Оқулық Алматы, 2014 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
kartabai munai gas ken
| 7.1.3 Тау жыныстарының қаныққандығы
Шөгінді тау жыныстары магмалық тау жыныстардың бөлшектері және тұздардың, көл, теңіз, мұхит астына топтасқаннан пайда болғандар. Олардың кеуектіліктерінде белгілі мөлшерде су болады. Оның минералдануы орнала- су тереңдігіне байланысты болады. Жер бетіне жақын жататын жыныстарда көбінесе тұщы немесе минералдануы төмен сулар кездеседі. Олардың қоры (жер бет) атмосфералық жауын-шашынның әсерінен толықтырылып тұрады. Ол егер ондағы сулар үлкен тереңдікте жататын болса, олардың минералдануы жоғары және олардың қоры басқа сулармен толықтырылады. Сулардың минералдану деңгейі бірнеше грамнан 3000 кг/м 3 дейін барады. Минералданған сулардың компоненттеріне хлоридтер, натри (кальций, магний хлориді. Газдар: аммиак, азот, көмірсутегі, қышқыл және көмірсутегі газдары жатады. Жер астындағы табиғи жағдайындағы қалайы болғанда кейбір аймағындағы көмірсутегі газ- дары топтануы мүмкін. Сөйтіп олар көмірсутегі көздерінен пайдаланады. Осындай бірнеше көздердің ашылғандығы кен орнын құрайды. Көмірсутектер кендері таза мұнай, таза газ, мұнай-газды, газоконденсатты, газдыгидратты бо- луы мүмкін. Бұл өнімдер қабаттарда гравитациялық заң бойынша орналасады, яғни ең ауыры астында, ең жеңілі үстінде жайғасады. Мұнай немесе газ тау жыныстарының кеуектіліктерінде белгілі қысыммен жатады. Ол кеуектіліктер бір-бірімен байланысып тұратын кеуектіліктердегі қысымды қабат қысымы деп аталады. Мұндай қысым жыныстың жату тереңдігіне байланысты болады. Бір қалыпты жағдайда жер астында кез келген қабаттағы қабаттық қысым биіктігі теңіз деңгейі мен сол қабаттағы дейінгі тұщы су бағанына тең болады. Мұнда қысымды гидростатикалық қысым деп атайды: 126 Бір қалыпты жағдайда P қ =P r.c P r.c =gr в H Бірақ та жер қыртысындағы тектоникалық күштердің гидростатикалық және химиялық үдерістердің әсерінен өнімді қабаттың не шегіп, не көтеріліп кету жағдайындағы қысымдарға ұқсамай қалады, яғни орналасу тереңдігіне қарағанда не жоғары, не төмен қысымдарда болып қалады. Осы жағдайды си- паттау үшін қабаттың қысымын аномальді коэффициенті деген түсініктеріне енгізеді. Ол: гидростатикалық қысымға қабаттың қысымының қатынасын көрсетеді: k а =P қ /gr в H мұндағы: P қ =Па Егер К а =1-1,1 аралығында болса, онда қабаттық қысым бір қалыпты деп есептеледі, ал, егер К а <1 онда анмольдылығы жоғарылайды деп есептеледі. Барлық жағдайда қабат қысымының аномальдылық коэффициенті 0 , гидростатикалық қысымының индикаторынан кіші болады. Жоғары артықша қысымның әсеріне тау жыныстардың жарықшақтар пай- да болуы мүмкін. Осы жарықшақтар арқылы бұрғылау сұйығы қабаттарға сіңіп кетеді. Мұндай қысымды гидрожарылу деп атайды. Кейде жыныстарда бір- біріне жабық тұрған жарықшақтар болады. Ол да жоғары қысымның әсерінен ашылып бұрғылау сұйығының жұтылуына алып келеді. Мұндай қысымды жұтылу қысым деп атайды. Жұтылу қысымы мына формуламен анықталады: P ж =(0.75-0.95) P rж мұндағы: P rж – гидроэарфлу (су-ауа ағым) қысымы. P rж =0,0082Н+0,66P қ мұндағы: Н – қабаттың жату тереңдігі . Жұтылу қысымын бақылау үшін жұтылу индикаторы деген түсінік кіргізілген. K ж =P ж /gr в H мұндағы: P ж – жұтылу қысымы; gr в H – гидростатикалық қысымның жұту қысымы ұңғыдағы тәжірибе өткізу арқылы анықталады. |