Оқулық Алматы : «Нұр пресс»

қойды
.
Білім
мазмұнын
іріктеуде
дидактикалық
формализм
тараптарлары
математика
жəне
классикалық
көне
тілдер
сынды
дамытушылық
сипатымен
құнды
пəндерді
басшылыққа
алды
. (
Дж
. 
Локк
, 
И
.
Г
.
Петалоцци
, 
Н
.
Гербарг
жəне
т
.
б
.). 
Қазіргі
дəуір
педагогикасында
бұл
екі
теория
да
сынға
ұшырауда
. 
Таза
, 
жалаң
күйінде
аталған
бағыттардағы
педагогикалық
жүйе
оқу
-
тəрбие
міндеттерін
ойдағыдай
орындай
алмайды
. 
Мектептің
басты
мақсаты
- 
адамның
ақыл
-
ес
(
интеллектуал
) 
күштерін
дамытып
, 
сол
арқылы
білім
игеруге
, 
оны
қолдана
білуге
үйрету
. 
Осыдан
, 
бүгінгі
педагогика
дидактикалық
материализм
мен
дидактикалық
формализм
бағыттарындағы
оқу
-
тəрбие
істерін
бірлікте
жүзеге
асыруды
қолдайды
. 
(
К
.
Д
.
Ушинский
). 
XIX 
жəне
XX
ғғ
. 
шектерінде
білім
мазмұнын
іріктеудің
дидактикалық
прагматизм
теориясы
қалыптасты
. 
Бұл
теорияны
қолдаушылардың
(
Дж
.
Дьюи
, 
Г
. 
Кершенштейнер
) 
пікірінше
, 
білім
мазмұнының
негізі
жеке
пəндерде
емес
, 
ол
оқушының
қоғамдық
жəне
дара
іс
-
əрекеттерінде
. 
Білім
мазмұны
оқушылардың
сол
білімді
меңгеруге
бағышталған
ұжымдық
еңбегі
жəне
белгіленген
мəселені
шешуге
сəйкес
практикалық
əрекеттерді
қажет
ететін
пəнаралық
біліктер
жүйесімен
белгіленуі
тиіс
. 
Осы
теорияға
орай
оқушылар
мейлінше
еркіндікпен
оқу
пəндерін
таңдауға
құқылы
, 
оқу
-
тəрбие
жұмысы
оқушылардың
субъектив
сұраныстары
мен
қызығуларына
икемдестіріледі
.
Европа
, 
əсіресе
, 
АҚШ
мектептерінде
кең
енген
бұл
теория
нəтижесі
білімдену
деңгейінің
күрт
төмендеуіне
соқтырды
. 
Өткен
ғасырдың
20-
жылдары
Қазақстан
оқу
–
жүйесінде
“
Төте
оқу
” 
атымен
қабылданған
бұл
əдіс
өз
жалғасын
таппады
. 
Дегенмен
, 
материалдық
жəне
формальдық
теориялар
, 
дидактикалық
прагматизм
бағыты
уақыт
талаптарын
көтере
алмағанымен
, 
білім
мазмұнын
қалыптастырудың
осы
заманғы
бағыттарының
өркендеуіне
үлкен
ықпал
жасады
. 
Белгілі
поляк
ғалымы
В
.
Оконь
функционалды
 
материализм
атты
білім
мазмұнын
қалыптастыру
теориясын
жарыққа
шығарды
. 
Оның
пікірінше
, 
қандай
дидактикалық
теория
болмасын
, 
ол
оқушылардың
білім
алуын
қамтамасыз
етумен
бірге
сол
білімдерді
өз
іс
-
əрекеттерінде
пайдалана
білу
ептіліктерінің
де
жетілуіне
негіз
болуы
шарт
, 
яғни
таным
мен
іс
-
əрекет
ажырамас
бірігімді
байланысқа
келуі
қажет
. 
Жеке
пəндер
мазмұнында
да
сол
пəннің
жетекші
ұғымы
басты
назарға
алынуы
тиіс
. 
Мысалы
, 
биологияда
– 
эволюция
теориясы
, 
математикада
– 
функционалды
тəуелсізділік
, 
тарихта
– 
тарихи
шарттылық
жəне
т
.
б
., 
яғни
білім
мазмұнын
таңдастыруда
дүниетанымдық
көзқарастарды
басшылыққа
алған
жөн
. 
Дəрістер
барысында
оқушылар
өз
меңгерген
білімдерін
практикада
қолданып
үйренетіндей
жағдайлар
жасалуы
тиіс
. 

Көзделген
нақты
практикалық
мəселелерді
білім
негізінде
шеше
отырып
, 
шəкірт
табиғи
, 
техникалық
, 
мəдени
жəне
қоғамдық
болмысқа
сай
өз
мүмкіндіктерін
қайта
қарап
, 
өзгертуге
үйренеді
. 
В
.
Оконь
теориясы
өз
ішіне
қоғамның
білімге
қойған
талаптарын
жəне
оқушылардың
жеке
сұраныс
–
қызығуларын
біріктіре
қамтиды
. 
Қазақстан
Республикасындағы
бүгінгі
мектептің
білім
мазмұны
ҚР
“
Білім
заңына
” 
сəйкес
құрастырылған
. 
Бұл
Заңға
орай
білім
мазмұны
қоғамның
экономикалық
жəне
əлеуметтік
ілгерілеуінің
аса
маңызды
жағдайаттарының
бірі
,
сондықтан
ол
тұлғаның
өзіндік
қалыптасуына
,
оның
өз
мүмкіндіктерін
өз
бетінше
іске
асыра
алуына
жағдай
жасап
,
қоғам
дамуын
,
құқықтық
мемлекеттің
бекіп
жəне
жетілуін
қамтамасыз
етуге
бағытталған
.
Білім
мазмұнының
міндеті
-
қоғамның
əлемдік
деңгейге
сай
жалпы
жəне
кəсіби
мəдениетін
көтеру
,
оқушылар
санасында
осы
заман
білім
деңгейі
мен
білімдену
бағдарламасының
талаптарына
сəйкес
 
əлем
 
бейнесін
(
образ
мира
) 
қалыптастыру
; 
тұлғаның
ұлттық
жəне
əлемдік
мəдениетке
араласуына
; 
осы
күнгі
қоғамның
төл
тумасына
айналған
жəне
сол
қоғамды
жетілдіруді
мүдделеген
адам
жəне
азамат
тəрбиелеу
; 
қоғамның
мамандар
қорын
жаңғырта
көбейтіп
,
əрі
қарай
дамыту
. 
Білім
мазмұнын
қалыптастырудағы
басты
мақсат
- 
расалық
,
ұлттық
,
этникалық
,
діни
жəне
əлеуметтік
тегіне
қарамай
адамдар
,
халықтар
арасындағы
өзара
түсіністік
пен
қызметтестік
қатынастардың
орнығуына
жəрдемдесу
,
оқушының
ерікті
пікір
мен
наным
таңдау
құқығын
іске
асыруға
көмектесу
,
əрқилы
дүниетаным
көзқарастарды
ымырашылдықпен
ескеру
. 
Білім
мазмұны
жалпы
жəне
кəсіби
білімдерден
құралады
. 
Жалпы

білім

мазмұны
негізінде
тұлғаның
жалпы
мəдениеті
,
оның
дүниетанымы
, 
азаматтық
бағдары
,
əлемге
,
еңбекке
жəне
қоғамдық
өмірге
болған
көзқарасы
қалыптасады
.
Кəсіби
 
білім
 
мазмұны
адамға
нақты
еңбектік
іс
-
əрекет
саласындағы
білімдер
мен
ептіліктерді
игеру
үшін
қажет
.
Педагогика
ғылымында
білім
мазмұнын
іріктеудің
өлшем
-
шек
(
критерий
) 
жүйесі
қабылданған
. 
Осы
шектер
негізінде
мектепте
берілетін
білім
мазмұны
келесідей
талаптардың
орындалуына
себін
тигізуі
міндетті
: 
- 
тұлғаның
жан
-
жақты
дамуы
жəне
оның
базалық
мəдениетінің
қалыптасуына
қажет
міндеттерді
толық
та
біртұтас
күйде
берілуін
қамтамасыз
ету
; 
- 
оқу
пəндері
мен
қоғамдық
практикаға
енетін
білім
материалдарының
ғылыми
жəне
тұрмыстық
маңызға
ие
болуы
; 

- 
əрқилы
жас
деңгейіндегі
оқушылардың
нақты
мүмкіндіктеріне
сəйкес
болуы
; 
- 
материал
мазмұны
көлемінің
оқушының
мүмкін
болған
игеру
уақытына
сəйкес
келуі
; 
- 
жалпы
орта
білімді
құрастыруда
халықаралық
тəжірибені
ескеру
; 
- 
осы
заманғы
мектепте
бар
оқу
-
əдістемелік
жəне
материалдық
базаға
сəйкес
болуы
. 
7.3. 
Мемлекеттік
 
білім
 
стандарты
 
 
ҚР
“
Білім
заңына
” 
сəйкес
елімізде
білім
стандарттары
қабылданған
.
“
Стандарт
” 
түсінігі
латын
сөзі
негізінде
қабылданып
, “
үлгі
”, “
өлшем
” 
деген
мағынаны
аңдатады
. 
Білім
 
стандарты
мəн
-
мағыналық
тұрғыдан
сауат
, 
білімділіктің
мемлекеттік
өлшемі
ретінде
қабылданып
,
қоғамдық
мұратқа
орайластырылған
,
əрі
нақты
тұлға
мен
білім
жүйесінің
мүмкіндіктерін
ескерген
сол
мұратқа
жету
негізгі
белгі
- 
талаптар
(
параметры
) 
жиынтығын
қамтиды
. 
Білім
саласындағы
стандарттаудың
негізгі
нысандары
–
стандарт
құрылымы
,
оқу
жүктемелерінің
мазмұны
,
көлемі
жəне
оқушыны
дайындау
деңгейі
. 
Стандарт
бойынша
белгіленген
деңгей
, 
дəрежелер
мен
талаптар
білім
сапасын
бағалау
мен
білімдену
процесінің
негізгі
қырларын
сараптауда
мызғымас
шек
(
эталон
) 
сипатында
қабылданады
.
Білімді
стандарттаудың
қажеттігі
қоғамдық
құбылыс
ретінде
танылған
білім
саласындағы
түбегейлі
өзгерістерге
орай
туындап
отыр
. 
Қазақстан
Республикасының
егеменді
елдер
қатарында
демократияға
, 
нарықтық
қатынастарға
, 
тұлғаның
құқы
мен
еркіндігіне
бетбұрысы
білім
аймағындағы
саясатты
қайта
қарастырып
, 
жаңаланған
заман
көзқарасымен
түсінуді
талап
етіп
отыр
.
Білім
саласы
енді
ең
алдымен
жеке
тұлғаның
рухани
қасиеттерін
қамтамасыз
етуге
бет
бұрды
. 
Бұл
өз
кезегінде
оқу
процесін
ұйымдастыру
,
оқу
–
оқыту
формалары
мен
əдістерін
таңдау
жəне
білім
мазмұнын
іріктеу
істеріне
көптеген
өзгерістердің
енуіне
себепші
болды
.
Стандарттау
сонымен
бірге
білім
саласындағы
көптеген
жаңашыл
қадамдарға
байланысты
қажет
болып
отыр
. 
Атап
көрсететін
болсақ
,
олар
:
1) 
мектеп
оқу
процесінің
жаңа
еркін
ұйымдастыру
формаларына
өтуі
; 
2) 
көптеген
мектептердің
құқықтық
дəрежесінің
өзгеруі
; 
3) 
тың
оқу
жоспарларының
енгізілуі
; 

4) 
мектептердің
оқу
пəндері
мен
олардың
игерілу
көлемін
өз
қалауымен
таңдауы
; 
5) 
баламалы
оқулықтардың
қосылуы
; 
6) 
оқудың
жаңа
технологияларының
жасалуы
; 
көп
деңгейлі
жəне
жіктемелі
оқуға
өту
.
Байқағанымыздай
,
аталған
демократиялық
қадамдар
өткендегіміздей
тезге
салынған
бір
сарынды
(
шаблон
) 
оқу
жүйесіне
тосқауыл
қойып
,
əрқандай
жəйт
,
жағдайларды
ескеріп
,
білім
беру
процесіне
шығармашылдықпен
қатынас
жасау
қажеттігін
айғақтауда
. 
Осыдан
,
əрқилы
оқу
мекемелерінде
оқушылар
игеретін
білімнің
біргелкі
деңгейін
қамтамасыз
ететін
білімдену
кеңістігінің
базалық
тұтастығын
сақтау
- 
міндетті
шараға
айналды
.
Ал
Мемлекеттік
стандарт
елдегі
жалпыға
ортақ
бірдей
білім
қорының
болуын
қамсыздандыратын
жалғыз
тетік
.
Сонымен
бірге
,
білім
стандартының
алғы
шепке
тартылуына
себеп
- 
Қазақстан
Республикасының
əлемдік
мəдениет
жүйесіне
енуге
болған
талпынысы
. 
Бұл
білім
сапасын
қалыптастыруда
халықаралық
білімдену
тəжірибесінің
жетістіктерін
ескеруді
қажет
етеді
. 
Осы
талаптың
орындалуынан
Қазақстан
азаматтарының
білімі
жөніндегі
құжаттары
шет
елдерде
мойындалатын
болады
.
Мектеп
тəжірибесіне
енген
Мемлекеттік
стандарт
оқу
процесін
мызғымас
,
қатаң
ресми
байламға
матау
емес
,
керісінше
, 
ол
педагогикалық
шығармашылдыққа
,
міндетті
мазмұндық
өзек
(
стандарттың
өзі
) 
төңірегінде
баламалы
бағдарламалар
,
оқудың
əрқилы
технологияларын
,
оқу
құралдарын
жасауға
кең
жол
ашады
.
Мемлекеттік
міндетті
стандарттар
бəсеке
негізінде
қабылданады
,10 
жылда
бір
рет
қайта
өңделіп
,
қажетті
реттеулер
мен
түзетулер
енгізіледі
,
мемлекеттік
заңмен
бекиді
. 
Ол
барша
оқу
орындарының
қай
салаға
бағынуына
, 
типіне
, 
меншіктік
формасына
тəуелсіз
орындалуы
міндетті
. 
Жалпы
білім
беруші
мекемелердің
білім
стандарты
үш
бөліктен
құралады
: 
мемлекеттік
,
ұлттық
– 
аймақтық
жəне
мектептік
. 
Стандарттың
мемлекеттік
 
бөлігі
(
инвариант
) 
елдегі
білім
кеңістігінің
біртұтастығы
мен
тұлғаның
əлемдік
мəдениет
жүйесіне
енуін
қамтамасыз
етеді
.
Ұлттық
 – 
аймақтық
елдің
жер
-
жерлеріндегі
ерекшелік
,
талаптарына
(
ана
тілі
мен
əдебиетіне
,
жағрафиясына
,
мəдениет
пен
өнеріне
,
еңбек
, 
өндіріс
дайындығына
жəне
т
.
б
.) 
байланысты
анықталады
. 
Мектептік
 
білім
 
мазмұны
нақты
оқу
орнының
анайылығы
мен
бағыт
–
бағдарына
орай
оқу
пəндерінің
енгізілуімен
белгіленеді
.

Стандарттың
мемлекеттік
бөлігі
–
бұлжымас
,
қайта
қарастырылуы
өте
сирек
, 
ұлттық
аймақтық
жəне
мектептік
бөліктер
- 
баламалы
,
оның
құрамды
бірліктері
жүйелі
жаңаланып
барады
.
Қазақстан
республикасының
“
Білім
туралы
Заңында
” 
көрсетілгендей
, 
жоғары
өкілетті
мемлекеттік
органдар
негізгі
білім
ақпараттарының
ең
төмен
көлемдегі
мазмұнын
, 
оқу
жүктемесінің
ең
жоғары
деңгейін
белгілеп
, 
түлектер
дайындығына
қойылатын
талаптарды
алға
тартады
. 
Қабылданған
оқу
жүктемесі
шегіндегі
міндетті
білім
көлемінен
тыс
, 
қосымша
білім
мазмұнын
ұсыну
жергілікті
оқу
орындарының
билігінде
. 
Стандарт
құрамы
келесі
бірліктерді
қамтиды
: 
жалпы
білімдік
оқу
орындарының
түбір
(
типтік
) 
жоспары
, 
мазмұн
құраушы
мызғымас
(
инвариант
) 
жəне
баламалы
бөліктер
, 
оқушыларың
жалпы
дайындық
деңгейіне
қойылатын
мемлекеттік
талаптар
.

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: