төменгі жағында орналасқан. Онда əртүрлі хабарламалар мен жүйелік сұраулар

 төменгі жағында орналасқан. Онда əртүрлі хабарламалар мен жүйелік сұраулар 
пайда болады
(2.11-сурет). Мынадай болуы мүмкін: жүгіргі түсірілген экран элементі туралы қысқаша ақпарат; қазіргі уақытта 
 жүйе 
қандай 
деректерді
енгізуді күтетіні 
 туралы хабарлама;
жүйе 
орындайтын
 ағымдағы əрекет туралы қысқаша ақпарат. 
Сурет 2.11 - Хабарлама жолағындағы ақпарат мысалдары 
Ескерту: Хабарлама жолының күйін мұқият қадағалаңыз. Бұл жүйенің сұраулары мен хабарламаларына дұрыс жауап беруге жəне 
сызбаны орындау кезінде қателіктер жібермеуге көмектеседі. 
2.2.9 Модель денесі 
Модель денесі модель құру тəртібін жəне оның элементтері мен компоненттері арасындағы байланысты көрсетеді (2.12-сурет). Ол тек 
құжат терезесінің ішінде орналасуы мүмкін. 
Сурет 2.12 - Модель құру реттілігімен модель денесі 
Модель денесі - бұл модельді құрайтын объектілер жиынтығының графикалық көрінісі. Объект пиктограммалары модельде осы 
объектілерді жасағаннан кейін бірден модель денесінде автоматты түрде пайда болады. Атаулар элементтерге автоматты түрде 
беріледі. Қаласаңыз, оларды өзгертуге болады. 
Операция атауын шерту оны контекстік мəзір арқылы əрі қарай өңдеу үшін бөлектейді. 
3. ҚҰЖАТТАРМЕН ЖҰМЫС ІСТЕУ ТƏСІЛДЕРІ 
3.1 Құру 
Жаңа құжат жасау үшін жасау пиктограммасын немесе Файл - Создать... командасын шақырыңыз. Диалогтан құжатты таңдаңыз (3.1-
сурет). 
Сондай-ақ, пиктограмма жанындағы көрсеткісін басу арқылы тізімді пайдалануға болады (3.2-сурет). 
Ескерту: егер пиктограмманың жанында көрсеткі болса, бұл тізімнің бар екенін білдіреді. Көрсеткіні шерту тізімді экранға шығарады. 
Тізімнен таңдау ыңғайлырақ, өйткені ол таңдау уақытын қысқартады. 

Сурет 3.1 - Жасалатын құжат түрін таңдау терезесі 
Сурет 3.2 - Тізімнен таңдау 
Əдетте, сызбаның бірінші парағы A4 пішімінде болады жəне Конструкторлық сызба деген негізгі жазуы болады. Бірінші парақ. МЕМСТ 
2.104-68. 
Форматты өзгерту үшін Сервис - Параметры... - Параметры первого листа - Формат командасын шақырамыз. Форматты жəне оның 
бағытын таңдаңыз (3.3-сурет). 
Сурет 3.3 - Сызбаның форматын өзгерту 
Формат жəне негізгі жазуды сызбада жұмыс істеген кез келген уақытта өзгертуге болады. 
3.2 Ашылуы 
Бар құжатты ашу үшін Открыть пиктограммасын басыңыз немесе Файл - Открыть... командасын шақырып, пайда болған терезеден 
қажетті файлды тауып, Открыть батырмасын басамыз. 
Сондай-ақ, Windows сілтемесі көмегімен КОМПАС 3D құжатын ашуға болады. 
3.3 Сақтау 
Құжатты сақтау үшін Сохранить пиктограммасын басыңыз немесе Файл - Сохранить... командасын шақырыңыз.
Құжатты бірінші рет сақтаған кезде, экранда пайда болған терезеде құжат жазылатын каталогын көрсетіп, файл атауын енгізіп, 
Сохранить батырмасын басамыз. 
Ескерту: Файл кеңейтілімі құжат түріне байланысты автоматты түрде тағайындалады. 
Құжаттың қасиеттері құжат туралы ақпаратта сақталады. Бұл диалог құжатты бірінші рет сақтаған кезде көрсетіледі. Толтыру мысалы 
3.4-суретте көрсетілген. 
Сурет 3.4 - Құжат туралы ақпарат диалогы 
Ескерту: Диалог өрістерін толтыру қажет емес. ОК немесе Закрыть батырмасын басамыз. 
Сыртқы сілтемелерді қарау терезесінде ағымдағы құжат сілтеме жасайтын жəне онымен байланысты барлық сыртқы файлдар 
көрсетіледі. 
Жасалды жəне Соңғы өзгеріс өрістері автоматты түрде толтырылады жəне оны пайдаланушы өзгерте алмайды. 
4. ГРАФИКАЛЫҚ ОБЪЕКТІНІ ҚҰРУ КЕЗІНДЕГІ ЖҰМЫСТЫҢ НЕГІЗГІ ТƏСІЛДЕРІ 
4.1 Визуализация командалары 
Начало формы 
Конец формы 
- Увеличить масштаб рамкой - еркін аймақты ұлғайту суреті. 
Увеличить масштаб немесе Уменьшить масштаб пиктограммаларды шерту арқылы үлкейту немесе кішірейту масштабтау кескін 
масштабын 1,2 есе арттырады немесе азайтады. Текущий масштаб өзгерту үшін тізімді кеңейтіп жəне қажетті мəнді таңдау керек. 
Масштабты түгел өзгерту үшін тінтуірдің дөңгелегін пайдалануға болады. Суретті жылжыту үшін тінтуір түймесін басып тұрып жүгіргіні 
жылжыту қажет. Терезеде барлық құжатты көрсету үшін барлығын Көрсету командасын немесе [F9] пернесін басу арқылы жүзеге 
асырылады. 
Ескерту: Приблизить/ Отдалить жəне Сдвинуть командаларды үзу керек. 
4.2 Жанама мəзірі 
Жанама мəзірі тінтуірдің оң жақ батырмасын басқан кезде экранда пайда болады. 
Сурет 4.1 - Жанама мəзір мысалы 
Мəзірдің құрамы курсордың жағдайына, орындалатын əрекетке, жүйенің жұмыс режиміне байланысты (4.1-сурет). 
4.3 Объекттерді таңдау 
Объектті таңдамас бұрын, ашық командалардың жоқтығын тексеру қажет. Тінтуірмен объекттерді таңдауды бірнеше жолмен жасауға 
болады. Бірінші əдіс-тінтуірді дəйекті басу арқылы: 
4. меңзерді объект сызығына апару қажет; 
5. тінтуір түймесін басу. Объектінің түсі жасылға өзгереді. 
Егер бірнеше объектіні таңдау қажет болса, [Shift] немесе [Ctrl] пернелері бар объекттерді басу керек. Екінші əдіс-объекттерді 

жақтаулармен таңдау. Бірінші бұрышы тікбұрышты жақтаулар - сол жақ төменгі немесе сол жақ жоғарғы. 
Жақтау объекттерін таңдау үшін: 
6. меңзерді экранның бос орнына орнату; .
7. тінтуірдің сол жақ батырмасын басып, жүгіргіні ұстап тұрып оңға жылжыту түймешігін желіден ажырату сақталған;
1. бірнеше объектіні басып, тінтуір түймесін босату. 
Жақтау толығымен раманың ішіне түскен объекттерді ажыратады. 
Үшінші əдіс-объекттерді секрамкамен (бөлгіш жақтау) таңдау. Бірінші тік бұрышты секрамканың бұрышы - оң жақ төменгі немесе оң жақ 
жоғарғы болады. 
Объекттерді секрамкамен таңдау үшін: 
8. меңзерді экранның бос орнына орнату; 
9. тінтуірдің сол жақ батырмасын басып, жүгіргіні ұстап тұрып солға жылжыту түймешігін желіден ажырату сақталған;
10. бірнеше объектіні басып, тінтуір түймесінен босату. 
Секрамка жақтау ішіне жəне ол қиылысатын заттарға толығымен кіреді. Мəзір командаларын пайдаланып графикалық объекттерді 
таңдау үшін басты мəзірінен Ерекшелеу мəзірін ашу керек.
4.4 Объект параметрі 
Объектті құру оның барлық параметрлерін анықтауды білдіреді. Объект параметрлері құралдар тақтасында көрсетіледі. Параметрлерді 
сандық деп бөлуге болады (нүктелердің координаттары, ұзындығы, бұрышы, шыңдар саны жəне т.б.) жəне сандық емес (сызық стилі, 
симметрия осьтерінің болуы жəне т.б.). Сандық параметрлер атауының жанында параметр күйіне сəйкес белгішені көрсететін қосқыш 
бар (4.2-сурет). 
Сурет 4.2 - Шеңбер параметрлері 
Басқа параметрлер өзгерген кезде тіркелген параметрдің мəні тұрақты болып қалады. Тек нүктелердің координаттары болып табылатын 
параметрлер белсенді бола алады. Қосалқы параметрді ауыстыру бос болады. Бұл параметрдің мəні əлі орнатылмаған немесе басқа 
параметрлердің мəндеріне байланысты. 
Сандық параметрлерді орнатудың бірнеше жолы бар: 
11. параметрлерді орнатудың бірінші əдісі, қарапайым жəне көрнекі əдісі - құжат терезесінде қажетті нүктелерді көрсету (батырманы 
басу); 
12. екінші əдіс-параметрлерді алдын-ала анықталған ретпен енгізу; 
13. үшінші əдіс-Құралдар тақтасында параметрлер мəндерін орнату. 
Бұл əдістерді біріктіруге болады. 
Объектінің құрылысы үшін жеткілікті параметрлері енгізілгеннен кейін объектіні құру (бекіту) қажет. Ол үшін басу керек арнайы басқару 
тақтасындағы Создать объект батырмасын басу қажет. Көптеген графикалық объекттерді салу кезінде Автосоздания объекта мүмкіндігі 
арқылы жүзеге асырылады. Егер бұл режим қосулы болса,объект құру үшін жеткілікті параметрлерді енгізгеннен кейін бірден жасалады. 
4.4.1 Параметрлерді алдын ала белгіленген тəртіппен енгізу 
Нүктелердің координаттары болып табылмайтын параметрлерді енгізу тəртібі алдын ала жəне жүйеде сақталады. Сондықтан 
пернетақтадан енгізілген мəн объектіні жасау немесе өңдеу уақыты алдын-ала анықталған өріске жазылады. Енгізілген мəннен бас 
тарту үшін [Esc] пернесін, ал мəнді бекіту жəне келесіге өту үшін - [Enter] басу керек. 
Сегмент параметрлерін енгізудің алдын-ала анықталған реттілігі ұзындық пен бұрыш өрістерін құрайды. 
Ұзындығы мен көлбеу бұрышы белгілі болатын сегментті құру мысалын қолдана отырып, параметрлерді алдын-ала анықталған ретпен 
енгізу əдісін қарастырайық: 
14. жинақы панельде Геометрия айырып-қосу батырмасын қосу; 
15. Отрезок командасын шақыру; 
16. Құралдар тақтасында ұзындық өрісі көрсетілген. Кесінді ұзындығының мəнін теру қажет. Бұл мəн дұрыс өріске түскенін көру қажет. 
Мəнді [Enter] басу арқылы бекіту керек; 
17. Терезеде тышқанмен кесіндінің бастапқы нүктесін көрсету керек; 
Құралдар тақтасында келесі реттілік өрісі ерекшеленеді - бұрышы. Бұрыштың мəнін теріп, [Enter] пернесін басу керек.
Ескерту: ұзындықты енгізгеннен кейін кесіндінің бастапқы нүктесін көрсету міндетті емес. Мұны ұзындықты белгілеуден бұрын да, 
бұрышты белгілегеннен кейін де жасауға болады. 
Объект автоматты түрде құру режимі қосылған кезде сегмент құрылады. Белгілі бір енгізу алдындағы параметрлерді кездейсоқ ретпен 
орнатуға болады. лдын ала анықталған өрістер арасында алға қарай жылжу үшін [Tab] пернесі қолданылады, керісінше - [Shift+Tab] 
пернесі қолданылады. 
4.4.2 Қасиеттер тақтасының өрістеріне мəндерді енгізу 
Қасиеттер тақтасының параметр мəнін нақты көрсету үшін бос параметр өрісін шертіп жəне қажетті нөмірді енгізу керек. Егер өрісте 
сандар болса, өрісті екі рет шерту керек. Ол көк түске айналады. Қажетті мəнді енгізу керек. Өріске кірудің тағы бір тəсілі-пернелер 
тіркесімін басу - [Alt] жəне таңбаның параметрінде астын сызылған (мысалы, бұрыш үшін [Alt+y] кесіндінің кеңістігі, [Alt+1] кесіндінің 
бірінші нүктесінің х координаты үшін). Кейбір сандық параметрлер өрістерінде стандартты мəндер тізімі бар (4.3-сурет). 
Тізімнен таңдау тез жəне растауды қажет етпейді [Enter]. Егер тізімде қажет мəн болмаса, оны пернетақта жолағына енгізу қажет. 

Сурет 4.3 - Тізімнен параметрлерді таңдау 
Графикалық объектілердің сандық параметрлерінің мəндерін қазірдің өзінде "түсіруге" болады. Геометриялық калькулятор көмегімен 
бар объектілер болады (4.4-сурет). Геометриялық калькулятор мəзірін шақыру үшін параметр өрісіне барып жəне жанама мəзірді ашу 
керек (тінтуірдің оң жақ батырмасы арқылы). Ішінен параметрді, содан кейін параметрлерді алып тастайтын объектті көрсету керек.
Сурет 4.4-Геометриялық калькулятор мəзірі сызықтық шамаларды енгізу
X жəне Y нүктелерінің координаталық өрістері байланысты өрістер деп аталады (4.5-сурет). 
Сурет 4.5 - Нүктелердің координаталарының байланысты өрістері 
Байланысты өріске тікелей өту үшін [Tab] пернесі, кері өту -[Shift+Tab] пернесі қолданылады. Екі өрісті толтырғаннан кейін [Enter] 
пернесін басып - T1 немесе T2 параметрін бекіту керек. Құралдар тақтасының өрістеріне параметрлердің сандық мəндерін ғана емес, 
оларды есептеу үшін өрнектерді де енгізуге болады. Мысалы, тиісті өрістегі сегменттің ұзындығын анықтаған кезде өрнекті енгізуге 
болады: 150-25*48/56+185. Өрнекті енгізгеннен кейін [Enter] батырмасын басу керек, есептеу нəтижесі параметр өрісіне жазылады. 
4.5 Параметр мəндерін дөңгелектеу 
Округление режимін қосу жəне ажырату батырмасы ағымдағы күй тақтасында немесе [F7] пернесімен дөңгелектеу жүргізіледі. Режим 
қосылған кезде параметр мəндері курсордың ағымдағы қадамына көбейтілген ең жақын мəнге дейін дөңгелектенеді. 
4.6 Ортогональды сызу 
Режимді қосу жəне өшіру ағымдағы жағдай тақтасындағы ортогональды сызу батырмасы немесе [F8] пернесі арқылы жүзеге 
асырылады. Ортогональды сызу режимі объектілерді ағымдағы координаттар жүйесінің осьтеріне перпендикуляр бағытта жылдам 
құруға жəне өңдеуге қызмет етеді. 
4.7 Объектілерді қайта көрсету 
Көптеген командаларды орындау кезінде құрылыстың негізі болып табылатын объектті көрсету қажет. Командадан шықпай-ақ басқа 
негізгі объектті таңдау үшін арнайы басқару тақтасындағы Указать заново батырмасын басу керек. 
4.8 Əрекеттерді болдырмау жəне қайталау 
Əрекеттерді болдырмау жəне қайталау үшін стандартты тақтасындағы Отменить и Повторить батырмалары қолданылады. Барлық 
командаларды жою жəне қайталау мүмкін емес. Бұл, атап айтқанда, негізгі жазбаны толтыру, құжатты дискіге жазу, үш өлшемді 
объектілерді құру командаларына қатысты. 
4.9 Команданы үзу 
Ағымдағы команданы аяқтау үшін келесі əрекеттердің бірін орындау қажет: 
18. арнайы құралдар тақтасындағы Прервать команду батырмасын басу; 
19. [Esc] пернесін басу; 
20. жанама мəзір арқылы команданы үзу командасын шақыру; 
21. кез келген команданы шақыру автоматты түрде алдыңғы əрекетті болдырмайды. 
4.10 Байланыстыру 
Байланыстырусыз нақты сурет салу мүмкін емес. Барлық байланыстыру опциялары тінтуірдің оң жақ батырмасын басу арқылы 
объекттерді құру, өңдеу немесе бөлектеу кезінде шақыруға болатын мəзірге біріктірілген (4.6-сурет). 
Байланыстырудың екі түрі бар - жаһандық (əдепкі) жəне жергілікті (бір реттік). 
Жаһандық байланыстыру объекттерді енгізу жəне өңдеу кезінде үнемі жұмыс істейді. 
Жергілікті байланыстыру əрдайым қайта шақырылуы керек. Егер қатарынан бірнеше бірдей байланыстыруды орындау қажет болса, бұл 
ыңғайсыз. Бұл жағдайда оны жаһандық деп жариялаған жөн. 
Сурет 4.6 - Жанама мəзірден жаһандық байланыстыруды таңдау 
Жаһандық байланыстыруды орнату Установка глобальных привязок диалогтық терезесі арқылы орнатуға болады (4.7-сурет). 
Сурет 4.7 - Жаһандық байланыстарды орнату диалогы 
Барлық жаһандық байланыстарды өшіруге, содан кейін байланыстыруды Запретить / разрешить привязки батырмасын пайдаланып, 
оларды бұрынғы құрамда қайта қосуға болады. 
4.11 Геометриялық объектілер 
КОМПАС 3D жүйесіндегі геометриялық объекттерге мыналар жатады: нүктелер, түзулер, сегменттер, шеңберлер, эллипстер, доғалар, 
көпбұрыштар, сынған, безье қисықтары, көлденең, контурлар. 

Бұл объекттерді құру командалары мəзірге Инструменты - Геометрия, ал командаларды шақыруға арналған батырмалар - геометрия 
бөліміндегі жинақы тақтасында орналасқан (4.8-сурет). 
Сурет 4.8 - Геометрия бөлімі
4.12 Геометриялық объектілердің стильдері 
Геометриялық объектіні жасау кезінде ағымдағы стиль Қасиеттер тақтасындағы сол өрісте көрсетіледі. Жасалған объектінің стилін 
өзгерту үшін Стиль тізімін кеңейтіп, ондағы қажетті жолды таңдау қажет (4.9-сурет). 
Сурет 4.9 - Қисық стильді таңдау 
4.13 Объект стилін өзгерту 
Қолданыстағы геометриялық объектінің стилін өзгерту үшін объектіні таңдап, одан тінтуірді алып тастамай, жанама мəзірді шақыру 
керек. 
Стилді өзгертуді таңдап жəне пайда болған диалогта қажетті стильді таңдау қажет (4.10-сурет). Осылайша бірден бірнеше объектінің 
стилін өзгертуге болады. 
Сурет 4.10 - Стильді ауыстыру диалогы 
4.14 Объектілер параметрлерінің өзгеруі 
Бар объектінің параметрлерін өзгерту үшін объектіні екі рет шерту қажет. Құралдар тақтасында өзгертулер енгізіп, Создать объект 
батырмасын басу арқылы жасалады. Онда сызықтың стилін өзгертуге болады. 
4.15 Көмекші түзу 
Көмекші түзулер-конструктор кулманға сурет салу кезінде қолданатын жұқа сызықтардың аналогы. Олар алдын - ала құрылыстар үшін 
қажет, содан кейін олар көрінетін контурдың сызықтарын сызады, кейде түрлер арасындағы проекциялық байланысты орнату үшін 
қажет. Тікелей көмекші стильге ие, оны өзгерту мүмкін емес. Көмекші түзулер Құжаттарды басып шығару кезінде қағазға 
шығарылмайды. 
Көмекші сызықтардың кеңейтілген тақтасында: еркін түзу, көлденең түзу, тік түзу, параллель түзу жəне т. б. Көбінесе белгілі бір 
қашықтықта бар сызыққа немесе сегментке параллель сызық салу керек. Ол үшін Параллельная прямая командасын пайдалану 
ыңғайлы болады. Параллель түзуді құру реті: 
22. негізгі объектті көрсетіп-түзу сызық, өтуі керек түзу сызықты объект; 
23. негізгі объектіден параллель сызыққа дейінгі қашықтықты орнату; 
24. курсор орналасқан түзу сызықты шерту керек-ол бекітілген болып қалады. Егер негізгі объектінің екінші жағында түзу сызық қажет 
болса, оны шертіп, бекіту керек (тағы бір рет басу арқылы).
Командадан шықпай-ақ басқа объектіге параллель сызықтар салуға өту үшін арнайы басқару тақтасындағы Указать заново 
батырмасын басу қажет. 
Барлық көмекші сызықтарды Редактор- Удалить-Вспомогательные кривые и точки батырмаларын қолдану арқылы тез жоюға болады. 
4.16 Объектілерді редакторлеу 
КОМПАС 3D пайдаланушыға объекттерді өңдеудің əртүрлі мүмкіндіктерін ұсынады. Геометриялық объекттерді өңдеу командасы 
Редактор мəзірінде, ал командаларды шақыру батырмалары редакторлеу құралдар тақтасында топтастырылған (4.11-сурет). 
Сурет 4.11 - Редакторлеу терезесі 
Ауыстыру, бұру, масштабтау, симметрия жəне көшіру командаларын шақырмас бұрын, операцияға қатысатын объекттерді бөлектеу 
қажет. Қажетті команданы шақырғаннан кейін хабарлама жолағындағы ақпаратты оқып, жүйенің нұсқауларын орындау керек. 
Сдвиг командасы таңдалған объекттерді жылжытуға мүмкіндік береді. Команданы шақырғаннан кейін негізгі нүктенің орнын көрсету 
керек. Бұл нүкте- Деформация сдвигом сегментінің басы. Негізгі нүктені объектінің сызықтарының қиылысында немесе объектінің 
жанында орнату ыңғайлы.
1. Поворот командасы таңдалған объекттерді пайдаланушы анықтаған негізгі нүктеге қатысты бұруға мүмкіндік береді. 
2. Симметрия командасының көмегімен түзу сызыққа қатысты симметриялы кескіндерді алуға болады-симметрия осі. Таңдалған 
нысандарды көшіру үшін Копировать командасын шақыру қажет.
3. Масштабирование командасы объекттерді масштабтауға мүмкіндік береді. Қосылған режимде ортогональды сызу түрлендірулер 
қатаң көлденең немесе тігінен жүзеге асырылады. Объектінің конфигурациясын оның сипаттамалық нүктелерінің орнын өзгерту арқылы 
өңдеуге болады. Олар таңдалған объектіде қара квадраттармен көрсетіледі. Меңзерді сипаттамалық нүктеге апарып жəне тінтуір 
түймесін босатпай, оны жылжыту қажет. Нүктенің қажетті орнына жеткенде, тінтуір түймесін босату керек. Кесіндінің соңғы нүктелерін 
«сүйреп апару» оны тез арада ұзартуға немесе қысқартуға мүмкіндік береді. 
5. ҮШ ӨЛШЕМДІ ОБЪЕКТІНІ ҚҰРУ КЕЗІНДЕГІ НЕГІЗГІ ЖҰМЫС ƏДІСТЕРІ 
5.1 Модельдеудің жалпы принциптері 

Қатты күйдегі модельдің құрылысы қарапайым көлемді элементтердің (призмалар, цилиндрлер, пирамидалар, конустар жəне т.б.) 
үстінен логикалық операцияларды (біріктіру, алу жəне қиылысу) дəйекті түрде жүзеге асырудан тұрады. Осы қарапайым операцияларды 
əртүрлі көлемді элементтермен бірнеше рет жасай отырып, ең күрделі модельді жасауға болады. 
Сериялық операциялардың мысалы 5.1 - суретте көрсетілген. 
Сурет 5.1 - Үш өлшемді модельді құру кезіндегі дəйекті операциялар: 1-призма жасау; 2-цилиндр қосу; 3 - кесілген пирамиданы қосу; 4-
цилиндрді алу; 5-екі цилиндрді алып тастау; 6-фаскалар мен дөңгелектерді қосу 
Көлемді элементті құру үшін кеңістіктегі жазық фигураның қозғалысы орындалады, оның ізі элементтің пішінін анықтайды. Дене 
түзілетін жалпақ фигура эскиз деп аталады, ал эскиздің пішінді қозғалысы операция деп аталады. 
Операциялардың келесі түрлері қол жетімді:
25. сызбаны оның жазықтығына перпендикуляр бағытта сығу (5.2-сурет); 
Сурет 5.2 - Эскиз (а) жəне элемент, (б) сығу операциясынан пайда болған 
26. оның жазықтығында жатқан осьтің айналасындағы эскиздің айналуы (5.3- сурет); 
Сурет 5.3 - Эскиз (а) жəне элемент, (б) айналу операциясынан пайда болған 
27. кинематикалық операция-эскизді көрсетілген нұсқаулық бойымен жылжыту (5.4- сурет); 
Сурет 5.4 - Эскиз (а) жəне элемент, (б) кинематикалық операциямен құрылған 
28. дене құрылысын қима - эскиздер бойынша салу (5.5- сурет). 
Сурет 5.5 - Эскиз (а) жəне элемент, (б) қима бойынша операциямен құрылған 
Дененің негізін жасағаннан кейін жаңа эскиздер бойынша жоғарыда аталған операциялардың көмегімен пайда болған көлемдерді 
желімдеу немесе кесу жүзеге асырылады. 
5.2 Эскиздерге қойылатын талаптар 
Эскиз орналасуы мүмкін: 
29. ортогональды жазықтықтардың бірінде (XY, XZ немесе YZ); 
30. бар дененің тегіс жағында тұру; 
31. пайдаланушы жасаған көмекші жазықтықтағы жұмыс. 
Эскиздегі контур - бұл кез-келген сызықтық графикалық объект немесе тізбектелген сызықтық графикалық объектілердің жиынтығы 
(сегменттер, доғалар жəне т.б.). 
Эскиздегі сурет белгілі бір ережелерге бағынуы керек: 
1. эскиздегі контур əрқашан негізгі сызық стилімен бейнеленген;
2. эскиздегі контурлар қиылыспауы керек жəне ортақ нүктелер болмауы керек. 
5.6-суретте соңғы шартты бұзуға байланысты қателіктердің мысалдары көрсетілген. 
Сурет 5.6 - Эскизде контур салу кезіндегі қателер 
Жалпы талаптардан басқа, нақты операциялардың эскиздеріне қосымша талаптар қойылады. 
5.2.1 Сығу операциясымен жеке денені жасау үшін орындалатын эскизге қойылатын талаптар: 
32. эскизде бір немесе бірнеше контур болуы мүмкін; 
33. онда ол ашық немесе жабық болуы мүмкінегер тізбек біреу болса; 
34. егер бірнеше контурлар болса, олардың барлығы жабық болуы керек; 
35. егер бірнеше контурлар болса, олардың біреуі сыртқы болуы керек, ал басқалары оған салынуы керек;
36. контурлардың бір деңгейіне рұқсат етіледі. 
5.2.2 Айналу операциясымен жеке денені жасау үшін орындалатын эскизге қойылатын талаптар: 
37. онда айналу осі эскизде осьтік сызық стилі бар кесіндімен бейнеленуі керек; 
38. айналу осі бір болуы керек; эскизде бір немесе бірнеше контур болуы мүмкін;
39. онда ол ашық немесе жабық болуы мүмкін; 
40. егер тізбек біреу болса егер бірнеше контурлар болса, олардың барлығы жабық болуы керек; 
41. егер бірнеше контурлар болса, олардың біреуі сыртқы болуы керек, ал басқалары оған салынуы керек;
42. контурлардың бір деңгейіне рұқсат етіледі;
43. олай болса, контурлардың ешқайсысы айналу осін кесіп өтпеуі керек. 
5.2.3 Желімделетін немесе кесілетін элементтің эскизына қойылатын талаптар: 

44. эскизде бір немесе бірнеше контур болуы мүмкін;
45. онда ол ашық немесе жабық болуы мүмкін; 
46. егер тізбек біреу болса егер бірнеше контурлар болса, олар не жабық, не бəрі ашық болуы керек;
47. контурлардың кез-келген деңгейіне рұқсат етіледі. 
5.3 Дененің негізін құру 
Негіз ретінде пішіндейтін элементтердің төрт түрінің кез - келгенін қолдануға болады - сығу элементі, айналу элементі, кинематикалық 
элемент немесе бөлімдер бойынша элемент. Кез-келген базаның құрылысы эскизді жасаудан басталады. 
Модель ағашында қалаған проекция жазықтығын таңдау керек. Таңдалған жазықтықта эскиз жасау үшін, Ағымдағы күй тақтасындағы 
Эскиз батырмасын басу қажет. Жүйе эскиз жасау режиміне кіреді. Бұл режимде графикалық объекттерді құру жəне өңдеудің барлық 
командалары қол жетімді болып келеді. Эскизді жасау аяқталғаннан кейін Эскиз батырмасын басу қажет. Ары қарай негізді алу үшін 
кеңістіктегі эскизді қалай жылжыту керектігін көрсету керек, яғни операцияны таңдау қажет. Жинақы тақтада Редактирование детали 
батырманы айырып-қосу бөлікті өңдеу. 
Кеңейтілген құралдар тақтасында қажетті пішінді əрекетті таңдау керек:
Ескерту: кеңейтілген құралдар тақтасын ашу үшін тінтуірдің сол жақ батырмасын басып, оны ұстап тұрып, жүгіргіні жылжыту керек. 
Қажетті команданы тапқаннан кейін тінтуір түймесін босату керек. 
5.4 Қалыптаушы элементтерді желімдеу жəне кесу 
Тегіс бетке эскиз жасау үшін модель терезесінде осы бетті таңдап, Эскиз режиміне кіру қажет. Графикалық құрылымдар арқылы эскиз 
жасап жəне Эскиз режимінен шығу қажет. Қалыптастыру элементтерін денеге желімдеу дененің негізін құру сияқты командалардың 
көмегімен жүзеге асырылады. Бұл командада шақыруға арналған батырмалар Редактирование детали құралдар тақтасындағы бір 
топта болады. 
Кесу командаларын шақыруға арналған батырмалар сонымен қатар жинақы панельдегі бөлікті өңдеу бөлімінде бір топта болады. 
Кесілген элементтердің параметрлері желімделген элементтердің параметрлеріне ұқсас болады. 
5.5 Қосымша құрылымдық элементтер 
Жүйенің типтік құрылымдық элементтері бар нақты бөлшектердің модельдерін қалыптастыруға бағытталуы кейбір сипаттамалық 
операциялардың орындалуын жеңілдетеді. Оларға тегістеу, дөңгелектеу, дөңгелек тесік, көлбеу жəне қаттылық қырларын жасау 
операциялары жатады. Қосымша құрылымдық элементтерді құру операцияларын орындау үшін Операция мəзірінен командаларды 
шақыруға болады. Бұл командаларды шақыруға арналған батырмалар Редактирование детали панельде орналасқан: 
Фаска, Дөңгелектеу, Тесік, Көлбеу, Қаттылық қырлары 
Бөлшектерді құру процесінің соңында фаска жəне дөңгелектер жасау керек. Егер фаскалар бірдей болса, оларды барлық қырлар үшін 
бірдей тұрғызу керек. Тесік батырмасын іске қосу үшін тесік осіне перпендикуляр бетті таңдау керек. Қарапайым цилиндрлік тесік 
шеңберін Вырезать выдавливанием с эскизом операциясын қолдану арқылы жасалады. Қаттылық қырлары жұмысына арналған 
эскиз қырлар пішінін анықтайтын ашық контур болуы керек (көбінесе бір көлбеу кесінді). 
5.6 Қосымша операциялар 
Модельді құру кезінде массивпен бірнеше бірдей элементтерді жасау, модель элементтерін айна түрінде көрсету, модельдің бір бөлігін 
кесу қажет болуы мүмкін. Оны істеу үшін Редактирование детали бөлімінде тиісті командаларды пайдалануға болады: 
Массив элементтері, Айна массиві,
Модельдің қимасы. 
Айна массиві командасы бірден бірнеше симметриялы элементтерді жасауға мүмкіндік береді. Симметриялық дисплейге арналған 
операциялар Дереве модели таңдалуы керек жəне Айна массиві команданы шақыру керек. Қажетті командана шақырғаннан кейін 
хабарлама жолағындағы ақпаратты оқып, жүйенің нұсқауларын орындау қажет. 
5.7 Көмекші элементтер 
Қосалқы осьтер мен жазықтықтарды құру командаларын шақыруға арналған батырмалар Вспомогательная геометрия тобында 
орналасқан. Егер модельдегі жазықтықтар немесе осьтер тұрғызуды орындау жеткіліксіз болса, Оси и Плоскости.көмекші осьтер мен 
жазықтықтарды жасауға болады. 
5.8 Ағымдағы модельдің сызбасын жасау 
Дискідегі файлға сақталған модельмен жұмыс істеу кезінде модельдің ассоциативті түрімен сызу құруға болады. 
Жаңадан сызу құру үшін Создать новый чертеж из модели командасы арқылы жүзеге асады. Осыдан кейін жаңа сызу автоматты түрде 
жасалады жəне онда еркін көрініс болады. Қажет болса, көрініс параметрлерін өзгертуге болады. 
5.9 Модельді редакторлеу 
Бөлшекті кез-келген уақытта жасау кезінде оның кез-келген элементінің параметрлерін өзгертуге болады (эскиз, операция, көмекші ось 

немесе жазықтық). Эскизді өңдеу үшін Дереве модели эскизді таңдау керек. Меңзерді алып тастамай, жанама мəзірден Редактировать 
командасын басу қерек. Дереве модели эскизін өзгерту керек операцияны бөліп көрсетуге болады жəне жанама мəзірден эскизді 
Редактировать командасын шақыруға болады. 
Ескерту: кез келген операцияға тартылған Эскиз осы операцияға сəйкес келетін модель ағашының "бұтақтарына" орналастырылады. 
Жүйе эскизді өңдеу режиміне өтеді. Эскизге қажетті өзгерістер енгізгеннен кейін эскиз режимінен шығу қажет. Қалыптастыру элементі 
жəне оның негізінде жасалған элементтер эскиздегі контурдың жаңа құрылымына сəйкес қайта құрылады. Жұмыс параметрлерін 
өзгерту үшін (мысалы, кесу тереңдігі, сығу бағыты) Дереве модели операцияны таңдау керек. Меңзерді алып тастамай, жанама 
мəзірінен Редактировать командасын шақыру қажет. Қасиеттер тақтасында өзгертулер енгізіп, объектті құру батырмасын басу арқылы 
растау қажет. 
6. ӨЛШЕМДЕР ЖƏНЕ БЕЛГІЛЕРДІ ҚОЮ 
6.1 Өлшемдер 
КОМПАС 3D графикалық құжатта стандартта қарастырылған өлшемдердің кез-келгенін жасауға мүмкіндік береді. Сызықтық, бұрыштық, 
радиалды өлшемдердің, диаметрлік өлшемнің, биіктік пен доғаның бірнеше түрін орнатуға болады. Өлшемді қою командалары 
Инструменты - Размеры мəзірінде топтастырылған, ал командаларды шақыруға арналған батырмалар - жинақы панеліндегі Размеры 
бөлімінде орналасқан (6.1- сурет). 
Сурет 6.1- Өлшемдер құралдар тақтасы бар жинақы тақта 
Линейный размер командасы шақырылған кезде екі қалташасы бар қасиеттер тақтасын ашады (6.2-сурет жəне 6.3-сурет). Өлшем 
қалташасында құралдар қалаған сызық түрін орнатуға жəне өлшем жазуын басқаруға мүмкіндік береді. 
Сурет 6. 2- Сызықтық өлшемді қою кезінде қасиеттер тақтасының өлшем қалташасы 
Сурет 6. 3- Сызықтық өлшемді қою кезінде қасиеттер тақтасының параметр қалташасы 
Параметрлер қалташасында мəтінді орналастыру тізімі бар (6.4-сурет). Əдепкі бойынша, мəтінді автоматты түрде орналастыру - 
Өлшем сызығының ортасынан жоғары. Қажет болса, сызықтың сөресіне өлшемді жазуды қоюға болады. 
Сурет 6.4 - Мəтінді орналастыру тізімі 
6.1.1 Өлшемді жазуды басқару 
Өлшем жазуының мəтінін енгізу диалогта жасалады, ол Өлшем қалташасындағы Мəтін өрісін басу арқылы шақырылады (6.5-сурет 
жəне 6.6-сурет). 
Сурет 6.5 - Өлшемді жазу диалогы 
Сурет 6.6 - Өлшем жазуының астындағы Мəтін ашық өрісі бар өлшемді жазу тапсырмасының диалогы 
Квалитеттердің стандартты мəндері Кестеде келтірілген, оны Квалитет батырмасын басу арқылы көрсетуге болады (6.7-сурет). Шекті 
ауытқулар квалитет бойынша автоматты түрде есептеледі. Қажет болса, ауытқу мəндерін қолмен жасауға болады. Қажет болса, 
ауытқуларды орнатып, Автоматты таңдауды қосуға болады. Квалитет пен ауытқулар өлшемді жазуда болуы үшін тиісті опцияны қосу 
керек. 
Сурет 6.7 - Квалитетті таңдау диалогы (а) жəне квалитеті мен ауытқуы бар өлшемді жазу (б) 
Мəтінге дейінгі, өлшем бірліктерін, мəтін өрістерін толтырған кезде, мəтін Өлшем жазуының астында жеке диалог мəзірі қол жетімді. 
Онда жиі қолданылатын жазулар бар (мысалы, 2 тесік, 2 ойық, 2 фаска, стандартты мəндері). Мəзірді ашу үшін тиісті өрісті екі рет шерту 
керек (6.8-сурет). 
Сурет 6.8 - Мəтінге дейінгі өрістерінің қолданушы мəзірі 
6.1.2 Өлшем параметрлерін баптау 
Ағымдағы құжаттың өлшем параметрлерін өзгерту үшін Сервис - Параметры... - Размеры - Параметры командасы арқылы жүзеге 
асырылады (6.9-сурет). 
. 
Сурет 6.9 - Өлшем параметрлерін өзгерту диалогы 
Бұл диалогтағы өзгерістер сызбадағы барлық өлшемдердің өзгеруіне əкеледі. Жаңа қаріп өлшемін орнату үшін жазуды таңдау керек. 
6.2 КҚБЖ белгілеулері 

Белгілеулер командасы Инструменты - Обозначения мəзірінде топтастырылған, ал белгілеулер бөліміндегі жинақы панельдегі 
командаларды шақыруға арналған батырмалар (6.10-сурет). 
Сурет 6.10 - Белгілеулер құралдар тақтасы бар жинақы тақта 
6.2.1 Кедір-бұдырлық 
Жазықтықтың кедір-бұдырлығын белгілеу үшін Шероховатость команданы шақыру керек (6.11-сурет). Кедір-бұдырлықты белгілеу үшін 
негізгі объектіні көрсету қажет (бөлік контуры, өлшемнің қашықтағы сызығы жəне т.б.). 
Сурет 6.11 - Кедір-бұдырды таңдау кезінде қасиеттер тақтасы 
Қажетті кедір-бұдыр түрін таңдап, мəтін өрісін шерту керек. Мəтінді енгізу терезесі пайда болады (6.12-сурет). 
Сурет 6.12 - Кедір-бұдырлық белгісі жазуын енгізу 
Кез-келген мəтін енгізу өрісіндегі тінтуірді екі рет шерту арқылы қолданушы мəзірді шақырады. Мəзірдің бірінші өрісінде кедір-бұдыр 
параметрлері Ra, Rz жəне т.б. бар (6.13-сурет). Екінші өрісте - жазықтықты өңдеу əдістері. Үшіншісінде - тегіс емес бағыттары. Үнсіз 
келісім бойынша, жаңа құжаттарда ГОСТ 2.309-73 өзгеруіне сəйкес кедір-бұдыр белгілері жасалады. 
Сурет 6.13 - Қолданушы мəзіріндегі кедір-бұдыр параметрлерін таңдау
Жолдың сөресінде кедір-бұдыр белгісін жасау үшін Параметрлер қалташасын ашу керек (6.14-сурет). 6.15-суретте белгілердің 
мысалдары келтірілген.
Сурет 6.14 - Кедір-бұдырды белгісі үшін сөрені таңдау 
Сурет 6.15 - Сызбадағы кедір-бұдыр белгілерінің мысалдары: 
а-сөреде, б-сөресіз 
Жоғарғы оң жақ бұрыштағы кедір-бұдырды қою үшін Вставка - Неуказанная шероховатость - Ввод... Укажите знак командасы арқылы 
орындап,мəнді енгізіп (мəтін жолағын екі рет шертіп) жəне ОК батырмасын басу керек. 
Анықталмаған кедір-бұдырлық белгісін қалыптастыруға арналған диалогтық терезе жəне оны сызбада белгілеу мысалы 6.16-суретте 
көрсетілген. 
Сурет 6.16 - Анықталмаған кедір-бұдырлық диалогы (а)жəне сызбадағы мысал (б) 
Кесу немесе кесу сызығын жасау үшін Линия разреза командасы арқылы жүзеге асырылады. Кесу сызығының бірінші жəне екінші 
нүктелерін көрсету керек. Экранда кесу сызығының фантомы пайда болады. Сызықтың ар жағындағы тінтуірдің сол жақ батырмасымен 
шерту арқылы көрсеткілер орналасуы керек. Кесу сызығы бекітіледі (6.17-сурет). 
Сурет 6.17 - Кесу сызығының орналасуы 
C
атылы немесе сынған кесу үшін кесу сызығын құруға болады. 
6.2.3 База 
Негізгі жазықтықтың белгілеуін жасау үшін База командасы арқылы жасалады. Базалық белгілеудің мысалы 6.18-суретте көрсетілген. 
Сурет 6.18 - Базаға белгілеуді қою мысалы 
Автоматты сұрыптау опциясын өшіре отырып, базаны белгілеу үшін кез-келген таңбаны енгізуге болады. 
6.2.4 Пішіннің шақтамасы 
Пішіннің шақтамасын жəне жазықтықтың орналасуын белгілеу үшін Допуск формы командасы арқылы орындалады. Жақтаудың 
шақтама кірістіру нүктесін орнату керек. Үнсіз келісім бойынша, жақтаудың төменгі сол жақ бұрышы таңдалған нүктеге 
орналастырылады. Жақтауды тігінен орналастыру үшін қасиеттер тақтасында тігінен опцияны қосу керек. 
Рұқсатнама кестесін жасау керек.
Жартылай автоматты режимде рұқсатнама кестесін құру үшін қасиеттер тақтасындағы кесте қосқышын іске қосу қажет. Тізімдер жəне 
қолданушы мəзірлерді ашып, қажетті мəндер мен белгілерді таңдау қажет (енгізу өрісін екі рет шерту керек) (6.19-сурет). 
Сурет 6.19 - Пішіннің шақтамасы белгісін енгізу кезінде қолданушы мəзірі 
6.20-суретте пішінге шақтама қоюдың мысалы келтірілген. 
Сурет 6.20 - Пішінге шақтама қоюдың мысалы 
7. КӨРІНІСТЕР 

КОМПАС-сызбасының бөлігі ретіндегі көрінісі бұл - ұяшық, объектілерге арналған «контейнер», сондай-ақ осы «контейнерде» 
орналасқан объектілердің өздері.
Жаңа сызба жасалу барысында, нөлдік нөмірмен жəне масштабы 1:1 болатын жүйелік көрініс автоматты түрде қалыптасады. 
Əр кескінді жеке көріністе орналастыру жұмысты орындау кезінде бірқатар артықшылықтарды көруге болады: 
48. қолмен өлшемей-ақ əртүрлі масштабтағы кескіндерді алу (автоматты түрде жасалады); 
49. кескінді орналастырудың ыңғайлылығы; 
50. белгілер арасында ассоциативті байланыс құру мүмкіндігі. 
Сызбада Вид жасау үшін Вставка - Вид командасы орындалады.
Жаңа көріністің параметрлерін баптау қажет: масштаб, бұру бұрышы, байланыстыру нүктесі. 
Көріністің күйлері келесідей болуы мүмкін: ағымдағы, белсенді, фондық, көрінетін, өшірілген. 
Көріністі белгілеу үшін габаритті рамка көрінісін шерту қажет. 
Көріністі ағымдағы ету үшін көрініс объектісінің сызығын екі рет шерту қажет. 
Ағымдағы көріністе сызық түстері жүйе немесе қолданушы анықтаған түстерге сəйкес келеді. 
7.1 Ассоциативті көріністер 
7.1.1 Ассоциативті көрініс туралы жалпы мағлұмат 
Ассоциативті көріністер кəдімгі КОМПАС 3D сызбасында қалыптасады. 
Келесі көріністерді құру қол жетімді: 
51. стандартты көрініс (алты негізгі түрі); 
52. еркін көрініс (еркін бағыттағы көрініс); 
53. проекциялық көрініс (бағыты бойынша көрініс); 
54. бағыттауыш бойынша көрініс; 
55. кесу / қию (қарапайым, сатылы, сынған); 
56. шығарылатын элемент; 
57. жергілікті көрініс; 
58. жергілікті кесу. 
Ассоциативті көріністі құру командалары Виды бөліміндегі Жинақы тақтада орналасқан (7.1-сурет). 
Сурет 7.1 - Ассоциативті көріністің ашылмалы құралдары бар жинақы тақтасы 
Барлық көріністер модельге байланысты. Модельдегі өзгерістер ассоциативті көріністе кескіннің өзгеруіне əкеледі. 
Ассоциативті байланыс бұзылуы мүмкін. Ол үшін көріністі ерекшелеп, жанама мəзірден Көріністі бұзу командасын таңдау қажет. 
Ассоциативті байланысты қалпына келтіру мүмкін емес. 
7.1.2 Стандартты көріністер 
Жинақы тақтада модельдің стандартты көрінісін тағайындау үшін Виды қосқыш батырмасын қосып, Стандартные виды командасын 
шақыру қажет. 
Пайда болған диалогта файл-көзі моделі таңдалады. 
Сызба терезесінде көріністің габаридті тіктөртбұрыштарының фантомы пайда болады.
Кірістіру нүктесін көрсетпес бұрын, Қасиеттер тақтасынан көрініс схемасын, масштабын, негізгі көріністің бағытын өзгертуге болады. 
Көрініс схемасының диалогы 7.2-суретте көрсетілген. 
Сурет 7.2 - Көрініс схемасын таңдау диалогы 
Сызба терезесінде көріністі байланыстыру нүктесін көрсеткеннен кейін, жүйе көрсетілген модельден стандартты көріністерді автоматты 
түрде жасайды. 
7.1.3 Кесу / қию 
Жинақы тақтада Обозначения қосқыш батырмасын қосып, Линия разреза командасын шақыру қажет. 
Кесуді тағайындау үшін Жинақы тақтада Виды қосқыш батырмасын қосып, Разрез / сечение командасын шақыру қажет. 
7.1.4 Жергілікті кесу 
Жергілікті кесу үшін алдымен көріністі ағымдық ету қажет. Кривой Безье көмегімен кез-келген стильде сызық болатын кесіндінінің 
орнына тұйықталған контур жасаңыз. 
Жергілікті кесуді тағайындау үшін, Жинақы тақтада Виды қосқыш батырмасын қосып, Местный разрез командасын шақыру қажет. 
Тұйықталған облысты көрсетіп, Ббөлінген жазықтықтың орнын көрсету қажет. 
8. КІТАПХАНАЛАР 
Пішіні ұқсас жəне өзінің параметрлерімен (өлшемдерімен) ерекшеленетін көптеген детальдар мен түйіндер бар. 
КОМПАС 3D-мен жұмыс істеу кезінде жасалған кескіндер мен модельдерді файлға сақтап, оларды жаңа құжаттарға енгізуге болады. 
Кейде бұл ыңғайлы емес, өйткені фрагментті немесе модельді енгізгеннен кейін əрдайым қажетті өлшемдерді алу үшін объектіні қайта 

қарау керек. 
Типтік жəне стандартталған детальдардан (бекіткіштер, серіппелер, мойынтіректер, бұрандалы тесіктер, ойықтар, электр схемаларының 
элементтері, құрылыс құрылымдары жəне т.б.) тұратын сызбалар мен жинақтарды құрастыруда жеңілдету үшін дайын параметрлік 
кітапханаларды қолдану ыңғайлы. 
Кітапхана бұл - КОМПАС 3D стандартты мүмкіндіктерін кеңейтуге арналған жəне оның ортасында жұмыс істейтін қосымша. 
КОМПАС 3D бір уақытта бірнеше қосылған кітапханалармен жұмыс істеуді қолдайды. Кітапханамен жұмыс режимі əртүрлі болуы мүмкін 
(терезе, диалог, мəзір немесе панель). 
Кітапхана жүйеге қосылғаннан кейін қолданушы каталогтан қажетті функцияны таңдап, орындауды бастайды. 
КОМПАС-3D-да барлық кітапханалармен жұмыс Кітапхана менеджерінің көмегімен жүзеге асырылады. 
Кітапхана менеджерін (8.1-сурет) қосу жəне өшіру үшін Сервис - Менеджер билиотек командасы орындалады немесе Стандартты 
тақтада орналасқан Менеджер библиотек батырмасын басу қажет.
Сурет 8.1 - Кітапхана менеджері терезесі 
Кітапханалар қолданбалы кітапханалар, фрагменттер кітапханалары жəне модельдік кітапханалар болып бөлінеді. Қолданушы қалауы 
бойынша өзінің фрагменттерінің кітапханаларын құра жəне қолдана алады. 
КОМПАС-Шебері құралын қолдана отырып, жеке қолданбалы кітапханаларды құруға болады. 
9. ПРАКТИКАЛЫҚ ТАПСЫРМАЛАР 
No 1 тапсырма. Ролик деталының сызбасын жасау 
Создать - Чертеж командасын орындап, стандартты тақтадан Менеджер документа батырмасын шертіп, тік бағытта A3 форматын 
орнату қажет. Покажи все пиктограммасын шертеміз.
Сохранить пиктограммасын шертіп, файлды Ролик_Фамилия деп сақтаймыз. 
Установка глобальных привязок батырмасын шертіп, Угловая привязка жəне Касание байланыстырғыштарын қосып, Выравнивание 
байланыстырғышын өшіреміз. 
1. Роликтің контурын тағайындау 
- Кесіндіден бастапқы контур 
Көлденең ось 
Геометрия құралдар тақтасын ашыңыз. 
Отрезок командасын шақырыңыз. 
Сызық стилін Осевая таңдаңыз. 
[Alt+1] пернелерін қатар басу арқылы, т1 өрісіне кіріп, кесіндінің Х координатасының бірінші нүктесіне - 120 мəнін енгізіп, [Tab] пернесін 
басыңыз. Y координатасы үшін екінші өріс ерекшелененеді, оған - 250 мəнін енгізіп, [Enter] батырмасын басамыз (келесі енгізуде
қолданылады). 
Ұзындығы (параметр активті, сондықтан өріске курсорды енгізудің қажеті жоқ) - 82
Бұрыш - 0
Бірінші кесінді 
Сызық стиліне Основная орнатамыз.
т1 - 123; [Tab] - 250
Ұзындығы - 105/2
Бұрыш - 90
Екінші кесінді 
Тінтуірдің курсорын бірінші кесіндінің соңғы нүктесіне орнатқан кезде Ближайшая точка байланыстыруы пайда болады, тышқанмен 
шертеміз. Кесіндінің бірінші нүктесі бекітіледі. Енгізу параметрін тəртібі бойынша пайдаланамыз: 
Ұзындығы - 13
Бұрыш - 0
Үшінші кесінді 
Бірінші нүкте-алдыңғы кесіндінің соңында. 
Ұзындығы - 55
Бұрыш - 90
Төртінші кесінді 
Бірінші нүкте - алдыңғының соңында. 
Ұзындығы -25
Бұрыш - 0
Тік ось
Сызық стилі- Осевая. т1 - 161; Tab - 360,5

Екінші нүкте - көлденең осьтің ортасынан Середина байланыстыруы арқылы. 
Прервать команду арқылы аяқтаймыз. Алынған нəтижені 9.1-суретпен тексеріңіз. 
Сурет 9.1 - Роликтің бастапқы контуры 
- Ойық жасау 
Сызбаны жақындатып, Окружность командасын шақырыңыз. Сызық стиліне Основная орнаамыз. 
[Alt+C] пернелер тізбегін қолдана отырып, шеңбердің центрінің х координатасы өрісіне келесіні енгіземіз:. 
160, [Tab] - 250 + 80
Радиусы - 9.
Прервать команду арқылы аяқтаймыз. 
Ортогональное черчение өшіреміз. 
Кесіндінің кеңейтілген тақтасын ашып (тінтуірдің сол жақ батырмасын ұстап тұрып), Касательный отрезок через точку кривой 
командасын шақырыңыз (9.2-сурет). 
Сурет 9.2 - Отрезок командасының кеңейтілген тақтасы 
Кесіндінің бастапқы нүктесін бекіту үшін, шеңбердің сол жақ бөлігінің ортасынан төмен нүктені көрсетіп, тышқанды шертіңіз. 
Бұрыш өрісіне кіріп, келесі өрнекті енгізіңіз - 270+35/2
Курсорды ролик контурының жоғарғы бөлігіне жылжытып, Пересечение хабарламасы пайда болған кезде тінтуірдің батырмасын 
басыңыз (9.3-сурет). 
Сурет 9.3 - Ойықтың көлбеу сызығын салу процесіндегі сызба 
Создать объект командасын орындап, Прервать команду арқылы аяқтаймыз. 
Жинақы тақтадан Редактирование батырмасын шертіп, Усечь кривую командасын шақырыңыз. 
Жойылу керек сызықтарды шертіңіз. 9.4-суреттегідей нəтиже көрінуі керек. 
Сурет 9.4 - Ойығы бар ролик контурының төрттен бір бөлігі 
- Роликке тесік жасау 
Жинақы тақтадан Геметрия бөлімін ашыңыз. Көмекші түзулердің (құралдар тақтасындағы екінші батырма) кеңейтілген тақтасын ашып,
Параллельная прямая командасын шақырыңыз. Хабарлама жолында келесідей жазу пайда болады: «Укажите отрезок или прямую для 
построения параллельной прямой» (9.5-сурет). 
Сурет 9.5 - Параллельная прямая командасы шақырылған кезде қасиеттер тақтасындағы хабарламала
Сызықтың көлденең осьін шертіңіз. 
Қашықтықты ензізіңіз - 35
Жоғарғы көмекші сызықты бекітіп, Прервать команду арқылы аяқтаңыз.
Кеңейтілген тақтадан Отрезок командасын шақырыңыз.
Сызбада кесіндінің бірінші жəне екінші нүктелерін Пересечение байланыстыруы арқылы көрсетіңіз (9.6-сурет). 
Сурет 9.6 - Роликтің тесік сызығын салу 
Прервать команду арқылы аяқтаңыз. 
Редактор - Удалить - Вспомогательные кривые и точки - В текущем виде командасын шақырыңыз. 
- Роликтің тесікшесінде фаска жасау жəне дөңгелектеу 
Фаска командасын шақырыңыз. 
Длина (тізімнен) орнатыңыз - 4. 
Фасканың (фасканы алу үшін бірінші кесінді) орналасу орнына жақын тесік сызығын, содан кейін оның жоғарғы бөлігіндегі тік кесіндіні 
(екінші кесінді) шертіңіз. Сол кезде фаска пайда болады (9.7-сурет). 
Скругление командасын шақырып, дөңгелектеуге R6 орнатыңыз (9.7-сурет). 
Сурет 9.7 - Дайын ролик контурының төрттен бір бөлігі 
- Симметриялы кескін салу 
Ролик контурының салынған бөлігін ерекшелеңіз.
Жинақы тақтадан Редактирование бөлімін ашып, Симметрия командасын шақырыңыз. 
Жүйенің нұсқауларына сүйене отырып, симметриялы кескін жасаңыз (9.8-сурет).
Сурет 9.8 - Симметриялық көріністің нəтижесі 
Прервать команду арқылы аяқтаңыз. 
- Контурды буферге көшіру 
Роликтің контурын жəне көлденең осьті ерекшелеңіз. 

Стандартты тақтадан Копировать командасын шақырыңыз. 
Осьтердің қиылысу нүктесінде негізгі нүктені көрсетіңіз. Ерекшелеуді жойыңыз. 
2. Роликтің үш өлшемді моделін құру 
Создать - Деталь командасын орындап, Сохранить пиктограммасын шертіп, файлды Ролик моделі деп сақтаймыз. 
Модель ағашында (Дерево модели) XY жазықтығын көрсетіп, Эскиз құру режиміне кіріңіз. 
Стандартты тақтадан Вставить командасын шақырыңыз.
Кірістіру нүктесін координатаның басында көрсетіңіз. Прервать команду арқылы аяқтаңыз. 
Эскиз құру режимінен шығыңыз.
Редактирование детали бөлімінен операцияның кеңейтілген тақтасын ашып, Операция вращения командасын шақырыңыз.
Терезеде ролик моделінің фантомы пайда болады. 
Создать объект.
Покажи все пиктограммасын шертеміз (9.9-сурет). 
Сурет 9.9 - Ролик моделі 
Негізгі мəзірден Сервис - МЦХ моделін (масса-центрлік сипаттамалары) таңдаңыз. Роликтің массасы M = 9338.698475 г. 
3. Сызбаны аяқтау 
Негізгі мəзірден Окно - Чертеж командасын орындаңыз. 
Сызбаға Симметрия, Отрезок, Штриховка (5-қадам), Размеры қолданып, сызбаны аяқтаңыз. Өлшемдерін 9.10-суреттегідей етіп 
тағайындаңыз. Фаскалар саны өлшем сызығының астындағы жазуды қолдану техникасын меңгеру үшін көрсетілген. 
Сурет 9.10 - Ролик моделі 
No 2 тапсырма. Деталь моделін құру 
1. Вала моделін құру 
Создать - Деталь командасын орындап, Сохранить пиктограммасын шертіп, файлды Вала моделі деп сақтаймыз. 
1. Эскиз құру (Операции вращения үшін өлшемдері бар эскиз 9.11-суретте көрсетілген) 
Сурет 9.11 - Вала моделін жасау үшін өлшемдері бар эскиз 
Модель ағашында (Дерево модели) XY жазықтығын көрсетіп, Эскиз құру режиміне кіріңіз. 
Көмекші түзулердің кеңейтілген тақтасынан Горизонтальная прямая командасын шақырып, кірістіру нүктесін координатаның басында 
көрсетіңіз. 
Көмекші түзулердің кеңейтілген тақтасынан Вертикальная прямая командасын шақырып, орналасқан жерін сол жақтағы еркін жерде 
көрсетіңіз. 
Параллельная прямая көмегімен көмекші тор жасаңыз (9.12-сурет). 
Сурет 9.12 - Эскиз контуры үшін көмекші сызықтар 
Отрезок командасы жəне Пересечение байланыстыруы арқылы контурды дөңгелектеп, осьтік сызық сызыңыз (9.13-сурет). 
Сурет 9.13 - Айналдыру операциясы арқылы вала моделін құруға арналған эскиз 
Эскиз құру режимінен шығыңыз.
2. Операции вращения арқылы көлемді құру
Жинақы тақтадан Операция вращения командасын шақырыңыз. 
Қасиеттер тақтасынан Сфероид əдісін орнатып, Тонкая стенка қалташасын ашып, соның ішінен Нет таңдап, Создать объект 
батырмасын басамыз.
Стандартты тақтадан Ориентация тізімін ашып, XYZ изометриясын таңдаңыз. Вал үлгісі 9.14-суретте келтірілген. 
Сурет 9.14 - Вал моделі 
2. Планк моделін құру 
Создать - Деталь командасын орындап, Сохранить пиктограммасын шертіп, файлды Планк моделі деп сақтаймыз. 
Операция выдавливания командасы көмегімен өз беттеріңізбен планк моделін құрыңыз. Планк қалыңдығы 4 мм. 
Модельді жасау үшін эскиз 29x64 жақтары бар тіктөртбұрыш болады, оның жоғарғы бұрыштары 8 мм радиуста дөңгелектенеді (9.15-
сурет). 
Шеңбердің центрі (болашақ тесіктер) дөңгелек орталықтарда орналасқан. Радиус шеңбері - 4 мм. 
Планк жасағаннан кейін Операцией выдавливания бөлімін айырыңыз. Фаска 1х450 . 
Сурет 9.15 - Операция выдавливания көмегімен 
планк моделін құрудағы эскиз 

Сурет 9.16- Планк моделі 
No 3 тапсырма. Детальдың үш өлшемді моделін жасау 
Детальдың сызбасы 9.17-суретте көрсетілген. 
Сурет 9.17 - Детальдың ортогональды проекциясы 
Создать - Деталь. 
Вид тақтасында Ориентация тізімін ашыңыз жəне XYZ изометриясын таңдаңыз. 
1. Негізгі көлемді құру. 
- Радиусы 70 мм жəне биіктігі 30 мм цилиндр жасау. 
Эскизге арналған жазықтық - ZX. 
Эскиз - радиусы 70 мм шеңбер. Шеңбердің центрі оординатаның басында. 
Пішіндеу операциясы - Операция выдавливания . 
- Дұрыс алтыбұрышты призманы жасау 
Эскизге арналған жазықтық - цилиндрдің жоғарғы жалпақ беті (оны модель терезесінде шертіңіз). 
Эскиз - радиусы 40 шеңберіне кіріктірілген дұрыс алтыбұрыш. 
Пішіндеу операциясы - Операция выдавливания . 
2. Қаттылық жиегін жасау 
Эскиз жазықтығы-XY жазықтығы. 
Эскиз - кесінді (кесіндінің ұштарын анықтау үшін көмекші сызықтарды қолданыңыз). Қашықтықты көрсете отырып, 9.13-суретке қараңыз. 
Пішіндеу операциясы - Ребро жесткости (қалындығы 20). 
3. Ойықтарды кесу 
Эскиз жазықтығы-XY жазықтығы. 
Эскиз - екі тұйықталған тізбек (жоғарғы жəне төменгі ойық). 
Операция - Операция выдавливания . 
Қасиеттер тақтасында тізімдерді ашып, В двух направлениях жəне Через все таңдаңыз. Əрі қарай - өз бетімен. 
Кеңестер:
1. симметриялы элементтердің біреуін жасаңыз, содан кейін Зеркальный массив операциясын қолданыңыз; 
2. көлбеу платформасын Ребро жесткости операциясы арқылы жасаңыз. 
Бөлшектің дайын моделі 9.18-суреттегідей болуы керек. 
а) б) 
Сурет 9.18 - Модель денесі (а) жəне бөлшек моделі (б) 
10. ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАР 
No 1 тапсырма 
No1 нұсқа
No2 нұсқа
No3 нұсқа
No4 нұсқа 
No5 нұсқа 
No6 нұсқа 
No7 нұсқа 
No8 нұсқа 
No9 нұсқа 
No10 нұсқа 
No11 нұсқа 

No12 нұсқа 
No13 нұсқа 
No14 нұсқа 
No 2 тапсырма 
Параметр 
Нұсқа 
No1 No7 
А 
40 50 
α 
600 500 
Параметр 
Нұсқа 
No2 No8 
А 
35 40 
α 
600 500 
Параметр 
Нұсқа 
No3 No9 
А 
40 45 
α 
600 500 
Параметр 
Нұсқа 
No4 No10 
А 
40 30 
α 
550 500 
Параметр 
Нұсқа 
No5 No11 
А 
35 40 
α 
550 500 
Параметр 
Нұсқа 
No6 No12 
А 
40 30 
α 
550 650 
No 3 тапсырма 
No1 нұсқа. Діңгек 
No2 нұсқа. Корпус 
No3 нұсқа. Діңгек 
No4 нұсқа. Плита 
No5 нұсқа. Негіз 
No6 нұсқа. Корпус 
No7 нұсқа. Корпус 
No 4 тапсырма 
No1 нұсқа Крышка 
No2 нұсқа Пластнина 
No3 нұсқа Крышка 
No4 нұсқа Гильза 
No5 нұсқа Цилиндр 

No6 нұсқа Крышка 
No7 нұсқа Прокладка 
No8 нұсқа Пластина 
No9 нұсқа Крышка 
No10 нұсқа Фланец 
No11 нұсқа Фланец 
No 5 тапсырма 
No1 нұсқа 
No2 нұсқа 
No3нұсқа 
No4 нұсқа 
No5 нұсқа 
No6 нұсқа 
No7 нұсқа 
No8 нұсқа 
No9 нұсқа 
No10 нұсқа 
No11 нұсқа 
No12 нұсқа 
No13 нұсқа 
No14 нұсқа 
No 6 тапсырма 
No1, No5, No9 нұсқа 
No2, No6, No10 нұсқа 
No3, No7, No11 нұсқа 
No4, No8, No12 нұсқа 
No 7 тапсырма 
No1 нұсқа. Кранштейн 
No2 нұсқа. Рама 
No3 нұсқа. Кранштейн 
No4 нұсқа. Планка 
No5 нұсқа. Кранштейн 
No6 нұсқа. Опора 
No7 нұсқа. Стойка 

No8 нұсқа. Упор 
No9 нұсқа. Планка 
No10 нұсқа. Опора 
No11 нұсқа. Подшипник 
No12 нұсқа. Пята 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ƏДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1. Алаева, Т. Ю. Инструментальные средства программирования КОМПАС 3D : учебно-методическое пособие / Т. Ю. Алаева. - 
Караваево : Костромская ГСХА, 2020. - 62 с. 
2. Бучельникова, Т. А. Основы 3D моделирования в программе Компас : учебно-методическое пособие / Т. А. Бучельникова. - Тюмень : 
ФГБОУ ВО ГАУ Северного Зауралье, 2021. - 60 с.