді.  ...  ойлау  керек  кой.  Адамдар 
сөнлейді,  ...  тамактанады.  ...  тіс  щеткасымен  тазала.  Қатты 
жүгірсең  ...  ауырады.
II децгей
Қазақ тіліне аударыңыз.
Почисти  зубы  зубной  щеткой.  У  тебя  болит  голова,  ложись 
на  кровать  и  поспи.  Думай  головой.  Протри  глаза.  Дышите 
носом.  Мальчик сидит  у  папы  на  коленях.  Открой  рот.
I деңгей
Сұраққа жауап беріңіз
1. Адамның агзаларына нелер жатады?
2.  Адамның бас  мүшесінде нелер орналасқан?
3. Кезге  көрінбейтін  қандай агзаларды білесіз?
4.  Қол,  бас,  көзге  байланысты  кандай  мақал-мэтел,  түрақты 
тіркес білесіз?
Ауыспалы келер шақ
(переходное  будущее время)
Ауыспалы  келер  шақ  іс-әрекеттің  орындалуын  бірде  келер 
шақ,  бірде  осы  шақ  магынасында білдіреді.  Түбір  етістікке 
-а,  -е,
-й  жүрнагы  жалгану  арқылы  жасалады  (ауыспалы  келер  шаң 
может  передать  значение  будущего  и  настоящего  времени, 
используется  для  обозначения  действия, 
время  которого 
уточняется благодаря контексту и наречиям времени).
Ж екеше
Көпше
I
II
III
Мен  сөйлеймін 
Сен сөйлейсің 
Сіз сөйлейсіч 
Ол сөйлейді
Біз сөйлейміз 
Сендер сөйлейсіңдер 
Сіздер сөйлейсіздер 
Олар сөйлейді
III деңгей
Мақсатты,  болжалды  келер  шақта  тұрган  етістіктерді 
ауыспалы  келер шақ формасына айналдырыныз.
Үйренбек,  үнар,  күресер,  ұйықтамак,  түсінер.  қүрметтемек. 
үтіктемек,  жүзер,  сұрар,  үшпақ,  түсінбек,  күтпек.  эңгімелеспек, 
жеңер.
105

ІІд е ң ге й
Сұрақ  пен  жауабын  окып,  бір-біріңе  сұрак  қоя  оілуге 
үйреніңіз. 
Ауыспалы 
келер 
шақ 
түрін 
тауып, 
құрамын
ажыратыңыз
-  Сәлем,  Мұрат,  мен сенін, ағаң Жәнібекті  көрдім.
-  Жәнібек менін ағам екенін  қайдан  білесің?
-  Маған  Жәнібектің өзі айтты.
-  Жәнібек сені тани  ма?
- Таниды, Жәнібек екеуміз институтта бірге оқығанбыз.
-  Ол ауылға қашан  келеді,  саған айтқан жоқ ла?
-  15  тамызда мұғалімдер  конференциясы  болады,  Ж әнібек  сол 
конференцияға қатыспақшы.
I деңген
Жақша  ішіндегі  етістікті  аударып.  ауыспалы  келер  шак 
формасына қойыңыз.
Мен  ерте  (встал).  Студенттер  бүгін  емтихан  (сдают).  Мен 
бүгін  кешке  қонаққа  (иду).  Биыл  ата-анам  ауылда 
(отдыхают). 
Ләззат өте жақсы  (танцует).  Қазір біз  шығарма  (пишем).  Бұл  үйде 
сен  (не  живешь),  Талгат  (живет).  Мен  неміс  тілін  (не  знаю).  Біз 
теледидар (не смотрим).
Дене 
шынықтыру ж эне спорт
Спорт  адам  өмірінде  үлкен  орын  алады.  Күнде  бір  мезгіл 
дене  шынықтырумен айналысқан  адамның деиі  сау  болады.
Түнде,  ұйықтап  жатқан  кезімізде,  біздің  денеміз  дем  алады. 
Бүлшық  еттеріміз  босап,  жүреііміз  бен  өкгіеміз  баяу  гана  жүмыс 
істейді.  Ал  таңертең  агзаны  тугелдей  сергітіп,  қалай  «оятуга» 
болады?
Ол  үшін  ұйқыдан  тұрған  соц ецкейігі,  шалкайып,  қолды  ары
-   бері  сермеп,  керіліп  -   созылып,  отырып  -   түру 
с и я қ т ы  
жаттыгулар  жасау  адамга  бір  күнге  жететін  күш  -   қуат  береді- 
Мүндай  жаттыгулар  біздің  бойымыздағы  қанның  қан  тамырлары 
арқылы  толық,  тез  таралуына  буын  -   буынымыздың  бекуіне, 
бүлшық  еттеріміздің  күш  жиюына  жэне  еркін  дем 
ал у ы м ы зг а 
көмектеседі.  Сөйтіп,  адамда  сергектік  пайда  болады,  оның  көңіл
-   күиі  көтеріледі,  ширақ  қозғалып,  жүмыс  істеу  қабілеті  артадЫ- 
Сондықтан  да  ертеңгілік  гимнастяканы 
денешынықтыру  Д^п 
бекер айтпаган.
106

Қазақ  халқы  дене  шынықтыратын  бәйге,  күрес,  жамбы  ату, 
қыз  қуу, аударыспақ сияқты ұлттық ойындардьщ дамуына ерекше 
мэн  берген,  әрі  олар  қоғамның  дамуына  байланысты  ғасырлар 
боГіы түр жағынан  толығып, дамып отырған.
Біздің  облысымызда да  дене  тәрбиесіне,  оны  шынықтыруға 
көп  кеңіл  болінеді.  Қазір  Орал  қаласында  ептілікке  баулып, 
денсаулықты,  көкіл  -   күйді  көтеруге  арналған  2  стадион,  57 
спорт залы,  су бассейні жұмыс  істейді жэне 4 спорт мектебі  бар.
бұлшық ет -   мышцы 
дене шынықтыру -  
физкультура 
баяу -  медленно 
агза -  организм 
ептілік -  ловкость 
күш -  қуат -  сила
дене -  тело 
буын -  сустав 
ширақ -  быстро 
сергектік -  бодрость 
қабілет -  способность 
түр -   вид
денсаулық -  здоровье
III деңгей
Мәтін  бойынша сұрақтар әзірлеңіздер.
I I деңгей
Берілген  сөз  тіркестерін  мәтіннен  тауып  оқып,  орыс  тіліне 
аударыңыздар.
Бұлшық ет,  күш  -   куат,  дене  тэрбиесі,  ұлттық ойындар,  мән 
берген,  дамып  отырган,  сергектік  пайда  болады,  буынымыздың 
бекуіне, агзаны сергітіп,  дені  сау,  күш жиюына, ептілікке баулып, 
дене  шынықтырумен  айналысу.
Iдеңгей
Өзіңіз  дене  шынықтыру  үшін  не  істейтініңіз  туралы 
эңгімелеп 
беріңіз. 
Спорттың 
қай 
түрімен 
айналысқанды 
ұнатасыз?
*  «Дені  саудың жаны  сау» такырыбына реферат жазыңыздар.
107

Нәпшже сабақ
1.  Ауыспалы  келер шақта түрған етістік гі табыңыз.
A) Бұл жерде Қазақ тілі  орталығы  бар екен.
B) Сіз  шаңғы тебесіз бе?
C) Әдейілеп  сізді көру үшін келіп отырмын.
Д) Мен ертең театрға барармын.
2.  Ауыспалы өткен  шақта түріан сөйлемді көрсетіңіз.
A) Дүкеннен  іс тігетін машина сатып  алдым.
B) Атам бұрын озеннен балық аулайтын.
C)Баратын жерге дейін барып қайттым.
Д) Мен жазда ауылға бармақпын.
3.  Болжалды келер шақ жасайгын жұрнақты  көрсетіңіз.
A) -ар, -ер, -р
B) -мақ, -мек, -бақ,  -бек,  -пақ, -пек
C) -а,  -е, -й
Д)-атын, -етін,  -йтін, -йтын
4.  Өткен шақтың түрін  көрсетіңіз.
A) нақ, ауыспалы
B) мақсатты, божалды,  ауыспалы
C)анық, жедел, бұрынғы, ауыспалы 
Д)ауыспалы, болжалды, жедел
5.  Жедел өткен  шақты табыцыз.
A) Әкім кешікті,  сондықтан жиналыс кеш басталды.
B)  Ағылшын тілін жетік меңгеру  қажет.
C)  Біз жексенбіде  Медеуге барып демалғанбыз.
Д)  Мен  ертең ауылға жүрмекпін
1-тапсырма
Болымсыз етістіктерге айналдырыңыз.
Келгенбіз,  үйреткен,  барғансывдар,  бітіргенсіз,  бергенбіз, 
тыңдаған,  қашқан, білгенсің.
2-тапсырма
Мәтінді  тыңдап,  орыс  тіліне  аударыңыз.  Қурамындағы 
етісгіктердің шағын ажыратыңыз.
108
 
'
L

Менің  атым  -   Наталья.  Мен  Оралданмын.  Мен -   БҚМ У-дың 
бірінші  курс студентімін.  Мен  филология  факультетінің  орыс  тілі 
мен  әдебиеті  бөлімінде  оқимын.  Таңдаған  мамандығым  озіме 
үнаиды.  Ton  старостасымын.  Сабагьш   жаксы,  үлгеріп  жүрмін. 
Қогамдық 
жұмыстарга 
белсене 
қатынасамын. 
Болашакта 
оқуымды  жаксы  аяқтап.  мамандыгым  бойынша  қызмет  еткім 
келеді.
Сын есім
(имя прилагательное)
Сын  есім  заттың,  қүбылыстың  эртүрлі  белгілерін 
білдіреді 
(сын  есім обозначает различные признаки предметов и явлений):
1.  түс(цвет)
2.  көлемі, ауданы,  мөлшері  (объем,  величину, размер)
3.  сипаты, сапасы,  касиеті  (характер,  свойство,  качество)
4.  дэм  (вкус)
5.  түлғасы (форма)
Мағынасына қарай 
(по значет/ю)
Түлғасына қарай 
(по способу 
образования)
Құрамына карай
(по составу)
Сапалық  (ак, 
жақсы, эдемі) 
Қатыстық
(жанбырлы, таулы)
Негізгі (ащы, 
үлкен)
Туынды  (дәмді, 
жазгы)
Дара (кішкене, 
ыстық)
Күрделі (қызыл ала, 
жап-жасыл)
Сапалық сын есім заттын түр-түсін,  сын-сипатын  білдіреді 
f
качественные прилагательные обозначают качество,  цвет  и др. 
признаки,  непосредственно присущие предметам  и явлениям).
Қатыстық сын  есім заттың сапа -  белгісінің басқа бір затка 
катысын  білдіреді 
(қатыстық  сын  есім  выражает  признаки, 
отношения  одного  предмета  к  другому  по  принадлежности, 
местонахождению,  времени и т.д).
1
09

Қатыстық сын  есімнің жасалу  жолы.
-лы , -лі,
-дай, -дей,
-л ы к , 
-Л ІК ,
- Ғ Ы ,  -Г І,
-С Ы З ,  -СІЗ
-ды, -ді,
-та й ,-т е й
-д ы к , -дік,
- Қ Ы ,  -К І
(образует
-ты, -ті
(указывает
-ты қ , -тік
(указы­
отрицатель­
(
указы­
на качество
(образует
вает на
ные прилага­
вает на
предмета
пртагатель-
отноше­
тельные)
отноше­
относитель­ ные  от слов,
ние во
ние одно­
но другого
заимствован­
времени )
го пред­
предмета)
ных из рус -
мета к
ского языка)
другому)
Таулы-
Баладай -
Математика-
Күзгі -
Бұлтсыз -
горньш
как ребенок
лык -
осенний
безоблач­
Күшті-
Сүттей -
математичес­ Жазғы -
ный
сипъный
как молоко
кий
летний
Тіссіз -
Енді-
Инженерлік -
Қыскы -
беззубый
ишрокий
инженерный
зимний
III деңгей
Сапалық  сын  есімдерге  тиісті  жүрнақтар  жалғап,  қатыстық 
сын есім жасаңыз.
Сақал,  дэм,  су,  ауыл,  өндіріс,  ұжым,  министр,  тіл,  білім, 
бүгін, таңертең, соң,  эке,  күн,  күнделік, ай,  апта.
II деңгей
М ыьа сын  есімдердің антонимін табыңыз.
Кәрі -
еңбеккор -
қисық -
Жеціл -
қатты -
үлкен  -
Жақсы -
толық -
ы с г ы қ -
Қымбат -
ащы  -
тар -
¥ з а қ  -
тұзды
биік -
I деңгей
Жақсы 
танитын  бір 
адамыңызға  сын  есімдерді 
қатыстырып, 
сипаттама беріңіз.
110

Е м хан ада
Менің  атам  ауырып  калды.  Кеше  байқамай  салкын  кымыз 
ішіп  койыпты.  Басы,  тамагы  ауырып,  жөтеліп  жүр.  Дэрігерді үйге 
шақырмай,  емханага  кетті.  Дәрігерге  көрінсе,  дэрігер  атамның 
тамағын  тексеріпті,  өкпесін  жэне  жүрегін  тыңдапты,  қызуын 
өлшепті.  Атамның  ауруы  баспа  екен.  Енді  емделіп  жатыр.  Мен 
атама  дэріні  дэріханадан  экеліп  бердім.  Ол  оны  күніне  үш  рет 
ішіп жатыр.
Денсаулықты  сақтау керек. Денсаулық -  зор байлық.
Сіздің денсаулығыңыз калай?
суық (салқын) тигізу 
простудить 
ауыру -  болеть 
жөтелу -   кашлять 
баспа -  ангина 
тексеру -   проверять
I II деңген
Көп  нүктенің орнын  гиісті  сөздермен  толықтырыңыз.
-  ...?
-  Кіріңіз,  отырыңыз.  ...?
-  ...  ауырады.  Аздап  ...,  ....  түмауым  да  бар.  Кеше  ...  ішіп 
қойыппын.
-  ...  көрсетіңіз.  Тамағыңыз  ...  екен,  өкпеңізді  жэне  жүрегінізді 
....... өлшеймін.
- ...  емес  пе?
-  Жоқ.  Баспа  ауруы.  Қазір  сізге  ...  жазып  беремін.  Дәріні  ... 
алып,  күніне  ...  ішесіз,  ...  жатып.  ...  сүт  ішіңіз.  ...  жүма  күні 
келіңіз.......Д енсаулы қ-  ...  •
II деңгей 
.
Сіздің таныеыңыз  ауруханаға түсіп  қалды.  Сіз  көңілін  сұраи 
келдіңіз.  Әңгімені  неден  бастап  сөйлесер  едіңіз?  Қыскаша  эңпме 
күрастырыңыз.
Iд е ң г е й
Қазақ тілінеаудары ңыз.
Мой друг болеет  и лежит дома.  У него высокая температура, 
насморк,  болит  горло,  уши  и  все  тело.  Он  кашляет  и  чихает. 
По-моему  у  него  грипп  или  ангина.  Он  лежит  в  постели,  пьет 
лекарство три  раза  в день  и  молоко с  медом.  Если будет лечиться, 
то  поправится.  Здоровье  нужно  беречь,  потому  что  здоровье  -  
огромное богатство.
қызу -  температура 
емделу -  лечиться 
жазылу -  выздороветь 
түшкіру -  чихать 
тұмау -  насморк,  грипп
i l l

С ы н  есім нің  ш ы рай  ф ор м ал ар ы . 
С алы сты р м алы   ш ы рай
(степени имен прилагательного)
Заттың  сыны  мен  сапасының  эр  түрлі  дәрежелік  сипатын 
білдіретін белгілерді 
сын есімнің  шырайлары деп  атайды.  Қазак 
тілінде сын  есімнің үш түрлі  шырайы болады 
(в  казахском языке 
различаются три степени сравнения прилагательных).
1.Жай  шырай  (положительная степень)
2.Салыстырмалы  шырай (сравнительная степень)
3.Күшейтпелі шырай (превосходная степень)
Жай  шырай  сын  есімнің  алғашкы  қалпы,  ол  баска 
шырайлардың жасалуына негіз  болады.
Салыстырмалы  шырай  бір  заттың  екінші  бір  заттан 
артық, 
не 
кем 
екенін 
салыстыру 
мэнінде 
жұмсалады 
f
салыстырмалы  шырай  обозначает  незначительное  различие 
качества одного  и того же признака разных предметов).
Салыстырмалы  шырай  мынадай жолдармен жасалады.
-рақ, -рек  жақсы-рақ,
-лау, -леу
сары-лау,
күшті-рек
-дау, -деу
үзын-дау
-ырақ, -ірек  алыс-ырақ,
-тау, -теу
суық-тау
терең-ірек
III деңгей
Мына  сөздердің  антонимін  тауып,  салыстырмалы  шырай 
жасаңыз.
Жеңіл -
арзан  -
бос -
жүқа -
пы сы қ-
ашық -
берік -
қы сқа-
ұ с а қ -
тэтті -
IIдецгей
Мына 
создерді 
казак 
тіліие 
аударып, 
-рак, 
-рек 
журнактарымен  салыстырмалы  шырай жасаңыз.
Веселый,  узкий,  маленький,  низкий,  короткий,  сладкий, 
горячий, горький,  тонкий, сильный.
I деңгей
Қазақтіліне аударыңыз.
Наша  квартира теплее  и  светлее,  чем  ваша.  Ваша  аудитория 
меньше,  чем. наша.  Саша выше, чем Иван.  Асан  пишет  грамотнее, 
чем Усен.  Усен  читает быстрее, чем  Асан.
112

Дәріханада
Біздің 
қаламызда 
дэріханапар 
көп. 
Қыстыгүні, 
күн 
суытканда  оган  адамдар  жмі  барады.  Себебі  суык  тиіп, 
ауыратындар  саны  көбейеді.  Сейсенбі  күні  жақын  жердегі 
дэріханаға 
барамыз. 
адамдар 
көп 
болады. 
Дэріхананың 
қызметкері  сіздің  сұрагынызды  орындап,  алган  дәріңіз  туралы 
мәлімет  береді.  Оны  қашан,  күніне  неше  рет,  кай  мерзімде  ішу 
керектігін  айтып  береді.  Дәрігердің  қагазы  бойынша  дайын  дәрі 
болмаса, сізге оны  арнаііы жерлерде әзірлеп береді.
Қазіргі  кезде  дәрі  табу  мәселесімен  ешкандай  қиыншылық 
жоқ,  барлық  дәрі-дэрмектер  алдыңызда  сөреде  тұрады  немесе 
тоңазытқышта  болады. 
Бұнын  барлығы  Денсаулык  сақтау 
министрлігінде ойластырылған.
жақын жердегі -  ближний 
мәлімет -  сведения
ауыратындар саны -   число 
дәрігердін кағазы -  рецепт
больных
сіздің с.үраганыньпды -  
ваш запрос
III деңгей
Сұрақтарға жауап берініз.
1. Дәріханада не сатылады?
2.  Алгашқы  көмек  керсету  кезінде  кандай  дәрі-дәрмек, 
күрал-жабдықгар  пайдаланылады?
3. Адамдар дэріханаға кай  мезгілде көп барады, неге?
II деңгей
Орыс тіліне аударып, жаттап алыңыз.
Дэріні  кабылдау  реті:  күніне  үш  рет  бір  ас  қасыкпен  ішу, 
күніне  бір  рет;  тамакқа  дейін;  тамактан  кейін,  тамақгген  бірге, 
шөп  тұнбасын  күніне  екі  рет  ішу;  үш  аи  үздіксіз  ішу.  бір  аи 
Демалып,  қайта жалгастырып  ішу; екі тамшы тамызу.
I  деңгей
«Дэріханада» тақырыбына диалог күрастырыңыз.
п з

