Отчет Қа за қс та н республикасы б1Л1м ж ән е ғылым министрлігі ілым комитетінің «мемлекет тарихь! Институты»

көрегендігі, едді соңынан ерте білетін аскан қабілет, дарын иесі (Әбілқайыр, 

Абылай хан, И сатай,  Махам бет, Сырым батыр сияқты ) болуымен ел сы й- 

лысы болғаңцықтан, ол көпш ілікпен мойындалып, елге танылған (біртуар) 

атакты адамдардың (Ш окан, Ыбырай, Абай, Ш әкәрім ) туы п-әскен жерлері 

де ел аузында «касиет дарыған, киелі жер» деп те айтылып жүр. Осы катар- 

да, мәселен, С ы рдарияны ң төмен гі ағысы саналатын Қы зы лорда облысын

— «Сыр е л і— жыр елі», «жырдың бір түнеп өткен жері» деп атау ел аузында 

жиі айтылады ж әне оған қоса, барш а түрік жүртынын атасы атанған, көре- 

ген данышпаны болып танылған Қ орқьпты ң өзі сан алуан тақырыпка арқау 

бола алады.

Киелі орынның киелі болуы

 — 

ондаеы кешеннің халықтың санашнда туган 

діни-мифалогіш щ ттым-тусітк, гурыптық әрекеттердщ жәме оның ертедегі 

ескерткіштермен баыланыстылыеында

. Оны біз былайш а түсіндіріп көрсек, 

Таңбалытас кешені  ж әне өзге де ғүры пты қ кеш енді түрғызуш ы қандай да 

бір  тарихи  түлғаны ң  нсмесе  халы қты ң  (ол  кеш ен  ғибадатхана,  мешіт, 

некропольдік:  пирамида,  кесене,  мазар,  сағана там,  күмбезді түрлі  қүры- 

л ыс, корымдар да болуы мүмкін) өз дүниетанымында пайда болған, өлілерге 

керсеткен қүрметін, тарихтың қилы кезеңін сипаттайтын петроглифтер не­

месе каңдай д а бір билік жүргізуш інін озінің өзгелер алдыңдағы үстемдігін 

көрсетуі,  оны   әлемге  паиі  етудегі,  бәлкім ,  өз  ойынан  жасаған,  тудырған 

дүниесі болуы мүмкін. Осы сөзімізге келтірер дәлеліміз, жер ж әннаты  деп 

аталған Ж етісу жеріндегі Танбалытас кеш ені, Орталық А зияда ілеуде біреу 

саналатын Ә м ірТ ем ірдің К ож а Ахмет Яссауи бабам ызға арнап салдырған 

кесенесі, Маңгыстаудағы кңзактың пірі — Бекет атаның колмен қашап жаса- 

ған  жерасты  мешіті  ж әне  ондағы  зікір,  қылует  бәлмелері,  әлем нің  жеті 

кереметіне саналатын М ысыр  (Джосер,  Хеогіс,  Хефрен)  пирамидаларды, 

С емирамиданың аспалы бағы, А лександрия бағдаршамы (маякі); ирандық 

Бехустин жартасындағы жазбалар сияқты т.б. дүниелерді атап айтуға бола- 

ды. М ойындау керек, кие мәселесі әлі де болса өзінің ғылыми шешімін тап- 

қан ж оқ.  Ал олемдік  классикалы қ діндерде осы киелі оры ндарға барабар 

тіпті сәйкес келетін «қасиетті орындар» деген түсінік бар. Ғылымда «киелі 

оры нға  қояр ж ән е он ы  тандап  алуда  қандай да бір  критерийлер бар  ма» 

деген 

сауалдың m l— әлі

 де болса жауапсыз, аз зерттелген мәселе.

Ғибадатхана (святилище, культовое место) — күрметтүтар (зиярат етер) 

обьектілердің жиынық кешені, біртүтас территориялык шекарада, яғни онда 

қүрбанды қ шалу ж ән е зиярат етер әрекетгер жасайты н орын.

И сламның қарапайым халык (яғни, қазак) арасында таралуы мен қалып- 

тасуында 

суфизм

 (сопылық) мұсылман меш ітш ің алар манызы зор. 

С

у ф и з м

 

идеялары мен дәстүр-белгілерінің исламға дейінгі жергілікті елдің наным- 

сеніміне жақындығымен ел арасында ж ақсы  бедел жинады. С уфизм  ислам-

15

даты әулиелермен касиетті орындардықүрметтұтудәсгүріі 

\с

 іікщуиіі  мк нал 

ете киелі оры ндарғазиярагж асауды  үсъш дыәрі кдзақарасіііпдш ы  тчіам га 

дейіигі көптегеннаным-сенімдердіңсакталуына манызды рол лтк;ірмм. < »і п.ің 

бүгінгі  күндегі көрінісі бейресми дін өкілі атанған 

(ишан, кржа, шмрақшы, 

диуана,  сопы)

  әу л и ел ер ге  таб ы н у д ан ,  еж елд ен   сақ тал ға н   б ақ сы л ы к  

тәжірибеден байқалады,

Х алык арасында, соның ішінде қазақты н дінге сенуінде маңызды орып 

алған әулиеге табыну,  исламдағы ж аңа дін рухына сәйкес, ж ана пайымға 

өкелген көгттеген құдірет күштер туралы үғымдарды сақтаған ежелгі идея- 

лардың ыкпалымен қалыіггасты.

Қазақстанда ресми исламға байланысты әулиелер — 

Әбубәкір

, 

Омар, Ос­

ман

, 

Эли;

 сои ы лар—

Кожа А m e m  Яссауи, Арыстан баб;

 қазақтайпаларының 

ру басы болған өулиелер — 

Бәйдібек атаменДомалақ ана,

 исламға дейінгі от 

пен су және табиғат культі болтан көітгеген қайнар мен таулы шыңдар, ағаш- 

тарды қүрмет түтуға байланыеты 

( Әулие бастау, Қазыгүрт, Жылаган ата 

сияқты жөне т.б.);

 арнайы кәсіп ке қамкорш ы өулиелер,  қазақ баксы  мен 

күйш ілерінің пірі — әйгілі 

Қоркыт

, қазақ батырларынын сүйеушісі — 

Баба 

тукті ІЛашты ӘзЬ,

 диқанш ьш ы қ қорғаушысы 

— Диқан баба,

  қойш ы ны ң 

пірі 

Шопан  ата

 кеңінен танымал  ж әне  зор  құрметке  ие  болған.  Әрі  осы 

касиетті орыңдар ел ішінде әлі де қаж ы лы қсапар жасайтын орын қатарын- 

да болып отыр.

Исламғадейінгі үғы мны ңкөптегенэлемеш терінбойы насіңірген қазақы 

әулиеге табыну өзінің негізгі ш еялары  жөнінен ислами рухты білдіріп, оньщ 

орнығуына  көмектесті.  Өйткені  ел  арасындағы  ислами  ықпалдың  әсері 

белгілі бір дәрежеде аңыздар мен әңгімелерден де байқалады.  Әулиелерге 

табыну рәсіміңдедүғағанаресм и исламға сөйкес келеді. Негізінен, гибацат- 

та да, тәу етудегі  сапарлар рәсімдері де  исламға дейінгі діни  іс-әрекетгер 

негізінде—анимистикалық наным-сенімце, сиқыршылық, табиғят күші мен 

кұбылыстарының, ата-бабаларға табыну ж ән е бақсылы қ негізінде қалып- 

тасты.

К азак  арасында исламдық ж ән е исламға дейінгі дәстүрдің өзара ықпал- 

дасуы ислам дінбасыларының жергілікті ежелгі дін үстанушылармен белгілі 

бір дәрежеде өзара қар ым - 

к

 a тынастарын ы ң болғандығын көрсетеді.

Бүгінгі кдзақитүрмью-тіршілікте әдет-ғүрып, салт-дәстүрдегі ислам және 

оған дейінгі өзіндік байырғы д үниетаным әлі де болса зор маңызға ие. Тіпті 

бүгінде жерлеу, еске алу ғүрыптарында бөтен элементтерден исламды та- 

зарту деген талпыныс оры н ала бастағаны да байкалады.  Қ азақ  арасында 

бүл күндері «неке қию» тәрізді отбасын қүру дәстүрі де кең тарай бастаған.

Ал біздегі  көптеген  мешіттердің қасиетті орындар  мен  әулиелерді  nip 

түтуға деген қарсы көзқарастары мен пікірлері уакыт өткен сайын айқында-

ла түсуде. Ол аз болса жер-жерлерде нағыз мұсылманның әулиелергетабы- 

нуына шектеу қою қажеттігі түсіндіріліп келеді. Бүқаралы қ акларат қүрал- 

дарында шариғат, аят-хадис, діни лекцияларды оқуы негізінде жинақталган 

тәжірибеге арқа сүйеп, оның қағидаларын басш ы лы ққа алуда. Бүл үрдіске 

институт ретінде мүфтиатбелсенді түрде қатысып келеді. Салыстырып ай- 

тар болсак, жуырда ғана жаңадан ашылған діни оку орындарында максатты 

түрде діни қызметкелердің білімін жетілдіруде. Бүған себепші бүгіңде казак 

елінің солтүстік аудандарьінда мүсылман болуға үмтылушылардын тиісті 

денгейде білімдерінің жоқтығы да өсер етуде.

Қ алай  болғанда  да  қ азақ ты ң   түрм ы с-тірш ілігінде  исламға  дейінгі 

дәстүрдін калдык-ж үрнактары өзін діни  синкретизм  ретінде, түрмыстык 

немесе  халықтық  ислам  ретінде  көрініп,  исламмен  өрекетке  түсе,  езінін 

өміршендігін жалғастырып келеді. Бүгінде казаки исламды этникалык сим- 

волдын  қүрамдас  бір  бөлігі  етіп  қарап,  дәстүрлі  мәдениеттін  ажырамас 

бөлшегі  ретінде  қайта  жаңғыртылуға талпыныс,  елдін  үмтылысын  оны ң 

қазіргі жаһандану заманыңдағы жүртымыздың өзін үлт етіп сақтаудағы бас- 

ты жетісті гі (өзінің заман ағымына сай, аддыға жүрер бағытын дүрыс тап- 

қандығы) деп айтуға болады.

Павдаланған әдебиетгер:

1. Ажигали С.Е. Религиозность и обрядность сельчан Казахстана в бли­

жайшей ретроспективе:  Жетысу, середине 80-х гг., //О бы чаи  и обряды ка­

захов в прошлом и настоящем. Сб. Статей. Алматы, 2001.

2. Амантурлин Ш .Б. Пережитки анимизма, шаманства, ислама и атеис­

тическая работа. Алма-А та,  1977.

3.  Басилов  В.Н.,  К армы ш ева Б.Х.  Ислам  у казахов  (до  1917  г.)  —  М ., 

1997.

4. Валиханоо Ч.Ч. Тенгри (бог) / /  Собр. соч.  В пяти томах. А лма-А та, 

1984. Т. 1.

5.  Гольдциэр И. Культ святых в исламе (М ухаммеданские эскизы). М ., 

1938.

6. Д ы ренкова Н.П. П олучение ш аманского дара по воззрениям турец­

ких п л е м е н //С М  АЭ АН СССР.  1917. Вып.ІХ.

7. Кукашев Р.Ш. К  образу лебедя 

в 

казахском ш ам анстве// ЭО. 2002. № 6

8. Л ы кош ин Н.С. П олж изни в Туркестане. Очерки быта туземного н а­

селения. Вып.  1 .П г .,  1917.

9. М алов С.Е, Ш аманский  камень «яда» у тю рков Заподного К итая / /  

СЭ.  1947. № 1.

о- 

Туган өлке» (№ 1 -2 ,20 08  ж.) 

журналынан алынды.

17

Н. НА ЗА РБА ЕВ, 

КРПрезиденті.

Бақыт  бағасын  білгеннің  ғана  басывда  тұрады

Казак хаяқы  сан  ғасырлар  бойы  өзінің егемендігі  мен  тәуелсіздігі  үшін 

күресіпкелді. Өзініңеңжақсықасиеттерінің, қатертөнген сәттсбірігіл, үйым- 

даса  білуінің,  сондай-ақ баска  халықтармен  бейбітшілік,  келісім  мен  тату 

кершілік жағдайында түруға деген ынта-ықьиіасыньщ аркасында ол тарих тас- 

қыныныңастындақалып коймай, өзініңмемлекетгігін калпына келтіре алды.

* * *

Маған ары үшін жаньш садаға ететін осындай текті халықка, мені «ұлым» 

деп, «перзентім» дептөбесіне котерген халыкқа, арғы-бергідегі казакбаласы- 

ның бірде-бірінің пешенесіне бүйырмакан бакытты — толыкканды, тоуелсіз 

мемлекет күрудың басында бол у бақытын бүйырткан хапыққа қызмет егуден 

артык ештеңенін керегі жок. Осы жолда мен бойымдағы бар кдйратка білетімді, 

білім-білігімді аямай жұмсаймын, кандай тәуекелге де барамын.

* *  *

Біздің үрпақалдынца бабалар кол жегкізген игіліктерді сактау, кайта қал- 

пына келтірілген мемлекетгігімізді нығайту және дүниежүзілік кауымдастық 

талаптарына сай жаңа сапалықдеңгейге  көтерілу міндеті түр.

* *  *

Адам атына лайықты омір сүрудің, дәулетті түрудьщ мына замандд нарық- 

ган баска жолы жок. Өйткені ол — адамды өзін-озі камшылауға, жаньш жеп 

жанталасуға мәжбүр ететін, сөйііп, оның бойынан тың куаттабуға игермелейтін 

жол.

*  * *

Қамшынын сабындай қыска ғүмырда халқыңның көшінің басында жүру- 

ден, үлы істеріне тікелей атсалысудан артык кандай мортебе керек?! Ары үшін 

жанын садаға ететін казақгай қасиетгі халықтың, осы елдегі сантүрлі үлтгың 

баласынын басын коып, басшылыгыда жүру тұрмақ, косын тігіп, косшылы- 

ғында жүрудіңезі жанынды тербейтін бақыт емес пе? !

* * *

Бізге үлттык буржуазия керек. Үлтгыңкалталы адамдары калыхтгаспайын- 

ша, көп істіңкиюы келмеңці. Үштык буржуазия паңдд болса, мемлекет мүдцесін 

ойлайггын адамдар көбейер еді.

18

* 

-к  к

М енің атам да, анам да — қазақ. М енін жаным, жүрегім — казақ.  Қ азақ- 

пын деп айтуға ешқашан намысганган кезім жок. Намыстанбаймын да. Қайта 

мағантіл, діл, өмір, тіршілік сыйдаған Туған халкыма бар есті тірлігімде қарыз- 

дар бодып өтуге бармьш.  Үлттың ұлы  болмай тұрып,  адамзаттын перзенті 

болу мүмкін бе? Мүмкін емес.

* *  *

Қүдай қазакка қырын кдрамаған: пейіліне саи етіп үлан-ғайыр жер берген, 

астын-үстін толтырып кен берген, мейірбан, ак к ө ң іл , адал ел берген, жаны 

үшін малын, ары үшін жанын садаға ететін ер берген.

* * *

Садағаң кетейін, айналайьга халқым! Сенің мүддеңжолында бойдағы —

куат, ойдағы нәрдің бәрін сарп етуге бейілмін.

* * 

к

Маған адамның ішкі жан дүниесінін тазалығы меи діни сенім бір-бірімен

тығыз байланысып, катар жүретін сияқты көрінеді де түрады.

к   к   к

Мен «адам Кұдайға жакын болуы үілін оған карай өмір бойы сапар шегуі 

керек» дегенді жүбаныш етемін. Мен өз халкымның жол ы нда басымды бөйге- 

гетіккен адаммын.

к   к   к

Елдің— бетінде, жеддінөтінде жүрген адамға сынак кеп.

* *  *

Алға қарайтьш кез келді. Іске кірісер кез келді. Ерік-жігерімізді таныта- 

тын кез келді. Өмірді езгертетін кез келді.

* *  *

Қ азак елінің озып, үдеген кезі де, тозып, жүдеген кезі де аз емес.

к   *   к

Тәуелсіздік — тарихтың мәнгіге боліп  берген еншісі  емес, халыктардын 

мамыражай омір сүруіне берілген кепЬхдік те емес, анғал болмағанымыз абзал.

Абылай — кұдіретті хан. Қазақхалкы ны нмеміекеттілігі мен тәуелсіздігі 

осынау данкты есіммен тығыз байланысгы. Ардакты бабамыздың аңсаған үш 

арманытыныштык, кәсіп, тәуелсіздік еді. Бүгіғггі күн ол максаттар орында- 

лып, ел енсесі котеріліп келеді.

* * *

Дүние  жаһандык,  озара  тәуелділік  сипат  алды.  Ж аһанды қ  әріптестік 

үсте\щік етуі үшін бүл таным біздің берік принципімізге айналуы тиіс.

*  *  *

Бүгінгі  қ аза қ   қауымына  аса  қаж ет  нәрсе  —  өзіміздің  намысшылдық 

дәстүрімізді дамыту.

«Егемен Қазақстан» газетінен (11.12.2002 ж.)

19

Б.ӘБДІҒҮЛОВА,

А бай атындагы Қаз ҮПУ 

тарихты оқыту теориясымен 

технологиясы кафедрасының оқыптушысы, 

педагогика гылымдарының докторы, профессор.

Ж еке  түлғаның  шығармашылық 

қабілетін  дамыту  жолдары

Оқушыда жеке тұлға ретінде шығармашылықтанымдық кызметін калып- 

тастырудыңбірден-бір жолы олардың өздігінше жұмысын жүйелі жүргізу 

болып табылады. Окуш ылардыңтаным өдісін меңгеруі өте-мөте маңызды, 

өйткені  тек  жатгығу жолымен  белгілі  бір  қимылды  меңгеріп  алуы ж әне 

оларды ж аңа жағдайда өздігінше колдана біле алады.

Ш ығармашылық таным қызметі дегеніміз не?

П.И.Пидкаеистыйдыңатагі көрсетуінше,тарихи окиғалар мен күбылыс- 

тарды ңт.б.  жалпы белгілерін анықтау окуш ылардын ш ы ғармаш ы лы қта­

ным қызметініңалғаш кыдәрежесі болып, ал негізгі проблеманы алға коюы 

ж әне оны шешудің жолдарын анықтау, табу окушылардың әздігінш е шы- 

ғармашылығының ең жоғары дәрежесі бол ып табылады деп санайды( 1 ).

Дидак-ғалым Н.Я. Лернер оқушылардыңтарих пөніне байланысты таным- 

ды қ  кызметін  жан-жақты  карыстыра  келіп,  шығармашылык  кызметінің 

мынадай басты кезендерін аныктайды (2,13).

Шыгармашылық ойяаудың репродуктивті ойлаудан айырмаіиылыгы,

 

ойлау- 

шы адам өздігінше іздену барысында арнайы іс-жосыгы /процедура/ аркы- 

лы өзі ж аңа нәтижелерге жетеді. Енді осы шығармашыл ық ойлауды сипат- 

тай келе таным қызметінің іс-жосығын /процедурасы н/ атап көрсетейік:

— бұрын меңгерілген білім мен білікті өздігінше жаңа жағдайға кошіру;

— бұрыннан таныс жағдайдан  жана проблеманы көре білу, объектінің 

жаңа функциясын көру;

— объектінің кұрылымын түсіну ;

— баламаны іздеу немесе тәсілді шешуді таңдау;

— бұрыннан белгілі проблеманы шешу күралын жаңамен қиыстыру.

Психолог, педагог-ғалымдар таным  қызметінін бірнеше түрлерін атап

көрсетеді. Оларға өздік жұмыстарының төмендегідей түрлері сай:

20

1. Үлгі бойынша өздік жұмысы (кайта жасалуы);

2. Реконструктивті жұмыс;

3. Ш ығармашылықжұмыс.

Адамның  түрлі  әрекетінде  (қызметінде)  өзара  байланысты  екі  үрдіс 

көрініс табады: еске түсіру ж әне шығармашылық.

Өздеріңізге белгілі, әсіресе тарих окулықтарының көпшілігінде дайын 

білімді бекітуге ж әне еске түсіруге арналған сүрактар мен тапсырмалар ба- 

сыңкы берілген.

Шыгармашылық қы зм ет— негізінен, проблеманы кою, ойды тұжырым- 

дап айту, принциптің (идеяның) пайда болуы, оны шешу, оның логикалық 

дамуы, аталгаи моселені шешуде колдану, дәлелдеу, негіздеу, оны тәжірибе 

жүзінде дәлелдеу, ақырында нәтиженің шығармашылык қызметте накты- 

лы көрінуі.  Қысқаш а  айтқанда,  оқуш ының жаңа тапсырма,  проблеманы 

шешу жолдарын табуы, бұрын менгерген әдістерді жаңарта отырып, жанд 

қызмет қүралын  жасауы болып табылады (1,8).

Окушыньщеңжоғарғыөздік шығармашылығынындеңгейі оныңмәселені 

қоюы мен оны шешудін жолдарын  табуынан көрінеді. Мұнда жаңа білімді 

менгеру  үрдісі  шығармашылық ойдың дамуымен,  қалыптасуымен  бірге 

жүреді, ол оқушыньщ шындықты оздігінше менгеруін, тексеруін, оны қара- 

ма-қайшы фактілерден арылтып, дәлелдеуін анықтайды.

Сонымен 

шыгармаштық ойдың нәтижесі —

 тек қана белгілі түсініктер 

менүғымдарды  жайғанапайдаланьш  кою емес, сонымен катар жаңа образ- 

дар жасау, тапсырманы орындау арқылы ж аңа жолдарды ашу.  Ш ығарма- 

шылық  ой белгілі күрамды аныктайды немесе  оны қайта кұру жолын таба­

ды.

Шығармашьшықдеңгейдегі тарихи ойлау мәселесі танымдық тапсырма- 

ларды шешу ізденістерінен құралады.

Мұғалім қаншалықты тиянақты ұкыпты сабақ бергенімен 

оқушылар- 

ды  тарихи  материалдарды  оқып-үйренуге  ынталандырғанымен, егер де 

окушьшьщ өзі білім алуға өз бетімен  ынталанбаса, оқыту үрдісі ойдағыдай 

өз дәрежесінде  болмайтыны белгілі.

«Оқьпу дегеніміз—ең алдымен, оқушыда окуға деген ынта туғызу ж әне 

окуға үйрету. Мұнда белсенді шығармашылықпен оқьпу. Өйткені егер окушы 

мектепте тек еліктеуге,  «көшіруге»  ұйренсе,  онда ол өмірде шығармашы- 

лықпен жұмыс істей ада ма?» (3,72).

Отан тарихының халкымыздың өткені, бүгіні, келешегі туралы оқушы- 

да жүйелі білім беруде, тәрбие-танымдық мүмкіншіліктері зор.

Қазақстантарихын  оқып үйрену барысында оқушылардын өздікжүмы- 

сын  мынадай  түпнұсқалармен:  а).  Оқульпс,; ә). Тарихи көздер мен мате-

21

риалдар: деректер,  құжаттар,  фотоқұж аітар,  статистики,  көркем  одсбиеі 

және басқалар; a). Анықтамалық, коғамдық-саяси, ғылыми-копшілік оде- 

биеттер; в). Күнделікті  бұқаралық  ақпаратқұралдары және баснасоі ма 

териалдары;  г).  Иллюстрация,  нобай,  диаграмма,  кесте,  аппликация;  /0- 

Жүмыс дәптерлері; ж). Компъютермен, электроңды окулықпен және баска - 

лармен ұштастыруға болады.

Оқулықты пайдалану екімсіқсатты:

  бір жағынан, ол — білім қайнары, 

екінгші жағынан, тарихи мәтіңді саналы окуға дағдыландыруды және кітапты 

пайдалану әдіс-тәсілдерін үйретуді көздейді. Сондықтан сұракхар мен тап- 

сырмалар, окулық мәтіні, онда келтірілген кұжаттармен, иллюстрашіялар- 

мен жүмыс істеген кезде оқушылардыңтанып-білу жөніндегі белсенді шы- 

ғармашылыққызметін ұйымдастыруға кемектеседі.

Тарихты окып-үйренуде мұғалім басшылығымен окушылар шығармашы- 

лықпен  жұмыс  істеуге  үйренеді.  О кулық  мәтінін  түсінуге,  оны  оқуға, 

оқығанын есінде сактап  кайта әңгімелеп беруге, түрлі  кұжаттардың  жай 

және күрделі жоспарын жасауға, тезис, конспект, реферат жазуға үйренеді, 

оқыған материалды саналы әрі берік меңгеруге тырысады.

Әр  оқушынын  окулық мәтіні,  қүжаттар,  түрлі  косымша деректермен 

оздік жүмыс істеу дәрежесі әртүрлі  болғандықтан, олардың мәтінді түрлі 

жылдамдыкпен оқып қабылдайтынын, сұрактар мен тапсырмалардьітүрлі 

деңгевде орыпдайтынын, осыған орай оларға әртүрлі дәрежеде көмек корсе­

ту  қажет екені  белгілі.  Күнделікті  әр  сабақ тиянакты,  үкыпты  түсіндіріп 

меңгертуді,  окушылармен  дүрыс  карым-катынас  орнатуды,  мұгалімнін 

шеберлігі мен шығармашылығын үнемі жетілдіріп сггыруды талап етеді.

Окулыкпен өздігінше жүмыс істеу белсенділігін арттыратын, шығарма- 

шылыгын дамытудың басты шарты — оқушылардыц танып-білуге қүштар- 

лығын арттыратын тиімді әдіс-тәсілдерді пайдалану:  тарихи окиға, қүбы- 

лыс, фактілерді тандауға, ізденуге, дәлелдеуі’е үйрету; кайшылыкты, про- 

блеманы шешу; оқушының ой-пікір дербестігі мен еркіндігін барынша ке- 

нейту; сабакта проблемалык жағдай жасау; тың деректерден жаңа білімді 

ала білу, пайдалану, іздену;  материавды есге калардай әсерлі баяндау және 

басқалар жатады.

ГІайдаланылган әдебиеттер тізімі:

1.  Пидкасистый  П.И.Самостоятельная  познавательная деятельность 

школьников в обучении. — М.,  1980.—С. 8.

2. Лернер И.Я.Разнитие мышления учащихся в процессе обучения исто­

рии. М.: Просвещение,  1982.- С .  13-15.

3. Зуев Д.Д. Школьный учебник. — М.: Педагогика,  1983. — С.72.

22

А . H YPMA FA НБЕТОВА,

Ә.Буркітбаев атындагы№12мектептщ 

тарих пәнінің мугалімі.

Ақжоя ауылы,

Карқараяы ауданы,

Караганды облысы.

жүктеу/скачать 5,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: