Оқулық-атлас Алматы 0 е І £. W ( O m ) ' и и г }

246
4 бөлім. Бастың клиникалық анатомиясы
ты таң дай ды ң ар тқ ы бөлігінде, таң дай сү й егін ің гори зон талды
бөлігі ай м ағы н ы ң бүйірлерінде ң ан ат-таң д ай өзегінен (ca n a lis 
pteryg o id eu s p a la tin u s ) a. p a la tin a m ajor (a. m a x illa ris-тен) ж ән е 
n. p a la tin u s (п. m a x illa ris-тен) ш ы ғаты н fo ra m en p a la tin u m m ajor 
орналасңан. О л ар осы ай м ақ ты қан м ен ж ән е н ервтенуін ң ам та- 
м асы з етеді. А р тер и ял ар мен аттас вен ал ар таң д ай д ы ң ш еттерін- 
де, альвео л яр л ы өсінділерге ж а ң ы н , сү й ек ты сы асты н д а ж а- 
ты р. Л и м ф ати к ал ы ң там ы р л ар ы таң д ай бад ам ш а бездеріне ж ән е 
м ойы нны ң ж о ғар ғы терең дегі түй ін д ерін е (lym p h o n o d i cervicalis 
p ro fu n d u s) бағы тталады .
Ж ү м сақ тан д ай — таң д ай -тіл б ү л ш ы ң еті (m. palatoglossus); таң- 
д ай -ж ү тң ы н ш аң бүлш ы ң еті (т. p a la to p h a ryn g eu s); таң д ай пердесін 
көтеретін б ү л ш ы қет (т . le va to r veli p a la tin i) ж ән е т. б. бүлш ы ңет- 
тер о рн аласқан , кіл егей ң аб ы ң ты ң д у б л и к ату р асы тү р ад ы . А рте- 
риям ен қ ам там асы з етіл у і н егізін ен таң д ай сү й егін ің го р и зо н тал ­
ды бөлім інің бүйір ай м ақ тар ы н д ағы аттас тесіктерден ш ы ғаты н аа. 
p a la tin a m inoris, p a la tin a descendens, тар м аң т ар ы а р ң ы л ы іске асы- 
ры лады . N. p a la tin u s m inoris тар м аң тар ы м ен ж ән е gang, o tic u m -нен 
келетін тал ш ы қ тар м ен нервтенеді. Л и м ф а ағы сы ж о л д ар ы ң атты
таңдайм ен бірге ж ү р ед і. Ж үм саң таң д ай д ы ң ар тң ы бөлігі алд ы ң ғы
arcus palatoglossus, артң ы д о ғаш ы ң тар arcus p a la to p h a ry n g eu s ж ән е 
тіл ш ік (u vu la e) түрінде томен салбы рап түрад ы ж ән е тіл түбірім ен 
бірге ж ү т қ ы н ш а ң т ы ауы з ң уы сы н ан бөліп тү р аты н к ө м екей түзе- 
ді (istm u s fa u cim ). Т аңдай д о ға ш ы қ та р ы н ы ң ар асы н д а ж ү т ң ы н ш аң
(tonsilla p h a ryn g ea ) ж ән е тіл б адам ш а бездерім ен (to n silla linguales) 
бірге көм ей ай м ағы н д а ли м ф ои дті ү л п а сақ и н асы н қ ү р а й т ы н таң- 
дай бадам ш а бездері (to n silla p a la tin a ) орн аласң ан .
Тіл (lingua). Тіл кіл егей ң аб ы қп ен ж аб ы л ған , ауы з ң у ы сы н ы ң
түбінде орналасңан. О ның ал д ы ң ғы бөлім і — тіл ү ш ы , ар тң ы бө- 
лім і —тіл түбірі деп атал ад ы . Б ү л ар д ан басқа т іл д ің беттерін (жо- 
ғар ғы ж ән е төменгі) ж ән е ш еттерін а ж ы р а т а д ы . Үстіңгі бетін- 
де әсіресе артң ы бөлімінде оған бүды рлы сипат беріп тү р аты н
көптеген ем ізікш ел ер бар (papillae va lla ta e, pap illa e fu n g ifo rm is 
ж әне б асқалар). О ртаңғы сы зы ң та, тіл түбірін е ж а ң ы н эм брионал- 
д ы қ tra c tu s th yreo g lo ssu s-тің қ а л д ы ғы соңы р тесік fo ra m en cae­
cum  орналасады . Т ілд ің ар тер и ям ен ң ам там асы з етіл у і, тіл ге ауы з 
ңуы сы тү бін ің е к і ж а ғы н ан енетін анастом оздарды ң к е ң д ам ы ған
торын түзетін , a. lin g u a lis (a. carotis e xt. тар м ағы ) ар ң ы л ы іск е асы- 
ры лады . Л и м ф ат и к а л ы қ там ы р л ар ы ж а ң а с ты (тіл ү ш ы н ан ) ж ән е 
тереңдегі мойы н (қ ал ған бөлім дерінен) тү й ін д ер ін е қ ү я д ы . Тіл п. 
hypoglossus-тің ң о зғал тң ы ш т а л ш ы ң т ар ы , п. g lo ssop h a ryn g eu s-тің

Клиникалық анатомия
247
сезімтал ж ән е п. chorda ty m p a n i-д щ  дәм сезу т ал ш ы ң тар ы ар қ ы л ы
нервтеледі. Д әм сезу тал ш ы ғы тіл н ер вісін ің ң ү р ам ы н д а болады .
Т іласты а й м а ғ ы (regio su b lin g u a lis) — тіл д і ж о ғар ы көтергенде 
ғана ж а л аң аш тан ад ы . Т ілд ің төм енгі бетінде о р таң ғы ң ы рты с ж ү- 
гені fre n u lu m lin g u a  тар ты л ы п түрады . Ол б алал ар д а болған ж ағ- 
дайда сөйлеу к ем істігін ж ою ү ш ін кесуге тура келеді.
Ж ү тқ ы н ш а қ (p h a ry n x) — ж ү тң ы н ш аң алд ы н ан ау ы з ж ән е мү- 
рын ңуы стары н а а ш ы л аты н , төм енге қ а р ай ө ң еш ке өтетін бүлш ы ң- 
етті тү тік . Ж ү тқ ы н ш аң бөліктері:
1) ж оғарғы — м үры н бөлім і (pars n a sa lis) нем есе м ү р ы н -ж ү т- 
қ ы н ш ақ м үры н қ у ы сы н а х о ан ал ар м ен аш ы л ад ы . О ны ң буй - 
ip қ аб ы р ғал ар ы н д а ж ү т қ ы н ш а ң ңуы сы н о р таң ғы ңуы сы м ен 
б айланы сты раты н Е встахий тү тік т е р ін ің тесігі бар ( o stiu m  
p h a rin g eu m tubae a u d itiv a e );
2) ортаңғы ауы з бөлім і (p a rs o ra lis) — ж ү м с а қ таң дай д ан көм ей 
үстіндегі ж ү т қ ы н ш а қ ң ақ п а ң ш ас ы деңгей ін е дейін . Ол ал- 
д ы ңғы ж а қ ты көм ей а р қ ы л ы ау ы з ң уы сы м ен ж а л ғасты р ы п
ж аты р;
3) төменгі көм ей бөлім і (pars laryngea) ж ү т ң ы н ш аң қ а ң п а қ ш а - 
сы нан ө ң еш ке өткен ж ер ін е дейін. Ол кө м ей д ің ар ты н д а ж а ­
ты р.
Ж үтң ы н ш аң ты ң ж о ғар ғы қ абы рғасы нем есе к үм б езі (fo r n ix рһа- 
ringis) бас сү й егін ің сы ртңы н егізін е, сүйектер ж ігін е (fossa sutu- 
гаІіа) — тщ ң ы р ы н а б екітіл ген , ар тң ы қабы р ғасы а л ты н ш ы м ойы н 
омыртқасы ны ң денесіне ж ан асы п ж а т ы р . О лардан тек f. p rev e rt е- 
bralis арңы лы бөлініп түр.
Қ аб аттары . А ртқы -бүй ір қ абы рғасы к іл ег ей л і, бү л ш ы ң етті қа- 
баттардан ж ән е оларды сы р ты н ан ж а у ы п ж а т ң ан ж ү т ң ы н ш а қ фас- 
циясынан (fascia p h a ryn g ea ) түрады . Ж ү т қ ы н ш а қ т ы ң а р тқ ы қа- 
бырғасы мен fascia p reverteb ra lis-тің ар асы н д ағы ш ел ң абаты н да 
(spatium retropharingeum ) ж ү т ң ы н ш а қ арты л и м ф а тү й ін д ер і орна- 
ласңан. О ларға таң дай , бадам ш а бездерін ің , ау ы з, м үры н қуы ста- 
рының артңы бөлім інің л и м ф а ти к ал ы ң там ы р л ар ы ң ү я д ы . Б ү л
жолдар бойымен м и кробтар ж ү т ң ы н ш аң ар ты н д ағы к е ң іс т ік к е та- 
ралса, ж ү т қ ы н ш а қ арты абсцесінің тү зіл у ін е алы п к елед і. Ж ү тқ ы н - 
шаң арты к ең істігі (sp a tiu m retro p h a ryn g eu m ) ж ү т қ ы н ш а қ бүйір- 
леріндегі ш елм ен (sp a tiu m p a ra p h a ry n g e u m ) б ай лан ы сад ы ж ән е 
өңештің бойымен төменге ж ал ғасад ы . Б ү л ар ір ің д ік п роцестің тара- 
лу жолдары. Ж ү тқ ы н ш а қ т ы ң ар тер и ям ен қ ам там асы з етіл у і, ж үт- 
қынш ақтың өрлем е ар тер и ясы (a. p h a ryn g ea a ssen d en s) (a. carotis 
externa) ж әне ж о ғар ғы қ а л ң а н ш а ар тер и ясы a. thyreoideae superior 
бұтаңтары ар қ ы л ы іске асы ры лад ы . Ж ү тң ы н ш а қ ңабы рғасы н дағы

248
4 бөлім. Бастың клиникалык; анатомиясы
веналар ж аң сы дам ы ған өрім қ ү р ап , іш к і м о й ы н д ы р ы қ венасы на 
(v.jugularis in tern a ) ң ү яд ы . А й м аң п. glossopharyngeus ж ән е п. v a ­
gus тар м ақтар ы м ен нервтеледі.
4.5.11. И ек а й м ағы

жүктеу/скачать 28,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: