Оқулық Алматы, 012 Əож 330 (075. 8) Кбж

256

калық циклдің агрегатталған екі фазасын ғана қолданады: ре-

цессия жəне көтерілу. Рецессия деп дағдарыс жəне құлдырау 

түсіндіріледі. Ал көтерілу – бұл тірілу жəне шың.

Экономикалық цикл үрдісінде əртүрлі орын алатын эконо ми-

калық көрсеткіштер мəндерінің ауытқып отыруына байланыс ты, 

осы экономикалық көрсеткіштер былай үшке бөлінеді: 

1)  проциклдік көрсеткіштер – бұл жандану фазаларында 

ұлғаятын жəне құлдырау фазаларында қысқаратын экономика лық 

параметрлер. Оларға жататындар: өндірістің жиынтық көлемі, 

өндірістік қуаттар, ақша агрегаттары, ақша айналымының жыл-

дамдығы, қысқа мерзімдік пайыз мөлшерлемелері, бағаның жал-

пы деңгейі, корпорацияның пайдасы жəне т.б.;

2)  контрциклдік көрсеткіштер – бұл циклге қарсы жүріп 

отыратын, жандану фазаларында қысқаратын жəне құлдырау фа-

заларында ұлғаятын экономикалық параметрлер. Оларға жата-

тындар: жұмыссыздық деңгейі, банкроттықтар саны, дайын өнім 

қорларының мөлшері жəне т.б.;

3)  ациклдік көрсеткіштер – бұл қарқыны экономикалық 

циклдің фазаларына байланысты болмайтын экономикалық пара-

метрлер. Яғни, ондай параметрге бірқатар елдердің экспорт жəне 

импорт көлемі, ұлттық қорғаныс пен іргелі зерттеулер жүргізу 

сияқты мемлекеттік шығындардың бір бөлігі жатады.

Алайда, қазіргі орыс экономистері Чепурин мен Киселева-

ның пікірінше, экономикалық жағдаяттың осындай параметр-

лері   нің сəйкестілігі немесе дұрыстылығы бұзылуы мүмкін. Мы-

салы, 1973-1975 жылдары болған энергетикалық дағдарысқа 

байланыс ты АҚШ-та жəне бірқатар еуропалық елдерде рецес-

сия кезеңінде бағалар деңгейі төмендемей көтерілген болатын, 

бірақ біз баға деңгейі параметрінің проциклдік көрсеткішке 

жататындығын білеміз. 

Осы аталған экономикалық параметрлер АҚШ-ң экономи-

калық зерттеулер Ұлттық бюросының класификациясы бойынша 

тағы да үш типке бөлінеді: 

а)  озғыш немесе алдыңғы қатарлы параметрлер – бұлар 

жандану (құлдырау) фазасы орындалғанға дейін өзінің макси-

257

мум (минимум) нүктесіне алдын ала жетіп қоятын параметр-

лер. Бұларға мыналар жатады: өнеркəсіптегі жұмыс аптасы-

ның ұзақтылығы, үстеме жұмыс сағаттарының орташа саны, 

қайта құрылатын іскерлік кəсіпорындардың саны, қорлардағы 

өзгерістер, жаңа құрылыстық келісім-шарттарының саны, қор 

рыноктарының индекстері, корпорацияның пайдалары, ақша 

массасының өзгеруі; 

ə) кешігуші немесе қалып келуші параметрлер – жандану 

(құлдырау) фазасы орындалғаннан кейін өзінің максимум (мини-

мум) нүктесіне келіп жететін параметрлер. Олар: мерзімі 15 ап-

тадан асқан жұмыссыздар саны, жаңа кəсіпорындар салуға жəне 

құрал-жабдықтарға кететін шығындар, жалақыға кететін қомақты 

шығындар, коммерциялық банктердің пайыз мөлшелемелерінің 

орташа деңгейі; 

б)  сəйкес келуші немесе дұрыс келуші параметрлер – 

бұлар экономикалық белсенділіктің өзгеруімен сəйкес жəне бір 

уақытта өзгеріп отыратын параметрлер. Бұларға: ЖІӨ (ЖҰӨ), 

жұмыссыздар саны, өнімдер, жеке табыстар, өндірушілер бағасы, 

орталық банктің пайыз мөлшерлемелері, жарнамаға кететін 

шығындар.

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: