һәм рахмет тілеп
бітіресіз
(Абай). Һәмме − барлығы, бәрі . Парсы тілінде
һамә −
барлығы, бәрі дегенді
білдіреді
(ПРС., М., 1959, 744). Ұшқан құс, суда – балық, тоғайда – аң Ырзығы
һәммесінің сол болыпты Бұлардың біреуі артық, біреуі кем, Нашары
мықтысынан қорқып-бұқты
(Нұртуған). Ата – анаң, аға – інің
һәммесі аман,
«Келе ме?» деп, сұрайды қатар-теңің
(Нұртуған). Һәмме ғалемге белгілі
данышпандар әлдеқашан байқаған: әрбір жалқау кісі қорқақ, қайратсыз
тартады, әрбір қайратсыз, қорқақ, мақтаншақ келеді
(Абай). Ш Шабарман −
би-болыстың тапсырмасын орындап отыратын шапқыншы, әкімнің түрлі бұйрық-жарлықтарын халыққа жеткізетін хабаршы. Бұл сөз
шап (шабу) етістігіне
–ар, -ман жұрнақтары жалғану
арқылы жасалған туынды түбір. Не істерін білмей жүргенде, Бір жұмадай өтеді.
Бір күндері
шабарман, «Жау келді!» деп ел жаққа, Ханына хабар етеді
(Нұртуған). Халқына бұл Телағыс хабарлапты, Көрген соң інілерін көңлі
шатты. Жіберді
шабармандар тұс-тұсқа айтып: «Мақсатым қуанышқа той
қылмақ-ты!»
(Нұртуған). Жергілікті басқару адамдарын болыстарды,
ауылнайларды және олардың
шабармандарын асырау салығы; қырғыздардың
көші-қон жерлердегі көпірлерді т.б. оңдау салығы
(М. Елеусізов). Шайыр −
1) суырып-салма халық ақыны; 2) әңгіме айтушы. Араб
тілінде
шᾱ‘ирун –
белгілі, әйгілі дегенді білдіреді
(АРС., М., 1958, 527). Қарақалпақ тілінде
