Оқулық Алматы, 013 1-8683 Әож 005 (075. 8) Кбж 65. 290-2 я 73 м 45

220
7-ТАРАУ
ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУ ЖүйЕСІНІң 
ТЕхНИКАЛЫҚ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК
ТИІМдІЛІГІ
7.1. Сапа жүйесін қолданудағы экономикалық тиімділікті бағалау
Әртүрлі  техникалық,  ақпараттық  және  басқалай  жүйелерді 
қолданудағы экономикалық тиімділікті бағалау экономикалық эффект-
терді есептеу әдістемелеріне негізделеді. Көбінесе есептемелерінде бір 
жыл көлеміне арнап жүргізеді.
Жылдық  экономикалық  эффектті  (Э)  төмендегідей  формуламен 
есептейді:
                     Э = З
1
– З
2 
= (С
1 
+ К
1
Е
Н
) – (С
2 
+ К
2
Е
Н
)                          (7.1)
Мұнда,  З
1
  −  базалық  жүйе  немесе  бұйымдарға  шығарылған 
келтірілмелі шығындар, тенге;
З
2 
−  енгізілетін  жүйе  немесе  бұйымдарға  шығатын  келтірілмелі 
шығындар, тенге;
С
1
, С
2 
− өнім бірлігінің өзіндік құндары, тенгемен;
К
1
, К
2 
− өндірістік қорларға салынған үлестік қаржылар, тенгемен;
Е
Н
 − қаржылық қорлар тиімділігінің нормативті коэффиценті.
Жаңа жүйенің экономикалық тиімділігін бағалау үшін негізгі және 
қосымша көрсеткіштер қажет болады.
Негізгі көрсеткіштерге жаңа жүйені енгізудегі салынған қаржылар, 
өнімнің өзіндік құны және салынған қаржылар қорының қайтарымдылық 
мерзімі кіреді.
Қосымша  көрсеткіштерге  еңбек  өнімділігін  арттыру,  еңбек 
қауіпсіздігін жақсарту және жұмыс жағдайын жеңілдету, өнім сапасын 
жетілдіру,  өнім  сенімділігін  арттыру,  бұйымды  пайдалану  мерзімін 
көтеру, 1м
2
 өндірістік аумаққа шаққандағы өнімділікті арттыру сияқты 
көптеген қағидалар жатады.
Экономикалық тиімділіктің салыстырмалы көрсеткішіне келтірілген 
шығындардың ең азы жатады:
                                         С = Е
Н
 × К → min                                    (7.2)
Мұнда, С − өнім бірлігінің өзіндік құны, тг;
К  −  өндірістік  қорлардың  үлестік  салынымы  (негізгі  және 
айналымдағы), тг;
Е
Н 
− өндірістік қорлардың нормативті коэффиценті, оның мәні 0,15.

221
Экономикалық  тиімділікті  есептеу  уақытқа  байланысты.  Егер 
өндірістік  қаржыларды  көп  жылға  арнап  есептеген  болсақ,  онда  әр 
жылдың шығындары өзгермелі болып келеді.
Өндірістік  қаржыларды  бір  жүйесін  есептеу  үшін  келтіру 
коэффицентін ұсынады.
                                              

1
1
= +
(
)
E
t
,
                                         (7.3)
Мұнда, Е – келтіру нормативі, оның мәні 0,1;
t – жылдар саны, жаңа шараларды енгізудің екінші жылынан нәтиже 
алғанға дейін жылдар саны.
Есептемені  жылға  дейінгі  шыққан  шығындар  мен  нәтижелерді 
келтіру коэффицентіне көбейтіп α, есептемені жыл басталғаннан кейін 
сол  коэффицентке  бөледі.  Содан  (7.1)  формуласы  төмендегідей түрге 
көшеді:
                      Э 
=
+
⋅
(
)
−
+
⋅
(
)

⋅
K
E K
K z E K
A
H
H
1
1
2
,
                      (7.4)
Мұнда, Э − cапа басқару үдерісінің экономикалық тиімділігі;
К
Э1
,К
Э2 
−  ауыстырылатын  және  енгізілетін  жүйелердің  кешенді 
тиімділік көрсеткіштері, тенге;
К
1
,К
2 
− ауыстырылатын және енгізілетін жүйелердің үлестік қорлар 
коэффиценттері, тг;
А − cапа бақылау объектілерінің саны.
Сапа басқару тиімділігінің кешенді көрсеткіші:
                                         К
Э 
= С
К 
+ R
O
                                              (7.5)
Мұнда, С
К 
− объект сапасын басқарудың қосынды шығыны, тг;
R
O 
−  сапа  басқарудағы  теріс  шешімдер  салдарынан  туған  эконо-
микалық шығын қаупі.
Сапа басқарудағы бір объектіге кететін шығын мәнін есептеу үшін 
төмендегі формула қажет:
                   С
K 
= С
3 
+ С
а 
+ С
Э 
+ С
0 
+ C
П3 
+ (C
с 
– C
с
1
)                         (7.6)
Мұнда,  С
3 
−  сапа  жүйесін  қамтамасыз  ететін  қызметкерлердің 
жалақыларының қосындысы, тг;
С
a 
− жүйені іске асыру барысында қолданылатын бақылау аппарату-
лары, приборларының амортизациялық шығындары, тг;
С
Э
,  С
0
,  C
П3 
−  жүйеде  қолданылатын  барлық  энергия  көздерінің, 
бақылау құрал-жабдықтарының (қондырғылар және аспаптар), даярлау-
әзірлеу жұмыстарының шығындары, тг;
C
с 
− жұмыс ұйымдастыру құны, тг;
C
с
1 
−  сапа  жүйесінің  жұмыстары  әлсіреген  мезеттегі  қаржылық 
шығындар, тг.
Э
Э