К үш ей тп ел і  ш ы р аіі
(превосходная степень)
К үш еіітиелі 
шырай  заттың  сапасының  жоғарылыгын 
білдіреді.  Жай  шырайдьщ  ең  (самый),  өте  (очень),  тым  (весьма) 
күшейткіш  үстеулермен  тіркесуі  жэне  сапалық  сын  есімнің 
алғашқы  буынына 
п  дыбысының  тіркесуі  арқылы  жасалады 
[образуется в сочетании основ прилагательных с наречиями өте, 
тым,  аса,  которые  обозначают  высшую  степень  качества 
признака  или  перед  качественным  прилагательным  ставится 
усеченный свой же начальный слог с конечным звуком 
я ) .
Мысалы:  өте  қызық,  аса  ауыр,  тым  салмакты,  ап-аласа, 
үп-улкен, сап-сары, қап-қара т.б.
III децгей
Ең, өте, аса, тым  үстеулерімен  күшейтпелі  шырай жасаңыз.
¥зы н,  акылды,  көңілді,  қүрметті,  арзан,  қышқыл,  жеңіл, 
суық, жүқа, жуас, таза, биік, жұмсак,  берік,  пысық,  бос, ашық.
II деңгей
Қазақ тіліне аударыңыз.
Плохой  -  хуже -  очень плохой,
Дорогой -  дороже -  очень дорогой,
Прохладный -  прохладнее -  очень прохладный,
Молодой  -  моложе -  совсем  молодой,
Новый -  новее -  самый  новый,
Сильный -  сильнее -  самый  сильный,
Просторный -  просторнее -  самый просторный,
Дешевый -  дешевле -  очень дешевый.
I деңгей
Мына  сын  есімдерге  қарама-қарсы  мәнді  сын  есім  тауып, 
кушейтпелі  шырайга қойыңыз.
Kip,  ащы,  алыс,  биік,  суық,  кең,  қисық,  ауыр,  жалпақ,  арык, 
көп, ақ,  үлкен, жақсы.
Денсаулық -  зор байлық
Денсаулық  —  табиғаттың  ең  қымбат  сыйы. 
К ү н д е л і к т і  
жұмыста  жүргенде,  деніңіз  сау  болғанда,  денсаулықтың  қадірін 
де біле  бермейсіз.  Аздап  ауырсақ,  өзіміз  білетін  дәрі-дәрмектерд1
114

ішіп,  жазылып  кетуге  тырысамыз.  Дәрігерге  бара  коймаймыз. 
Шын  мэнінде  кез-келген  аурудың  алдын  алуға  болады.  Ол  үшін 
не істеу  керек?
Ең  алдымен,  спиртті  ішімдіктер  мен  темекі  шегудің  зиянын 
білген  дүрыс.  Темекінің  құрамында  30-дан  астам  зиянды  заттар 
бар.  Әсіресе, жас балалар мен  қарттарға темекі тартуға болмайды. 
Бұл  заттар  -  катерлі  ісіктің  пайда  болуьгна  тікелей  себепкер. 
Ішімдікке  салынып  кетуге  болмайды.  Ішімдікті  жақсьг  көретін 
адамнан  бақытсыздықтан  басқа  ештеңе  кутуге  болмайды.  Лев 
Толстой:  «Спиртті  ішімдік  адамның  денсаулығын  құртады,  ең 
қорқыныштысы  -   адамның  рухы  мен  ұрпағын  жояды»,-  деген 
болатын.
Денсаулық  сақтаудың  алдын  алуға  болады.  Ол  үшін  дұрыс 
тамақтануға,  уақытында  демалуға,  дене  қимылымен  айналысуға 
көп  көңіл  бөлу  қажет.  Әсіресе  жасы  үлғайған  адамдарға  майлы 
тамақтарды  коп  жеуге  болмайды.  Оның  орнына  сүт,  көкөніс 
тамақтарын  пайдаланган  дұрыс.  Денсаулық  сақтауға  дұрыс 
тамақтанудың  маңызы  зор.  Ал  спортпен  айналысу  денсаулықты 
жақсартады.  Спорттың  ең  карапайым  түрі  -   жүгіру.  Күн  сайын 
таңертең  үйдің  маңайында,  саябақта  жарты  сағаттай  жүгіруге 
болады.  Егер  жүгіруге дәрігерлер  рүқсат  етпесе,  таңғы  таза ауада 
серуендеуге болады. Әр түрлі жаттығулар жасауға болады.
аздап  ауырсақ -  если 
көңіл бөлу  қажет -  должен
слегка приболели 
уделять внимание
жазылып  кетуге тырысу -  
кұртады -  уничтожает
постараться  выздороветь 
ұрпақ -  потомок 
катерлі  ісік -  рак,  опасная 
опухоль
III децгей
1-тапсырма
Мэтінге жоспар  күрыңыз.  Эр абзацка ат коиыныз.
2-тапсырма 
Сұраққа жауап беріңіз.
1- Спорттың  қай түрімен  айналысасыз, қай түрін ұнатасыз?
2. Салауатты өмір салтын  қолдайсыз ба,  қалай?
3.  Денсаулыкка  байланысты  кандай  мақал-мэтел,  түрақты  тіркес 
білесіңдер?
I 15

ІІдецгей
Мәтіннен  жай 
шырайды  тауып,  күшейтпелі 
шырайга 
айналдырыңыз. 
Сол 
сын 
есімдермен 
өз 
сөйлеміңізді 
құрастырыңыз.
I деңгей
1-тапсырма
Мәтіннен  күшейтпелі  шырайды табыңыз.
2-тапсырма
Сапалық және катыстық сын есімдерді  бөліп  жазыңыздар.
С ы ң  есім ді  қай тал ауға  ар н ал ғаи   н эги ж е  сабақ
1.  Салыстырмалы 
шырай 
формасындағы 
сын 
есімді 
ажыратыңыз.
A)үп-улкен
B) күзгі
C) дәмдірек
2.  Қатыстық сын есімді  көрсетіңіз.
A) кешегі  күн
B) әдемі  сөз
C) үлкен бөлме
3.  Күшейтпелі  шырайды табыңыз.
A)  қаттылау
B) ең алыс
C ) ж ұмсақ
4.  -ғы , -гі, -қы, -кі жүрнагы жалғана алатын сөзді 
көрсетіңіз.
A) дэм,  минерал, қар
B) кеше, іш,  күз
C) геология, математика
5.  Сәйкестендіріңіз. 
өте 
самый 
аса 
очень 
тым 
слишком 
еЧ 
наиболее
116

1-тапсырма
Мына сүрақтарга жауап  беріңіз
-  Дүниеде ең тэтті  не?
-  Ең дэмді  не?
-  Өмірде ең жұмсақ не?
-  Өмірде ең қатты  не?
2-тапсырма
Мэтінді  орыс тіліне аударып, дэл  осылай  өз туыстарыңызға 
сипаттама беріңіз.
Менің досым
Менің  досым  -   бойы  ұзын,  қара  жігіт.  Шашы  бұйра.  Бет  - 
әлпеті  сүйкімді.  Кезі  үлкен,  қыр  мүрынды,  мүрты  бар.  Өзі 
ұйымшыл,  іскер,  көңілді.  Достарының  арасында  беделді.  Үй 
шаруасына да ыңгайы  бар.  Сәнмен  киінгенді  үнатады.
3-тапсырма
М ына сөздермен  сөйлем  кұрастырыңыз.
Білімді,  ақылды,  менірімді,  сүйкімді,  үнамды.  мүртты. 
бақытты, беделді,  керікті.
С ан  есім
(имя  числительное)
Сан  есім  заттың  санын,  ретін,  катарын,  белшегін  білдіретін 
сөз табы 
(обозначает количество предметов,  порядок предметов 
присчете). Сан есім  мағынасына карай  6 түрге бөлінеді:
1.  Есептік (количественные)
2.  Реттік (порядковые)
3.  Жинақтық (собирательные)
4.  Болжалды (приблизительные)
5.  Бөлшектік (дробные)
6.  Топтау (разделительные)
Есептік  сан  есім  зат  есімнің  алдында  келіп  заттың  санын 
білдіреді. 
Неше? 
Қанша?  деген 
сүрақтарга  жауап 
береді 
(количественные 
числительные 
обозначают 
количество 
предметов, 
в 
предложении  употребляются  перед 
сущес-
117

твшпельными 
и  определяемое  слови 
всегда 
ставится  в 
единственном  числе).
Реттік  сан  есім  есептік  сан  есімге -ыш иы,  -іішіі,  -ншы,  -нші 
жүрнағы  жапғану  арқылы  жасалып,  заттың  ретін,  катарын 
білдіреді.  Нешінші?  Қай?  (который?)  деген  сұраққа  жауап  береді 
(реттік  сан  есім  образуется  от  есептік  сан  есім  при  помощи 
суффиксов  -ыншы,  -іншг,  -ниш,  -нші,  обозначают  порядок 
предметов,  отвечают на вопросы нешінші? кай? (который?)
III деңгей
Санды сөзбен жазыцыз.
11-сынып,  V   бап,  №2  бұйрық,  2007  жыл,  9  мамыр,  сәрсенбі
-  3-күн, 5-адам, XXI ғасыр, 45-пәтер, I тарау.
II деңгей
Қазак тіліне аударыл,  реттік сан есімді бір белек, есепгік сан 
есімді бір бөлек жазыңыз.
В  году  двенадцать  месяцев.  В  тетради  тридцать  шесть 
листов.  Десятый  класс  здесь?  Сейчас  первый  урок? 
Семьдесят 
третья  квартира  на  седьмом  этаже.  В  словаре  шестьдесят 
пять 
тысяч  слов.  Дай  три  карандаша.  Этот  студент  на  пятом  курсе. 
Отнеси туда восемь тетрадей. Двадцать первая страница.
I деңгей
Есептік,  реттік  сан  есім 
кездесегін 
мақал-мәтелдерді 
жазыңыз.
Сауда о р тал ы гы н д а
Біздің қапамызда дукендер,  әмбебап  дүкендері,  сауда  уйлері 
өте  кеп.  Біздің  уйімізге  жақын  манда  Әмбебап  сауда  орталығы 
орналасқан.  Мен өзіме бір зат апғым  келсе, осы сауда ортапығына 
барамын,  өйткені  мунда  балалардың  ойыншықтарынан  бастап, 
ине-жіпке  дейін  сатады.  Бұл  өте  қолайлы,  өйткені  үйге  қажетті 
заттарды бір жерден  алуға болады.
Сауда  орталығымыз  үлкен,  үш  қабатты,  іші  кең, 
там аш а. 
Бірінші  қабаттан жоғарғы қабаттарга сатымен  көтерілесіз.
Бірінші  қабатта кафе,  оптика, дэріхана, азық-тулік, 
к о н д и т е р  
бөлімдері бар. Гул де, газет-жорнал да бірінші  қабатта.
Екінші  қабатта  спорт,  электр,  телидидар,  радио, 
к іп іо о у р е т , 
күй  табақтары,  галантерея,  парфюмерия,  сыйлықтар,  маталар, 
зергерлік және үй  іцііне кажетті буйымдар бөлімдері бар.
118

Киім  алгыңыз  келсе,  үшінші  кабатка  барыңыз,  Үшінші 
қабатта  іш  киім  бөлімі,  сырт  киім  бөлімі,  аяқ  киім  бөлімі,  бас 
киім бөлімі орналасқан.
сауда үйі -  торговый дом 
жарасу -  быть 
к 
лицу 
өлшем -  размер 
іш  киім -  белье 
өлшеу -  примерять 
сәйкес болу -  сочетаться 
тар -  тесный
III деңгей
Диалогты аяқтаңыз.
Ә л и я:  Берік,  мен сауда үйінен бір зат сатып  алсам деп едім. 
Берік: Сырт киім бе,  іш  киім бе,  бас киім бе, аяқ киім бе?
Э л и я :  Мен өзіме көйлек таңдап алсам.
Берік:  Меніңше,  эйелдер киімі  бөлімінде жаңа үлгімен тігілген 
көйлек коп болу  керек. Жүр,  көрейік.
Ә
ліія
:  Кешіріңіз,  мына көйлек қай жерде тігілген?
С а т у ш ы :....  Сізге көйлектің нешінші өлшемі керек?
Ә л и я : ....  Бүл  көйлектің баска түсі барма?
С а т у ш ы :....
Б ерік:...  .
Ә лия:  ...  .
С а т у ш ы :....
Ә
ліія
, 
Берік:  Сау болыңыз!
II деңгей
Сүрақтарға жауап  беріңіз.
• • Сауда орталығына  қай  күні  бардыңыз?
2. Сауда орталығына кіммен  бардыңыз?
3. Үйден  нешеде  шықтыңыз?
4.  Нешінші  автобуспен  бардыңыз?
5.  Қанша нәрсе алдыңыз?
6. Әрқайсысы неше теңге тұрады?
7. Барлығына канша теңге жұмсадыңыз?
8. Сауда орталығын  неше сагат араладыңыз?
тура -  впору 
сапа -  качество 
жаңа үлгімен тігілген -  
модный
сараң екі  рет толейді -  
скупой  платит  дважды
119

1 деңгей
1-тапсырма
Керек азық-туліістің тізімін  жасап, азық-тұлік дүкенінен 
сауда жасаңыз. 
!
2-тапсырма 
1
Қаламыздағы сауда орталықтары туралы әңгімеле.
Киім дүкені
Маған  әжеме сыйлық алу  керек болды.  Сыйлыққа бір жақсы  1
 
киім  алғым  келді.  Оны  таңдауға киім дүкеніне бардым.
Сатушы  мені  жақсы  қарсы  алды,  қандай  киім  керегін 
сұрады.  Мен  не  алғым  келетінін  элі  шешпегенімді,  дүкендегі 
киімдерді  көріп  шығып, ұнағанын алатынымды айттым.
Дүкен  өте  үлкен,  бөлімдері  де  көп.  Мен  әйелдерге  арналғаи 
белімді  көрсетуді  өтіндім.  Сатушы  мені  әйелдерге  арналған 
киімдер  бөліміне  апарды.  Бүл  бөлім  дүкеннің  жартысын  алып 
жатыр  екен.  Онда  қысқы  киім,  жазғы  киім,  аяқ  киімдер,  алтын, 
күміс заттары бөлімдері бар екен.
Мен бэрін аралап  шықтым. Дүкенде киімнің барлы қтүрі бар 
екен,  кәйлек,  қамзол,  шапан,  костюм,  тон,  пальто,  бас  киімдер, 
аяқ киімдер,  шэлі, орамалдар т.б. Олардың барлығын  кердім.
Сатушыға  маған  бүл  киімдерден  бір  әдемі  қымбат  тонным 
және  өте  әдемі  жүзіктің  үнағанын  айтгым.  Сатушы  оларды 
дайындап,  мен  ақшасын  төледім.  Заттарды  алып,  сатушыга 
рақмет айттым.  Мен  сыйлығымның әжеме ұнауын тіледім. 
,
Азық-түлік дүкеыі
Азық-түлік  дүкені  үйімізге  өте  жақын  орналасқаны 
жақсы 
болды.  Дүкен  өте  үлкен,  онда дастарқанға  керек  заттың  бәрі  бар- 
Тамақтың нэрін келтіретін наннан  бастап,  бүл дүкенде  неше түрлі 
азық-түлік  табылады.  Нанның  өзі  алуан  түрлі:  ақ  нан,  кара  нан, 
әртүрлі 
тоқаштар, 
қалаштар, 
кулшелер, 
батондар, 
тэтті 
і 
нандардың да бірнеше түрі  бар,  тіпті  бауырсақ та бар.  Бәрі  дәмді. 
таңдаганыңды аласың.
Тамақ пісіруге керек күріш, бұршақ,  кеспе, тарылар да азык- 
лік  дүкенінде  сатылады.  Дүкенде  сүт  тагамдары  да  көп,  олар: 
сүт, айран, қаймақ,  қатық,  әртүрлі  ірімшік,  қүрт,  май,  кілегей т.б.

Азық-түлік  дүкенінде  тәттінің  неше  түрі  бар:  әртүрлі 
кэмпиттер,  торттар,  шоколадтар  қораптарда  да,  өлшеп  те 
сатылады.  Балмұздақ та, бал да сатылады.
Дүкенде 
әртүрлі 
шүжықтар, 
түздалған 
балықтар 
да, 
сусыидар да сатылады.
1-тапсырма
Мәтіндердің сөздігін жасап, жаттаңыз.
2-тапсырма
Үннан, 
сүттен, 
еттен, 
жасалган 
тағамдардың, 
тәтті 
тағамдардың атын жазыңыз.
Болжалды, топтау сан есімдер
(приблизительные, разделит ельные  числительные)
Болжалды  сан  есім  заттың  санын  дэл  көрсетпей,  тек 
тұспалдап, 
болжап 
қана 
көрсетеді 
(приблизительные 
числительные 
обозначают 
приблизительное 
количество 
предметов).
Болжалды  сан есімнің жасалу жолы.
-дай, -дей, -
Қосарлану
Көптік
Ондықтардан
тай, -тей
арқылы
жалғауынан
кейін іиақты,
жүрнағы
Мыс:  бір-
кейін жатыс
шамалы
арқылы
екі, бес-
септігі жалғану
сөздері тіркесу
Мыс: жүздей,
алты, елу-
арқылы
арқылы.
мыңдай,
алпыс
Мыс:
Мыс:  он
Қырықтай.
жиырмаларда,
шақты,  жүз
тоғыздарда,
шақты.
бестерде, кырық
__
алтыларда
Топтау  сан  есім  деп 
(разделительные  числительные)  заттың, 
нэрсенің санын  топтал  көрсететін  сан  есімді  айтамыз.  Топтау  сан 
есім  сан  есімдердің  қосарлануы  арқылы,  бірінші  компонент! 
есептік  сан  есімнен  болады  да,  ал  екінші  компонентіне  шығыс 
септігінің  жалғауы  жалғану  арқылы  жасалады 
(разделительные
121

числительные  обозначают  количество  предметов ооъеОиненнъа 
в  равные  части  или  группы  предметов  и  явлений,  образуются 
путем  повторения  числительных,  при  этом  первый  компонент 
употребляется  в  основной  форме  (количественной),  а  второй 
; 
компонент  употребляется  в  исходном  пидеже,  отвечают  на 
j 
вопросы  нешеден?  цаншадан?  -   по  сколько?)  Мысалы:  бес- 
j 
алтыдан, екі-үштен т.б. 
|
I
III децген
Берілген  сан  есімдерден  болжалды,  топтау  сан  есімдер 
жасаңыз.
Бір,  жетпіс  бес,  жүз,  мың,  алты,  тоқсан,  он  бес,  үш,  төрт, 
қырық екі, жүз алпыс алты, отыз екі, тоғыз.
II деңгей
Болжалды сан есім  мен топтау  сан  есімдерді  бөліп 
жазыңыз.
Екідей,  екі-екіден,  мың  шақты,  бес-алтыдан,  ондарда, 
жиырмадай,  он-оннан,  он  бірдей,  елу  шақты,  он  екілерде,  отыз 
жетідеЙ.
I децгей
Кез келген  сан  есімге ш ам ал ы ,  ш а қ ты   сөзін  тіркеу  аркылы 
болжалды сан есім жасаңыз
Б азарда
Наурыз  айынан  бастагі  оңтүстік  қалалары  мен  осы 
маңайдағы  
ауыл-қала  түрғындары  жаз  бойы  саяжайларда,  бау-бақшаларда 
еңбек етеді.  Осы  тынымсыз  еңбектің  жемісін  көргің  келсе,  күзде 
базарға  бар.  Базар  іші  ығы-жығы  халық.  Сөрелерде 
ж ем іст ер д ен  
алқызыл  алма,  сап-сары  алмұрт,  шабдалы,  өрік,  қара  өрік, 
алқоры,  жидектерден:  қүлпынай,  таңқурай,  ш
и е, 
қызыл  шие, 
қарақат,  көконістерден:  пияз,  сарымсақ,  сәбіз,  қияр,  кызан,  кек 
бүрыш, бүрыш т.б.  көре аласың.
Күзде  қала  халқы  базарга  көп  барады.  Олар  кысқа  осы 
өнімдерді түздап,  консервілеу үшін  жеміс-жидекті  ж әне 
көкөністі 
осы базардан сатып алады.
Ауылдан  келУш'лерге базарда барлық жағдай  жасалған:  қонак 
үи,  ауылшаруашылық  өнімдерін  сақтайтын  тоңазытқыш,  қойма, 
авготүрақ т.б.  бар.
122

бау-бақша -  сад-огород 
еңбек ету -  трудиться 
тынымсыз -  беспрестанно 
ыгы-жыгы — суета 
сөре -  полка 
сауда -  торговля
шабдалы -  персик 
сарымсақ -  чеснок
ӨН1М  -  
продукция 
барлық жагдай -  все условия 
қойма -  склад, хранилище 
құлпынай -  клу бника
III деңгей
Мәтін бойынша сұрақтар әзірлеңіз.
II деңгей
Мәтіннен  көкеніс  пен  жеміс-жидектердің атауын 
скі 
оаганға 
боліп  жазып, жаттап  алыңыз.
Iдеңгей
«Базарда» 
тақырыбына 
3 
адам 
арасындағы 
диолог 
құрастырыңыз.
Бөлшектік, жинақтық сан есімдер
(дробные,  собирательные  числительные)
Бөлшектік сан  есімдер бүтін сандар емес, жай бөлшек жэне 
ондық  бөлшек  сандарды  көрсетеді  (дробные  числительные 
обозначают  части дробных чисел  и десятичных дробных чисел).
Бөлшектік  сан  есім  есептік  сан  есімдерден  мына  тәсілдер 
арқылы жасалады:
/.  Бөлшектенетін  сан  есім  бірінші  келіп,  шығыс  септік 
тұлғасында  тұрады  да,  екінші  сан  есім  атау  тұлғада 
қолданылады.  Мысалы:  І/З-үштен  бір  (одна третья,  ‘А- 
төрттен бір (одна четвертая);
2.  жарым
  сөзінің  есептік  сан  есіммен  тіркесуі  арқылы 
жасалады. Мысалы: 2,5-екі жарым (два с половиной)
3.  Аралас  бөлшек  сан  есімдерде  алдымен  бүтін  сан,  содан 
кейін  бөлшек  сан  келеді.  Мысалы:  10  1/3  -  он  бүтіп 
үиітен бір (десять  целая одна третья)
Ескерту:  жарты  (половина)  сөзі  зат  есімніц  алдында 
КолДанылады.  Мысалы:  жарты  сагат  -   полчаса,  жарты  күн
  -  
полдень и т.п.

Жинақтык  сан  есімдер  бірнеше  заттың  немесе  нэрсенін 
санын  жинақтап  көрсетеді,  есептік сан  есімге -а у,-е у
 жұрнактары 
жалгануы  арқылы  жасалады,  нешеу?  деген  сұраққа  жауап  береді 
(ссобирательные  числительные
  отвечают  на  вопрос  нешеу?  и 
образуются  с  помощью  аффиксов  -ау,  -еу  только  от  первых 
семи количественных  числительных).
  Мысалы:  біреу.  екеу,  ушеу, 
төртеу, бесеу, алтау, жетеу.
Жинақтық  сан  есімдер  тәуелденеді  жэне  түбір  тұлгасында 
да, тәуелденген тұлғада да септеледі, жіктеледі.
Ескерту:
  Екі,  алты,  жеті  сан  есімдеріне  -a y ,  -ey  жұрнагы 
жалғанган кезде,  соңгы ы/і дыбыстары түсіріледі.
III деңгей
Сұраққа жазбаша жауап беріңіз.
1.  Олар нешеу?  -7
2.  Кітап  нешеу?  -6
3.  Біз нешеуміз?  -5
4.  Сенің отбасың үлкен бе?  -Біз -4
5.  Агаңньщ баласы нешеу?  -2
6.  Аудитория да тақта нешеу? 
-1
7.  Үстелде кесе нешеу?  -3
8.  Адамның көзі нешеу? Ал аягы ше?
9.  Адамньщ саусагы нешеу?
10.  Иттің аягы  нешеу?
II деңгей
Сан есімдерді сөзбен жаз.
1/6;  3/5;  1/10;  2/7;  8  2/7;  7  1/3; 
6  И; 
«/г;  8  '/
2
;  12,9;
10,5;  64,4;  528,69.
I деңгей
I -тапсырма
Қазақ тіліне аудар.
1. 
Скажи 
этим  двоим. 
2.  Они 
пятером  собираются 
поехать 
в 
стану.  . 
ас  трое. 
4.  Один  из 
них 
-   Арман,  а 
второй  -   Берик.
.  В  семье  нас  пятеро.  6.  У  меня  трое  детей  7  У 
четверых 
сегодня нет книг.
2-тапсырма
Есепті  шыгар. Жауабын санмен жаз.
124

1
.  Беске 
үш 
жарымды қосса,  канша болады?
2.  Екі  бүтін  бестен  үшке үш  бүтін  екіден  бірді  косса,  қанша 
болады?
3.  Тоғыз  бүтін  алтыдан төртке бір бутін  төрттен  екіні  қосса, 
қанш а болады?
4.  Он  бүтіннен бес бүтін  үштен  бірді алса,  қанша қалады?
5.  Сегіз  бутін  алтыдан  үштен  үш  бүтін  үштен  бірді  алса, 
қанша қалады?
Қазақ театры. Қаладағы театрлар
Театр  -   ойын-сауық  орны.  Мунда  драмалық  шығармалар 
қойылып,  мәдени  шаралар  өтеді.  Ең  алғашқы  теагр  Грецияда 
ашылған.
Қазақ  театр  өнері  ежелден  келе жатқан  салт-дәстурлерімізге 
негізделген.  Халқымыздың  талантты  өнерпаздары  ел  аралап, 
жәрмеңкелерде өнер көрсеткен.
1917  жылы  Ойқұдық  жайлауында  (қазіргі  Семей  облысы, 
Абай ауданында)  М.Әуезовтің «Еңлік-Кебек» трагедиясы  түңғыш 
рет қойылды.
1925  жылдың  аяғында  Қызылорда  қаласында  тұңғыш 
музыка театры ашылды.  Театр  шымылдығы  1926 жылы ақпанның 
13-інде М.Әуезовтің «Еңлік-Кебек» трагедиясымен ашылды.
Театр  алгаш  құрылған  жылы  онда  Иса  Байзақов,  Әміре 
Қашаубаев,  Қалибек  Қуанышбаев,  Елебек  Өмірзақов,  Серке 
Қожамқұлов,  Жұмат  Шанин,  Ш ара  Жиенқұлова  сынды  өнер 
тарландары  қызмет етті.  Олар театр тарихына өшпес із қалдырды. 
1934 жылы  қазақ драма театрының құрылуына негіз болды.
Бүл  күнде  облыс  орталықтарының  бэрінде  драма театрлары 
ашылды.
Орал  қаласындағы 
қазақ 
драма театры  1933  жылы ашылған. 
Араға  жарты  ғасырдан  аса  уақыт  салып,  1993  жылы  қайтадан 
сахна  шымылдығы  ашылды.  2002  жылға  дейін  театр  әртістері 
қаладағы мәдениет сарайларының бірінде өнер көрсетті.
2002 
жылы 
Қазақстан 
Республикасының 
Президент!
Н.Э. Назарбаев 
Орал 
қаласына  арнайы  сапарында  жаңа  театрдың 
ашылу  салтанатына  қатысып,  өнер  ошағының  түсауын  кесті. 
Бүгінде 
театрда 
140-тай 
қызмегкер 
болса, 
оның 
52-сі 
эртістер.
Театр 
басшысы 
-   Қ.Төлеушев.  Театр 
эртістерінің  ішінде 
Қазақстан  Республикасына 
еңбегі 
сіңген  әртіс, 
Мемлекеттік
125

сыйлықтың  лауреаты  С.Қажымұратов,  Қазақстанға  еңбегі  сіңген 
қайраткер  Қ.Асқарова,  «Ерен  еңбегі  үшін»  медалінің  иегері 
Б.Молдабаевтар бар.
Театр  репертуарында  80-нен  аса  спектакль  болса,  онын,  14-і 
балаларға  арналған  қойылымдар.  Спектакльдер  қазақстандык 
жазушылардың  ғана емес,  шетелдік драматургтердің,  атап  айтсак 
Олбидің  «Зоопарк»,  Байджиевтің  «Құдалар»,  А.С.Пушкиннін 
«Қарғаның  мәткесі»,  Хугаевтің  «Қиқарлар», 
У.Шекспирдін 
«Ромео  мен  Джульетта»  туындыларын  сахна  төрінде  сомдап 
келеді.
Театр  труппасы  көптеген  республикалық  байкауларда 
жүлделі  орындарды  иеленіп  жүр.  2005  жылы  театр  өнерпаздары 
Египет  астанасы  Каирда  өткен  халықаралык 
фестивальде 
«Қорқыт»  спектаклімен  ел  намысын  қорғады.  Басты  рөлді 
сомдаған  -   Ербол  Есендосов.  Сондай-ақ  театрда 
Қ .А м анды қов,
Н.Жүбатова, Б.Исалиева, Б.Жақыпова, М.Бектенов, 
Ө .Базаркұлов, 
А.Шоман сынды эртістер қызмет етеді.
ойын-сауық -  развлечение 
негіз — основа
өнер -  искусство 
өшпес -  неизгладимый
негізделу -  основаться 
тарлан -  мастер,
өнерпаз -  мастер 
знаменитый
шымылдық — занавес 
із — след
Мэтін бойынша сүрақтарга жауап беріңіз.
1.  Театр деген не?
2.  Театрда нелер өтеді?
3.  Ең алғашқы театр қайда ашылған?
4.  Қазақ театр өнері неге негізделген?
5.  Жәрмеңкелерде кімдер өнер көрсеткен?
6.  Қай спектакль, қай  жерде, қашан тұңғыш рет 
қойы лды ?
7.  Түңгыш  музыка театры  қашан және қайда ашылды7
8.  Қазақ драма театры қашан ашылды?
9.  Алгашқы музыка театрында кімдер қызмет етті?
10.  Қаладагы  қазақ драма театры туралы әңгімеле.
III деңгеіі
Мәтіннен сан есімдерді тауып, магыналық түрі  мен 
қүрамына қарай ажыратып жазыңыз.
126

II деңгей
Сөйлесіңіз 
Сіз театрға баруды  ұнатасыз ба?
Қаладағы  қазақ драма театры  қай  жерде орналасқан?
Сіз бұл жерде болдыңыз ба? Қашан бардьщыз?
Спектакльді  қай  тілде көргенді ұнатасыз?
Қазақ театр өнерінің тарландарын  ата?
Жергілікті театр актерлерінен  кімдерді білесіз?
Сізге ұнаган  спектакль қалай  аталады?
Iдсцгей
1 -тапсырма
Қазақ  драма  театрына  барып,  спектакль  көріңіз.  Театрдан, 
спектакльден  алган  әсеріңіз туралы шағын  шыгарма жазыңыз.
2-тапсырма
Қаламыздағы  театрларга  ойша  саяхат  жасап,  кысқаша 
эңгімелеп беріңіз.
Нэтиже сабақ
1.  Сан  есім дегеніміз  не? Мағыналық тұрлерін ата.
2.  Сан есімдерді сөзбен жаз:
а)  Есептік:  13,  5,  100,  615,  2,  957,  45,  15428
б) Реттік:  1,  9,  63,  104,  1986,  1991,  2006
в) Жинақтық:  6,  7,  4,  3
с) Болжалдық:  40,  60,  100,  250 
Д) Топтау:  5-6,  30-40,  300-350 
е)  Бөлшектік:  1,5;  3,2;  1/6;  2/7;  10 3/10;  3  1/5
3.  Реттік сан  есімдерді  есептік сан есімге айналдырыңыз: 
бесінші  уй,  жетінші  қабат,  ушінші  сурак,  токсан  сегізінші 
бет, төртінші  касса, жиырма алтыншы  қаіар, бірінші 
пәтер.
127

4.  Тіркестерді аударыңыз:
37  книг, 45 тенге, 4 человека,  второй  класс,  570-ый 
автобус.
6.  -дай, -дей, -тай, -тей жүрнақтары  аркылы сан  есімнің 
қандай  мағыналық түрі  жасалады?
A )  Б өлш ектік
B) Топтау
C) Болжалдық 
Д) Реттік
6. Жинақтық сан есім қалай жасалады?
A) -ыншы, -інші  жұрнағы арқылы
B) -ay, -еу жұрнағы арқылы
C) жарым, жарты сөздері  арқылы
Д) -дай,  -дей, -тай,  -тей журнактары  аркылы
7.  Нешінші? сұрагына жауап  беретін  сан  есімді  тап
A) Біреу
B) Он-оннан
C) Отыз-қырықтай 
Д) Жиырмасыншы
8. Дұрыс аудармасын тап:  13 сентября,  8-школа
A) Он  үшінші  қазан, сегіз  мектеп
B) Он үшінші  кыркүйек, сегіз мектеп
C) Он үшінші  қыркүйек, сегізінші  мектеп 
Д) Он бесінші  кыркүйек. сегізінші  мектеп
Есімдік. Жіктеу, сілтеу есімдіктері
(.
местоимение
)
Есімдік  -  есім сездердің орнына жүмсалатын  сөз табы  (эмо 

жүктеу/скачать 6,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: