Оқулық 2 басылым жоғары деңгей Астана, 2018 Қо с ы м ш а диск
Мәтінді тыңдаңыз. Жауаптарыңызды
жүктеу/скачать 10,63 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ тілі. Оқулық С1
| 1. Мәтінді тыңдаңыз. Жауаптарыңызды
салыстырыңыз. №1 Сөз сапасы: дұрыстығы, тазалығы, байлығы, дәлдігі, қысқалығы мен нұсқалығы, бедері (А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты директорының орынбасары, профессор А. Фазылжановамен сұхбаттан үзінді) Жүргізуші. Сөз сапасы, яғни сөздің дұрыстығы, тазалығы, байлығы, дәлдігі, қысқалығы, нұсқалығы жайлы айтып берсеңіз. Анар ханым. Сапалы сөз деген не? Біреулер сөйлеп жатса, айтасыз: «Ұйып тыңдадым, маған ұнады», – деп. Бұл – ол кісінің сөз сапасына сіздің эмоциялық берген бағаңыз. Кейде болады, біреу сөйлесе: «Жалығып, ұйқым кеп кетті», – дейсіз. Демек, ол кісінің сөзі – сапалы болмағаны. Сөз сапасы дегенді қарапайым тілмен, сөздің әсерлілігі, сөздің өз мақсатына жетуі деуге болады. Жүргізуші. Сөздің дұрыстығы. Анар ханым. Бұл – сөзді қолданғанда мағынасын біліп қолдану дегенді білдіреді. ҚазҰУ-де істейтін профессор Гүлдархан Смағұлова апайымыз: «Біздің қазақтың балалары бүгінгі күні (мынау басқа ұлт өкілдерін қойғанда) фразеологизмдердің мағынасын түсінбейтін боп бара жатыр», – дегенді айтты. Бір шығармада филология факультетінде оқитын қазақ баласы былай жазып қойыпты: «Ат шаптырым жерден есіктің алдына шыққан күшікті көрдім», – деп. Сонда ол бала «ат шаптырым жер» деген қаншалықты қашық жер екенін білмей тұр. Жүргізуші. Елестете алмай тұр ғой, ат шаптырым деген қаншалықты қашық жер екенін. Анар ханым. Сөзді дұрыс, өз мағынасында қолдану сөздің дұрыстығын білдіреді. Келесі, сөз тазалығы. Қазір үлкен проблема. Біріншісі – ешқандай мағынасы жоқ сөздерді қосып айту. «Короче», «яғни», «жаңағы» дегендерді қолданбау керек. Және орыс, басқа да шет тілі сөздерін қоспаған дұрыс. Қазір «Жарай ма?» десе, «Жарайды» деп емес, «Ок» деп жауап беретіндер көбейді. Бұлар сөздің тазалығына нұқсан келтіреді. Кейде бір ұғымды білдіретін сөзді мәтінде қайта-қайта қолдану керек болады. Сол кезде біз қиналамыз, «бір сөзді айта беретін болдық қой» деп. Сондықтан сөздің синонимдерін, баламаларын қолдану керек. Бұл сіздің сөз байлығыңызды көрсетеді. 311 Сөз дәлдігіне тоқталайын. Орыс тілінде «полуостров» деген географиялық термин бар, оны қазақшалап «жартылай арал» дейді. Бұл – қате. Өйткені қазақша «түбек» термині бар. Бұдан сөздің дәл қолданылмағаны аңғарылады. Келесі, сөздің қысқалығы, нұсқалығы. Сөз неғұрлым қысқа, нұсқа болса, соғұрлым оның әсері мықты болады. Сөздің қысқалығы ойдың жетілгенігін, піскенін көрсетеді. Сөз бедері. Сіз қандай қарым-қатынаста сөйлесіп тұрсаңыз, соған сәйкес тілдік бірліктерді таңдағаныңыз дұрыс. Бедер деп осыны айтады. Жүргізуші. Әңгімеңізге көп рақмет! жүктеу/скачать 10,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|