222
                                 
C
t R
K
m
j
j
kj
j
n
3
1
1
100
=
⋅ ⋅ +




=
∑
                                     (7.7)
Мұнда,  t
j 
−  жүйені  қолданудағы  j  нөмірлі  қызметкердің  уақыт 
шығындары, сағат; 
R
j
− j– нөмірлі қызметкердің сағаттық жалақы мөлшері, тг/сағ;
n − жүйедегі қызметкерлер саны;
К − жалақылар және премияларға бөлінетін коэффицент мәні, %;
М
kj 
− j-нөмірлі қызметкердің бір мезетте күтетін объектілер саны;
                                   
C
A D H
B M
t
a
i
i
i
kj
i
i
a
oi
=
⋅ ⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
∑
 100
1
                                 (7.8)
Мұнда, а – сапа басқару жүйесіндегі қолданылатын құрал-жабдықтар 
мен құрылғылар блоктарының саны;
А
i 
− жүйедегі i-нөмірлі блоктың құны, тг;
D
i 
− i-нөмірлі блоктардың саны;
Н − амортизациялық шығындар нормасы, % жыл;
В
i 
− i-нөмірлі блоктың жылдық уақыт қоры, сағат/жыл;
М
kj 
−  жүйенің  i-нөмірлі  блоктарын  бір  мезетте  күту  объектісінің 
саны;
ϕ
i
 − жүйенің құрал-жабдықтарын жүктеу коэффиценті;
t
oi
 − жүйенің i-нөмірлі блогының жұмыс істеу уақыты, сағат;
                                    
C
U
N
M
t
i
i
i
kj
i
i
a
oi
=
⋅
⋅
⋅
⋅
⋅
=
∑

 100
1
                                     (7.9)
Мұнда, U
Эі 
− жүйенің i-нөмірлі блогының энергиялық қажеттілігінің 
құны, (тг/кВт сағ);
N
i
 − жүйенің i-нөмірлі блогының энергия қабылдау мөлшері, кВт;
ϕ
i 
− қуат пайдалану коэффиценті.
Әртүрлі бағдарламалармен жұмыс істейтін жүйенің блоктары мен 
құрал-жабдықтарының  шығындарын  бөлек  есептеп  алып,  одан  кейін 
бәрін қосады:
                                        
C
A D
B T
t
O
i
i
i
i
i
i
d
oi
=
⋅
⋅ ⋅
⋅
⋅
=
∑

1
                                 (7.10)
Мұнда,  d  −  объектінің  сапасын  басқаруды  қолданатын  қосымша 
блоктарының саны;
ϕ
i
 − i-нөмірлі қосымша блоктарды пайдалану коэффиценті;
Т
i
 − i-нөмірлі қосымша блоктардың қызмет істеу мерзімі, жыл.
Э
Э

223
                            
C
t
R
K
m
j
5
7j
7j
K



3
1
1
100
=
⋅
⋅ +




=
∑
                                (7.11)
Мұнда,  е  −  басқару  объектідегі  даярлау-әзірлеу  операцияларын 
атқаратын қызметкерлер саны;
t
П3j
  j  −  нөмірлі  қызметкердің  даярлау-әзірлеу  операцияларына 
кетіретін уақыты, сағ;
R
П3j
 − j-нөмірлі қызметкердің бір сағаттық жалақы мөлшері, тг/сағ;
m
k
 − басқару объектісінің саны.
(C
с
−C
с
1
)  айырмасын,  объекті  сыннан  өткізгеннен  кейін  өзінің 
қызметіне жарамай қалған жағдайда қолданылады.
Сапа  жүйесін  енгізудің  техникалық,  экономикалық  және 
ұйымдастырушылық тиімділіктерін басқалай қосалқы көрсеткіштермен 
де  бағалауға  болады,  оларға  жататындар:  бұйымға  шағылған 
тұтынушылардың  теріс  пікірлері  (рекламациялар)  және  шағымдары, 
жарамсыз бұйымдар шығындары т.с.с.
Сапа деңгейі бұлармен қатар өндірушілердің сапасыз бұйымдары-
ның пайдалану кезіндегі бүлінушіліктеріне әкеп соқтыруы да, қосымша 
шығындар тудырады.
Машинажасау  өндірісінің  бұйымдарын  төмендегідей  төрт  топқа 
бөліп жіктеуге болады:
1)  ғарыштық  техника  бұйымдары.  Пайдалану  ерекшеліктер: 
агрессивті  орталар,  өте  жоғары  температуралар  әсерлері,  толассыз 
дірілдер, шайқаулар және күшті жүктемелер т.с.с.
2) ұшақтың техникалар бұйымдары. Бұлардың да жұмыс істеу орта-
сы өте ерекше және қауіпті;
3)  автокөлік,  тасымалдау  өндірісінің  бұйымдары.  Медициналық 
техникалар,  мұнай-газ  құрал-жабдықтары  және  тамақ  өнеркәсібінің 
тауарлары;
4) әмбебап тұрмыстық тауарлар. Бұларға да қойылатын техникалық 
және технологиялық талаптардың жөні де бөлек.

жүктеу/скачать 3,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: