Оқу практикасы 2 апта 6В017 "Қазақ тілі мен әдебиеті" мамандығы
Қабылдау- Адам қоршаған әлем туралы білімді онымен тікелей байланыс арқылы сезім арқылы ғана емес, сонымен қатар алады қабылдау
жүктеу/скачать 72,02 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қиял
| Қабылдау- Адам қоршаған әлем туралы білімді онымен тікелей байланыс арқылы сезім арқылы ғана емес, сонымен қатар алады қабылдау.Сезім де, қабылдау да сенсорлық танымның біртұтас процесінің буыны болып табылады. Олар бір-бірімен байланысты емес, бірақ олардың өзіндік ерекшеліктері де бар.
Сезім нәтижесінде адам заттың жеке қасиеттері, қасиеттері туралы - оның түсі, температурасы, дәмі, дыбысы және т.с.с. туралы білім алады, бірақ өмірде біз тек жарық немесе түсті дақтар емес, естиміз де жай немесе қатты дыбыстар, біз өзіміз иіс сезбейміз. Біз күн сәулесін немесе электр шамын көреміз, музыкалық аспаптың әуендерін немесе адамның дауысын т.с.с. тыңдаймыз. Қабылдау бірқатар қасиеттерге ие заттардың немесе құбылыстардың ажырамас бейнелерін береді. Қабылдаудағы сезімнен айырмашылығы, адам заттар мен құбылыстардың жеке қасиеттерін білмейді, бірақ қоршаған әлемнің заттары мен құбылыстарын тұтастай біледі. Түйсік - (ағылш. Sense) – адамның және басқа жан иелерінің жан қуатынан туындаған танымдық сезімі.[1] Түйсік айналадағы нәрселердің сезім мүшелеріне тікелей әсер етіп, олардың жеке қасиеттерінің санада таңбалануы. Түйсік заттардың түр-түсін, ыстық-суығын, дәмін, иісін, т.б. сипаттары мен қасиетін ажырататын дүниетанудың алғашқы сатысы. И.П. Павлов түйсіктердің пайда болуын жүйкедегі талдағыштардың (анализатор) жұмысына байланысты түсіндіреді. Талдағыштардың қай-қайсысы болмасын үш бөліктен тұрады. Біріншісі – сезім мүшесі (рецептор), екіншісі – миға баратын жүйке талшықтары, үшіншісі – мидағы әр түрлі жүйке орталықтары. Сыртқы талдағыштардың рецепторлары экстроцептор, ішкі мүшелердің хал-күйін білдіретіні интероцептор, ал дене мүшелерінің қозғалысы мен орналасуын хабарлайтын рецепторларды проприоцептор деп атайды. Адам түйсігінің негізгі заңдылықтары 19 ғасырдың орта шеніндегі эксперименттік психологияда зерттелген. Түйсік жүйке жүйесінің қызметімен тығыз байланысты, адамның тіршілік-тынысында үлкен рөл атқарады. Ш.Құдайбердіұлы : “Тән сезіп, көзбен көрмек, мұрын – иіс, тіл – дәмнен хабар бермек. Бесеуінен мидағы ой хабар алып, жақсы-жаман әр істі сол тексермек.” деп түйсік процесін сипаттайды. Түйсік — материалдық дүниедегі белгілі бір кезде адамның тиісті сезім ағзаларына әсер ететін заттар мен құбылыстардың жеке сапаларын бейнелейтін қарапайым психикалық үрдіс. Ойлау – объективті шындықты белсенді бейнелеудің жоғарғы формасы, дүниені тану мен игерудің жоғарғы сатысы, тұлғаның танымдық әрекеті. Ойлау формалары мен құрылымдарында адамзаттың бүкіл танымдық және тарихи-әлеуметтік тәжірибесі, материалдық және рухани мәдениеті дамуының басты нәтижелері қорытылып, бекемделген. Сыртқы дүниені толык тануға түйсік, қабылдау, елестер жеткіліксіз болады. Біз тікелей біле алмайтын заттар мен құбылыстарды тек ойлау аркылы ғана білеміз. Түйсік, қабылдау процестерінде сыртқы дүниенің заттары мен құбылыстары жайлы қарапайым қорытындылар жасалады. Бірақ қарапайым қорытындылар сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының ішкі құрылысын, оның қажетті қатынастары мен байланыстарын толықтай ашып бере алмайды. Адамның ой-әрекеті әсіресе түрлі мәселелерді бір-біріне жанастыра отырып шешуде өте жақсы көрінеді. Қиял- сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының субъективтік образдарын қайтадан жаңартып, өндеп, бейнелеуде көрінетін, тек адамға ғана тән психикалық процесс: «...барлық жан қуаттарын (рухани күштерді) тек қиял ғана өзіндік сақталатынсөзімдік заттарды модельдендіре алады» (әл-Фараби). Адамда қиял пайда болған кезде ми қабығында бұрын жасалған уақытша байланыстар түрлі комбинацияларға түседі де, жаңа нәрселердің бейнесі туып отырады. Уақытша байланыстарды қайта жасап, өндеу процесінде екінші сигнал жүйесі шешуші рөл атқарады. жүктеу/скачать 72,02 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|