Оқулық Алматы : «Нұр пресс»

5.2. 
Оқу
 – 
дидактикалық
 
процесс
 
Дидактикалық
процесс
мəнін
түсіну
үшін
«
оқу
» 
жəне
«
оқу
процесі
» 
түсініктерінің
мəн
-
мағынасын
ажыратып
алған
жөн
. 
Кейде
бұл
категориялар
теңдестіріле
қарастырылады
. 
Іс
жүзінде
олай
емес
. «
Оқу
» 
түсінігі
құбылысты
білдіреді
, 
ал
«
оқу
процесі
»- 
бұл
процестің
уақыт
жəне
кеңістікте
дамуы
, 
оның
кезеңдерінің
бірізді
ауысып
баруы
. 
Ұзақ
уақыттар
желісінде
оқу
процесі
негізінен
оқыту
қызметі
ретінде
қарастырылды
, 
яғни
мұғалім
жұмысы
деп
есептелінді
. 
Уақыт
өтумен
бұл
түсінікке
кең
мағына
беріліп
, 
оқушы
іс
-
əрекеттеріне
ерекше
назар
аударылатын
болды
. 
Оқу
процесі
– 
шынайы
болмыстағы
қиын
да
қыстаулы
, 
күрделі
процесс
. 
Ол
өз
ішіне
көптеген
құрылымы
, 
деңгейі
əр
текті
жəне
табиғаты
бір
-
біріне
ұқсамаған
жағдаяттардың
сан
қилы
байланыстары
мен
қатынастарын
қамтиды
. 
Сондықтан
да
«
оқу
процесі
» 
түсінігіне
толық
жəне
жан
-
жақты
анықтама
беру
қиындау
. 
Солай
да
болса
, 
қазіргі
педагогика
ғылымында
«
оқу
процесі
» 
ұғымына
орай
келесідей
анықтама
қабылданған
: 
«
оқу
 
процесі
 – 
бұл
 
барысында
 
білім
 
беру
, 
игеру
, 
тəрбиелеу
 
жəне
 
дамыту
 
міндеттерін
 
іске
 
асыруға
 
бағытталған
 
оқытушы
 
мен
 
оқушы
 
арасындағы
 
мақсат
 
бағдарлы
 
өзара
 
байланысты
 
іс
 -
əрекет
». 
Оқу
процесі
екі
тарапты
сипатқа
ие
. 
Оның
құрамы
өзара
табиғи
байланыстағы
екі
түрлі
əрекеттен
тұрады
: 
оқыту
– 
мұғалімнің
оқу
материалын
меңгеруге
орай
ұйымдастыратын
оқу
-
үйрету
іс
-
əрекеттері
жəне
оқып
үйрену
– 
білім
меңгеру
мақсатындағы
оқушының
іс
-
əрекеттері
. 
Бұл
екеуі
арасындағы
байланыстырушы
тетік
– 
бірлікті
іс
-
əрекеттерді
жанамаластыратын
оқу
мазмұны
.
Оқу
негізінде
мұғалім
үшін
осы
процесс
мазмұнының
базалық
бірліктері
болып
есептелетін
, 
əрі
оқушылар
тарапынан
игерілуі
тиіс
өнім
ретінде
білімдер
, 
ептіліктер
жəне
дағдылар
жатады
.
Оқып
-
үйренудің
аса
маңызды
элементі
– 
сеп
-
түрткілер
(
мотивтер
). 
Қандай
да
оқу
əрекеттерін
не
тұтастай
оқу
істерін
орындай
отырып
, 
оқушы
осы
сеп
-
түрткілерді
басшылыққа
алады
. 
Оқуға
қызықтыратын
мотивтер
түрі
көп
, 
əрі
сан
қилы
. 
Олардың
əрқайсысы
өз
алдына
дербес
ықпал
жасамай
, 
бір
-
бірімен
тығыз
ықпалдастық
байланыста
оқушының
білім
игеруіне
себепші
болады
. 
Ақыл
-
ой
əрекеттеріне
ынталандырушы
сеп
-
түрткілер
қатарында
танымдық
қызығулар
мен
қажеттердің
маңызы
ерекше
. 
Бұлардың
жоғары
деңгейде
дамуы
үшін
шынайы
ғылыми
мазмұн
жəне
педагогикалық
мақсат
бағдарында
ұйымдастырылған
белсенді
де
дербес
таным
қажет
. 
 
 

5.3. 
Оқу
 
процесінің
 
қызметтері
 
Оқу
процесі
бірнеше
қызметтерді
– 
білімдендіру
, 
дамыту
, 
тəрбиелеу
, 
ынталандыру
жəне
ұйымдастыру
– 
атқарады
. 
Бұлардың
бəрі
кешенді
іске
қосылады
, 
алайда
, 
тəжірибелік
іс
-
əрекетті
дұрыс
ұйымдастыру
, 
оқу
міндеттерін
тиімді
жоспарлау
үшін
олардың
əрбірін
өз
алдына
қарастырған
жөн
.
Оқу
процесінің
білімдендіру
 
қызметі
ең
алдымен
білім
, 
ептілік
, 
дағдыларды
, 
шығармашылық
іс
-
əрекет
тəжірибесін
қалыптастыруға
бағытталады
. 
Білім
(
знание
) – 
бұл
деректер
, 
мəлімет
, 
ұғымдар
, 
ережелер
, 
заңдар
, 
теориялар
, 
формулалар
мен
сипаттамаларды
, 
т
.
с
.
с
. 
түсіну
, 
есте
қалдырып
, 
қажеттікке
орай
қайта
жаңғырту
.
Оқу
барысында
ғылыми
білімдер
тұлға
меншігіне
айналып
, 
оның
тəжірибелік
қорына
енуі
қажет
. 
Бұл
қызметтің
іске
асырылуынан
білім
толықтығы
, 
жүйелілігі
жəне
саналылығы
, 
оның
бекімі
мен
əрекетшеңдігі
қамтамасыз
етіледі
. 
Оқушы
ғылым
негіздері
мен
іс
-
əрекет
түрлері
бойынша
мəліметтер
жинақтайды
, 
игерілген
білімдерді
саналы
пайдалана
білу
негіздері
қаланып
, 
оларды
тұрмыстық
міндеттерді
шешуге
қолдануға
үйренеді
. 
Білімдендіру
қызметі
сонымен
бірге
оқушыға
тек
білім
игертіп
қана
шектелмей
, 
олардың
ептіліктері
мен
дағдыларын
қалыптастыруға
арқау
болады
.
Ептіліктер
– 
бұл
адамның
ережелерге
сүйене
отырып
, 
қандай
да
нақты
əрекеттерді
орындау
қабілеті
. 
Дəлірек
айтсақ
, 
ептілік
дегеніміз
– 
білімді
практикамен
байланыстыра
қолдану
тəсілдерін
, 
жолдарын
меңгеру
. 
Дағды
– 
бұл
саналы
іс
-
əрекеттің
автоматтастырылған
бірлігі
. 
Басқаша
айтсақ
, 
дағды
– 
ойланбай
орындалатын
, 
жоғары
дəрежеде
жетілген
ептілік
. 
Ептілік
жаттығулар
нəтижесінде
қалыптасады
. 
Дағды
қалануы
үшін
көп
санды
қайталаулар
қажет
. 
Ептіліктер
мен
дағдылар
жалпы
оқулық
жəне
арнайы
оқулық
болып
ажыралады
. 
Арнайы
оқу
ептіліктері
мен
дағдылары
нақты
оқу
пəні
мен
белгілі
ғылым
саласына
байланысты
қалыптастырылады
. 
Мысалы
, 
физика
, 
химия
пəндері
бойынша
– 
зертханалық
тəжірибелер
өткізу
, 
заттай
көрнекіліктер
пайдалану
; 
географиядан
– 
картамен
жұмыс
, 
масштабты
өлшемдер
, 
компас
не
басқа
құралдарды
қолдану
; 
математикадан
– 
логарифмдік
сызғышпен
, 
есептеу
машиналарымен
, 
əрқилы
модельдермен
жəне
т
.
б
. 
жұмыс
алып
бару
ептіліктері
мен
дағдылары
орнығады
.

Арнайылардан
тыс
оқу
процесінде
оқушылар
барша
пəндерге
қатысы
бар
жалпы
оқу
ептіліктері
мен
дағдыларын
да
игереді
. 
Мысалы
, 
оқу
жəне
жазу
дағдылары
; 
өзіндік
таным
жұмыстарын
тиімді
ұйымдастыру
ептіліктері
; 
оқулық
, 
анықтамалар
, 
библиографиялық
тізімдермен
жұмыс
.
Оқу
процесі
білім
беру
қызметімен
бір
уақытта
тəрбиелік
міндеттерді
де
іске
асырып
барады
. 
Оқудың
тəрбиелік
қызметтері
осы
əлеуметтік
процестің
өз
табиғатына
орай
орындалады
. 
Осыдан
оқу
процесінде
оқушыларда
көзқарастар
, 
ғылыми
дүниетаным
, 
табиғат
, 
қоғам
жəне
ойлау
заңдылықтарын
пайымдау
, 
қоғамдық
талап
, 
тəртіп
нормаларын
мойындау
əрі
оған
байланысты
заңдарға
бойсыну
қабілеттері
қалыптасады
. 
Тұлғаның
қажетсіну
сезімі
, 
іс
-
əрекеттік
, 
əлеуметтік
мінез
-
құлық
, 
құндылық
жəне
құндылықты
бағыт
-
бағдарлар
да
осы
оқу
процесінде
пайда
болып
, 
жетіліп
отырады
.
Тəрбие
мүмкіндіктері
тікелей
білім
мазмұнынан
келіп
шығады
. 
Əр
оқу
пəнінің
өзіндік
тəрбие
мүмкіндігі
бар
. 
Оқушылардың
тұлғалық
сапа
-
қасиеттерін
қалыптастыруда
гуманитар
жəне
əлеуметтік
-
экономикалық
пəндердің
тəрбиелік
маңызы
басқа
кəсіби
пəндермен
салыстырғанда
өте
жоғары
.
Оқу
барысындағы
тəрбиелік
ықпал
мұғалім
мен
оқушы
, 
оқушылардың
өзара
қатынасына
жəне
ұжымдағы
психологиялық
жағдайға
байланысты
. 
Педагогикалық
процесс
қатысушыларының
арасындағы
қарым
-
қатынас
, 
тілдесу
стильдері
əрқилы
болуы
мүмкін
: 
əміршіл
-
əкімшіл
, 
демократиялық
, 
либералдық
. 
Бұл
орайда
қазіргі
заман
педагогикасының
ұстанымы
-
мұғалімнің
оқушыға
деген
ізгілікті
(
гуманистік
),
сыйластық
қатынас
жасауы
, 
шəкірттерге
белгілі
шамада
дербес
, 
өз
бетінше
жұмыс
алып
бару
мүмкіндігін
беру
жəне
оларды
оқу
процесін
ұйымдастыруға
тартып
, 
сенім
білдіруі
. 
Осылардың
бəрі
біріге
оқушыға
білім
беру
процесінің
тең
құқықты
субъекті
болатынын
танытып
, 
оның
белсенділігін
көтеруге
жəрдемін
тигізеді
. 
Оқу
адамды
барлық
уақытта
тəрбиелейтіні
белгілі
, 
алайда
ол
тəрбие
кейде
қисынсыз
бағытқа
да
бұрылып
кетуі
ықтимал
, 
сондықтан
оқудың
тəрбиелік
қызметін
іске
асыруда
оқу
процесін
ұйымдастыруға
, 
оның
мазмұнын
іріктеу
мен
əдіс
, 
формаларын
таңдауға
байланысты
тəрбие
міндеттерін
дұрыс
түсініп
алған
жөн
.
Білім
беру
жəне
тəрбиелеу
қызметтерімен
бір
қатар
оқу
процесі
балаға
дамыту
ықпалын
да
жасайды
. 
Оқып
, 
білім
игере
отырып
, 
оқушы
жан
-
жақты
дамуы
тиіс
, 
яғни
тұлғаның
сөйлеу
тілі
, 
ой
толғауы
, 
сезімдік
жəне
қозғалыс
ептіліктері
көңіл
-
күй
-
еріктік
, 
қажетсіну
қабілет
-
қасиеттері
ілгерілі
даму
өзгерістеріне
келеді
. “
Даму
басы
- 
оқу
”(
Л
.
С
.
Выготский
)- 
бұл
аса
маңызды
психологиялық
заңдылық
. 
Сабақ
барысында
мұғалім
қаруы
болған
білім
мазмұны
, 
ол
қолданған

оқу
формалары
мен
əдістері
, 
сондай
-
ақ
оқушылардың
белсенді
, 
саналы
да
əрқилы
іс
-
əрекеттері
– 
бəрі
де
даму
өзегі
. 
Дұрыс
ұйымдастырылған
оқу
əрқашан
дамыту
қызметін
атқаратыны
сөзсіз
, 
дегенмен
оның
нəтижелі
іске
асуы
арнайы
бағыт
-
бағдардың
болуына
тəуелді
. 
Педагогика
теориясы
мен
тəжірибесінде
дамыту
мақсатына
орай
ерекше
оқу
технологиялары
нақтыланған
: 
- 
ақыл
-
ой
əрекеттерін
кезеңмен
дамыту
бағыты
(
И
.
Я
.
Талызина
); 
- 
теориялық
материалдар
көлемін
арттыра
беру
(
Л
.
В
.
Занков
); 
- 
жоғары
қарқын
жəне
қиыншылық
деңгейінде
оқыту
(
Л
.
В
.
Занков
); 
- 
оқушылардың
өз
оқу
əрекеттерін
сезінуін
қамтамасыз
ету
(
Л
.
В
.
Занков
); 
- 
проблемді
оқыту
(
А
.
М
.
Матюшкин
, 
М
.
И
.
Махмутов
); 
- 
оқудың
дамытушы
əдістер
жүйесін
қолдану
(
И
.
Я
. 
Лернер
, 
М
.
Н
.
Скаткин
); 
- 
оқудағы
мазмұндық
қорытындылау
тұжырымы
(
В
.
В
.
Давыдов
, 
Д
.
Б
.
Эльконин
); 
- 
оқушылардың
танымдық
іс
-
əрекеттерінің
белсенділігін
көтеру
əдістерін
қолдану
(
Г
.
И
.
Щукин
); 
- 
төңіректері
қоғам
, 
адам
, 
өнермен
қатынастардан
болатын
толғаныс
, 
көңіл
-
күй
, 
сезімталдық
дамыту
жолдары
пайдалану
арқылы
оқу
тиімділігін
арттыру
бағыты
(
Д
.
Кабалевский
, 
И
.
Волков
). 
Бүгінгі
таңда
оқудың
дамытушылық
қызметін
жүзеге
келтіретін
талай
технологияларын
мұғалімдер
табысты
қолданып
жүр
(11-
дəрісбаянда
). 
Білім
беру
, 
тəрбиелеу
жəне
дамыту
қызметтерімен
қатар
педагогика
ғылымында
оқудың
ынталандыру
жəне
ұйымдасу
қызметтері
де
өз
алдына
қарастырылуда
. 
Оқу
процесін
шəкірттерді
алдағы
оқу
-
танымдық
жұмыстарға
еріксіз
тартатындай
, 
келер
сабаққа
ынтық
болып
күтетіндей
дəрежеде
құрастыру
, 
оқушыны
жаңаны
білуге
ынталандыратындай
етіп
ұйымдастыру
қажет
. 
Оқу
процесінің
жоғары
да
аталған
барша
қызметтері
бір
-
бірінен
оқшауланған
құбылыстар
емес
, 
олардың
бəрі
өзара
шартты
байланыста
əрі
сабақ
бөліктері
мен
кезеңдерінің
бəрінде
бірдей
орындалып
барады
. 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: