Орта Азия ұғымының тарихи және географиялық негіздері Орта Азия саяси географиялық аймақ ретінде қамтыған мемлекттер саны:5(бес)
Орталық Азия саяси географиялық мемлекет ретінде мына мемлекеттерді қамтиды:Қазақстан,Өзбекстан,Түркіменстан ,Тәжікстан және Қырғызстан.
Орталық Азия ұғымы қолданыла бастады: 1991 жыл
КСРО кезінде Орталық Азия аймағына кірмеген мемлекет: Қазақстан
Ресей империясы кезінде Орта Азия қамтыған жерлер: Қазақстан мен Ауғаныстан арасындағы далалы аймақтар
Орта Азия ұғымымен қатар қолданылған ұғым: Түркістан
Орталық Азия кең ауқымдағы физикалық және географиялық мағынасы Қазақстаннан басқа мына мемлекеттерді қамтиды: Монғолия, Солтүстік батыс Қытай,Ауғаныстан,Солтүстік Шығыс Иран, Повольже,Орал, Оңтүстік Сібір
Орталық Азия Азия ұғымы алғаш рет қолданылды: ХІХ ғасыр ортасында
Орта Азия ұғымын алғаш рет кеңінен қолданғандар:Карл Риттер,Александр фон Гумбольдт
Орта Азияны Евразияның «ішкі биік аудандары » деп атап ондағы түбектер мен ойпаттарды бөлек қарастырған : Риттер
Орталық Азияны Алтайдан оңтүстікке Памирден Шығысқа қарайғы аумағы деп атаған : неміс зерттеушісі Гумболдт
Орта Азияны ішкі ағымды өзендермен анықтауды енгізген: Ф.фон Рихтгофен
Орталық Азияның дәстүрлі өркениеттерін зерттеу тарихы
Ежелгі дәуірлік,ежелгі шығыстық , орта ғасырлық өркениеттердің атауы: дәстүрлі
Дәстүрлі мәдениеттердің белгілері: бірсарындылық ,дәстүрдің дәріптелуі
Дәстүрлі мәдениетердің белгілері : адамның өз әлеуметтік тобымен тығыз байланысы, діни немесе діни-мифологиялық сана.
Көшпелілер өркениеті жатады: дәстүрлі мәдениет
Қазіргі замандағы дәстүрлі мәдениетті зерттеу әдісі : «қосылып бақылау әдісі»
Ертедегі дәстүрлі мәдениетті зерттеу: археологиялық деректермен жазба деректерді салыстыру арқылы зерттеледі.
Ежелгі адамдардың сыртқы келбетін анықтайтын ғылым:Палеоантропология
Жазуы болмаған қоғамның рухани мәдениетін анықтауда :болжам, гипотеза
Орта Азияның ежелгі тарихы жазба деректерде кездеседі: б.з.б. І ғасырдың екнінші жартысы-б.з. І ғасырдың І жартысы
Геродотың «Тарихында» баяндалады: Ұлы Кирдің Орталық Азияға жасаған соңғы жорығы
Орталық Азия туралы мәліметтер кездеседі: грек,рим тарихшыларының жазбаларында
Страбоның ХІ ғасырдағы еңбегі : «География»
Үлкен Плинидің еңбегі:«Жаратылыстану тарихы»
Птолемей еңбегі: «География»
Птолемейдің География еңбегінде баяндалды: Александр Македонскийдің жорықтары туралы
Рим тарихшысы Аммиан Марцеллин баяндайды: Ғұндардың Еуропаға жорықтары туралы
Орта Азияның ежелгі тарихы нақты дерекетер береді: Қытай деректері
Орта Азияның туралы деректер б.з.б ІІ ғасырда белгілі болды: Чжан Цяньның деректерінде
б.з.бҚытай саяхатшысы Чжан Цяньның саяхат жасаған елдері: Ферғана,Жетісу,Қаңлы, Бактрия
б.з.б ІІ ғасырдың соңы мен б.з.б І ғасырдың басында өмір сүрген қытай тарихшысы: Сыма Цянь
Сыма Цянның еңбегі :Тарихи жазбалар(Ши-цзи)
Қытайлар мен көшпелі Ғұндар арасындағы бірнеше ғасырлық күрес туралы жазылды:Қытай деректерінде
Ирандық деректерше жатады: Қасиетті кітап Авеста, ежелгі парсының сына жазуы, эпиграфика
Арилер мемлекетін толық сипаттаған еңбек: Авеста
Авестанның ежелгі мәтіндерінде мәлімет береді: Қола дәуірлеріндегі Орта Азиялық жауынгерлер мен малшылардың өмір салты туралы
І Дарий патшаның бехистундық жазбаларында кездеседі: Орта Азия халықтарының парсыларға қарсы күресі
Орта ғасырдың алғашқы кезеңінде пайда болған дерек: Түркі деркетері
Көне түркі жазуын атайды: Түркілік руна, Орхон-Енесей жазуы
Тасқа қашалып,ағашқа ойып түсірілген жазу: Түркі жазуы руна
б.з І мың жылдықта өмір сүрген ежелгі түркі мемлекеті туралы аса құнды жазба дерек болып табылады: Түркілік руна ескерткіштері
1893 жылы ежелгі түркі қолжазбаларының құпиясын ашты: В.Томсен
Ежелгі түркі қолжазбаларының аудармасын жасаған : В.В. Радлов
Қазіргі кездегі руналық ескерткіштер саны : 255
Орта Азияның ертедегі дәстүрлі өркениеті туралы жазба деректердің топтары : антикалық,ирандық,ежелгі қытайлық,ежелгі түркілік
Қазақстандағы археологиялық қазба жұмыстары басталды.1826 жыл
Алтайдағы мұздықтарға айналған қорғандарға қазба жұмыстарын жүргізген археолог:В.В.Радлов
Бірінші тастарға қашалған кескіндер(петроглифтер) туралы жазып суретке түсірген: Н.Н. Пантусов
Жетісудағы 3 қорғанға қазба жұмыстарын жүргзді: 1889 ж
1893-94 ж В.В.Бартольд зерттеген аймақтар: Шу,Іле,Талас алқаптарындағы ескерткіштер
ХХ ғасыр басында Қазақстандағы ескерткіштерді зерттеуге құрылған комиссия: Орынбор мұрағат комиссиясы
1920-30 жылдары археологиялық зерттеулер:Қола дәуірі
500-ден астам қоныс пен қорған зерттелген облыс: Ақтөбе
Сарыарқаның ежелгі есерткіштерін зерттеуде әрі ежелгі кен істері мен мыс қорыту өндірісіне өндірісін анықтаула аса маңызды рол атқарған тұлға:Қаныш Сәтбаев
Іле археологиялық экспедициясы өз жұмысын бастады: 1954ж
Іле археологиялық экспедициясына жетекшілік жасады: К.Ақышев
Кемал Ақышев жетекшілік еткен экспедиция ашқан ескерткіштер:Сақ және үйсін дәуіріне тиесілі тас қорғандары,Бесшатыр «патша қорғаны»,Тамғалы шатқалындағы петроглифтер
Әлемдік ғылымда үлкен жаңалық болды:Алтын Адамның табылуы
1970 жылы петроглифтерге зерттеу жұмыстарын жүргізді: М.Қадырбаев
1970-1980 жылдары қазба жұмыстары жүргізілген орта ғасырлық қалалар:Отырар, Қостөбе,Түркістан